پروفسور سید محمود حسابی، در سال ۱۲۸۱ش از پدر و مادری تفرشی، در تهران زاده شد. در چهار سالگی به همراه پدر، مادر و برادر عازم شامات گردید و در هفت سالگی، تحصیلات ابتدایی را در بیروت، با تنگدستی و مرارت در مدرسه کشیش‌های‌فرانسوی آغاز کرد و همزمان، زیر نظر مادر متدین و فاضل خود تحت آموزش تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی قرار گرفت.
شروع تحصیلات متوسطه، مصادف شد با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت. از این رو به کالج آمریکایی بیروت رفت و در ۱۷سالگی لیسانس ادبیات، در ۱۹ سالگی لیسانس بیولوژی، و پس از آن، مدرک مهندسی راه و ساختمان را اخذ نمود و با نقشه‌کشی و راهسازