«یارمهربان» با این طرح به روستاها سرکشی می‌کند
آیا در شرایط فعلی که سرانه مطالعه کتاب در کشورمان پایین است مردم روستاهای دورافتاده، کتاب می‌خوانند و ارزش دارد که اتوبوسی، فرسنگ‌ها راه را برای امانت دادن کتاب به آن‌ها طی کند؟ و این که چه سنخیتی بین بافت روستایی که اکثر مردم آن دامپرور و کشاورز هستند با فرهنگ کتابخوانی وجود دارد؟
زهره گردان خبرنگار اطلاعات نوشت: بچه‌های دو روستای عبدل‌آباد و گلزارِ بالا از توابع پاکدشت منتظرند تا اتوبوسِ کتابخانهِ سیار از راه برسد و به آن‌ها کتاب امانت دهد؛ اتوبوسی شهری که داخلش قفسه‌‌های کتاب تعبیه شده و از امکاناتی مانند لپ‌تاپ، پرینتر، اسکنر و دستگاه پرس کارت برخوردار است. ظاهر اتوبوس هم با رنگ زرد و سبز و انواع مختلف کتاب نقاشی شده و نوشته «کتابخانه سیار یار مهربان»روی آن خودنمایی می‌کند.
امید قاسمی خجسته، راننده و کتابدار، یک ساعت رانندگی کرده است تا به همراه همکارش منوچهر برزگر به روستای گلزار بالا برسند. اکنون جلوی مدرسه پسرانه ایستاده‌اند تا با هماهنگی مدیر، دانش‌آموزان به صورت گروهی به داخل اتوبوس بیایند و کتاب‌های موردعلاقه خود را انتخاب کنند. بعد از پایان کار به سراغ مدرسه دخترانه خواهند رفت. آن‌ها با یک سیم کابل برق سیار به اینترنت وصل می‌شوند تا کارهای مربوط به عضوگیری و امانت کتاب را انجام دهند، اما متأسفانه امروز اینترنت قطع شده و این موضوع کار را برایشان دشوار کرده است.
کتابخانههای سیار
کتابخانه سیار به کتابخانه‌‌هایی می‌گویند که درون وسیله نقلیه‌ای بزرگ، جاسازی شده و در مکان‌‌های مختلف شهری و روستایی در حرکت است و با توقف در هر یک از این مکان‌‌ها خدماتش را ارائه می‌کند. کتابخانههای سیار بیش از همه در مناطق روستایی برای رساندن و گردش کتاب در روستاهای دورافتاده، پراکنده و کم‌جمعیتی که فاقد کتابخانه‌‌‌اند کاربرد دارد، اما کتابخوانی یک فرهنگ است که نیاز به آموزش دارد.
با توجه به این موضوع شاید این سؤال در ذهن شما هم بچرخد که آیا در شرایط فعلی که سرانه مطالعه کتاب در کشورمان پایین است مردم روستاهای دورافتاده، کتاب می‌خوانند و ارزش دارد که اتوبوسی، فرسنگ‌ها راه را برای امانت دادن کتاب به آن‌ها طی کند؟ و این که چه سنخیتی بین بافت روستایی که اکثر مردم آن دامپرور و کشاورز هستند با فرهنگ کتابخوانی وجود دارد؟
منوچهر برزگر، مسئول کتابخانه به عنوان اولین کتابدار سیار نهاد کتابخانه های عمومی کشور به گزارشگر اطلاعات می‌گوید: جالب است که بدانید کتابخانه سیار ما در بین 3700 کتابخانه سطح کشور در زمینه امانت کتاب جزو پنج کتابخانه برتر شناخته شده است و این یعنی کتابخانههای سیار به شدت طرفدار دارند. اکثر اعضای ما کودکان و نوجوانان هستند. آن‌ها در روستاهایی زندگی می‌کنند که فرسنگ‌ها از شهر و امکانات شهری فاصله دارد. ورود ما به این روستاها برای بچه‌ها جذابیت دارد و بخشی از اوقات فراغت آن‌ها را به صورت مفید پر می‌کند.
او می‌افزاید: بسیاری از من پرسیده‌اند که چرا کتابخانه سیار را انتخاب کرده‌ام؟ به آن‌ها گفته‌ام که شما یک ساعت راه را طی می‌کنید تا به یک روستای محروم برسید و به کودکی که به کتاب و کتابخانه دسترسی ندارد، کتاب امانت بدهید. همین عضو علاوه بر کتابخوان شدن، جزو دانش‌آموزانی میشود که در کنکور، رتبه دورقمی می‌آورند. چه حسی درونتان شکل می‌گیرد؟ آیا می‌توان این حس را تعریف کرد؟ کتابخانههای سیار همچنین از این منظر جذاب‌تر از سایر کتابخانه‌ها هستند که به سمت مخاطب حرکت می‌کنند. در واقع این ما هستیم که به محل زندگی اعضا می‌رویم و آنان با میل و رغبت از ما استقبال می‌کنند.
وی درباره این که چگونه کتابخانه‌اش توانست در سطح کشور نمونه شود، می‌گوید: من معتقدم کارهایمان نباید حالت تکرار به خود بگیرد، بنابراین با اجرای برنامه‌های متنوع، خودمان و اعضا را از دایره این تکرار بیرون می‌کشیم. مثلا به مدرسه‌های روستا می‌رویم و برنامه‌های قصه‌گویی و نمایش خلاق اجرا می‌کنیم. به کسانی که خلاصه کتاب‌های خود را می‌نویسند و آن را به ما ارائه می‌دهند، جوایزی تقدیم می‌کنیم.
دانش‌آموزان بر اساس امتیازاتی که در فعالیت‌های فرهنگی کتابخانه کسب می‌کنند، صاحب کارت‌هایی به رنگ‌های متفاوت می‌شوند و با این کارت‌ها جوایز متفاوتی را دریافت می‌کنند. در مناسبت‌های مختلف، آهنگ‌های کودکانه شاد می‌خوانیم و بچه‌ها را سر ذوق می‌آوریم. ما سه ساعت در هر روستا توقف می‌کنیم، اما باور کنید بچه‌ها دوست دارند بیشتر بمانیم و بیشتر با آنان وقت بگذرانیم، متقاضی آن‌قدر زیاد است که گاهی در استفاده از سالن مطالعه بحث میشود.
نقش کتابداران
برزگر درباره این که کتابدار چقدر در کتابخوان شدن افراد تأثیرگذار است، می‌گوید: اولین برخورد با کتابدار باید نگاه فرد را تغییر دهد.
عضو گرفتن راحت است، اما نگهداشتن مخاطب بس دشوار. کتابدار نقش پررنگی در کتابخوان شدن مخاطب و به خصوص کودکان دارد. کتابدار کتابخانه سیار در نوک پیکان یک مرکز فرهنگی قرار دارد و باید متعهد و علاقه‌مند به کار خود باشد.
این کتابدار نمونه کشوری در پاسخ به این پرسش که برای عضویت بزرگسالان در روستاها چه برنامه‌هایی داشته‌اید، می‌گوید: یکی از طرح‌های موفق ما «پوپک و کتابخانه» است، طرحی که برای دانش‌آموزان سطح ابتدایی تا دبیرستان برگزار میشود.
بر اساس این طرح، ارسال کتاب برای والدین به صورت هدفمند و بر اساس نیاز آن‌ها انجام میشود. در این طرح، مسئول کتابخانه بر اساس یک فرم نظر‌سنجی که به دانش‌آموزان روستایی می‌دهد از علاقه‌مندی‌های والدین آنان در حوزه کتاب مطلع میشود و کتاب‌ها را از طریق دانش‌آموزان در قالب بسته‌بندی‌های شکیل ارسال می‌کند. این طرح، والدین دانش‌آموزان را عضو کتابخانه کرده و در عین‌حال با ارسال کتاب، آن‌ها را به کتابخوانی دعوت می‌کند. اکنون که 18 سال از ورود ما به روستاها می‌گذرد، با مادرانی مواجه هستیم که خود عضو کتابخانه ما بوده‌اند و اکنون فرزندشان را عضو کرده‌اند.
البته نهادینه شدن فرهنگ کتابخوانی نیاز به آموزش دارد و ما برای تحقق این هدف در مناسبت‌های مختلف برای آگاهی‌بخشی به والدین به خصوص مادران، برنامه‌هایی تدارک می‌بینیم. مادران در نگاه اول، تصورشان بر این است که صرفا باید به کار خانه‌داری و کشاورزی بپردازند و وقتی برای کتابخوانی ندارند، اما با علم و آگاهی که ما به آنان می‌دهیم، به تدریج کتابخوانی بینشان رواج می‌یابد.
در همین روستای عبدل‌آباد، بانوی کشاورزی از اعضای فعال کتابخانه ما محسوب میشود که مزرعه خیار گلخانه‌ای دارد و کار صنایع دستی انجام می‌دهد. او یک کتابخوان حرفه‌ای است و ما هم با کتابخانه سیارمان، دسترسی به کتاب را برایش آسان کرده‌ایم. از طرفی افراد فرهیخته‌ای در روستاها زندگی می‌کنند که نیاز به مطالعه کتاب در آنان وجود دارد و از کتابخانه ما بسیار استقبال می‌کنند، مثلا یکی از اعضای ما خانم معلمی است که وقتی پنج رمان به او امانت می‌دهیم باز هم ناراحت است و می‌گوید تعدادش کم است.
برزگر با ذکر خاطره‌ای لبخند را بر لبانمان می‌آورد: وقتی به عنوان کتابدار نمونه کشوری برگزیده شدم، بچه‌های مدرسه یکی از روستاهایی که همیشه به آن‌ها سر می‌زدم، به همراه مدیر، پلاکاردی در ورودی مدرسه نصب کرده و انتخاب مرا تبریک گفته بودند. این اقدام بچه‌ها برایم خیلی لذت‌بخش بود.
نماد عدالت فرهنگی
خجسته، کتابدار سیار پاکدشت که علاوه بر امانت دادن کتاب به اعضا، مسئولیت رانندگی با اتوبوس در مسافت‌های طولانی را هم بر عهده دارد، می‌گوید: دسترسی آسان و سریع به کتاب و کتابخانه از نمادهای عدالت فرهنگی و آموزشی است. هم‌اکنون کتابخانه ما 1500 عضو فعال دارد و البته ظرفیت عضوگیری تا 5000 نفر را هم داریم. این کتابخانه سه بار کتابخانه نمونه کشوری شده است.
وی کمبود زمان حضور در روستاها و کمبود منابع را از مشکلات کتابخانههای سیار می‌داند و می‌گوید: نیاز ما بیشتر کتاب کودک است. بر اساس قانون، هر شش ماه یک‌بار کتاب‌ها باید جابه‌جا شوند، اما کمبود بودجه این امکان را فراهم نمی‌کند. افراد خیر زیادی به ما کتاب اهدا می‌کنند، ولی متأسفانه بیشتر کتاب‌ها آن‌قدر در خانه مانده‌اند که رنگ و شکل ورق‌هایشان تغییر کرده است. ما باید به هر فرد پنج کتاب امانت بدهیم، ولی با امکانات موجود و متقاضی زیاد فقط دو کتاب امانت می‌دهیم.
به گفته مریم تاجیک، مسئول روابط عمومی اداره کل کتابخانههای عمومی استان تهران، کتابخانه های سیار استان تهران در پاکدشت، ورامین، رباط‌کریم، دماوند، فیروزکوه، شهریار و بهارستان، ملارد، ری و شمیرانات در راستای ترویج کتاب و کتابخوانی، دسترسی آسان به کتاب و ارتقای فرهنگ کتاب وکتابخوانی در طول هفته به روستاییان خدمت‌رسانی می‌کنند و با این اقدام جهادی باعث برقراری عدالت آموزشی می‌شوند.
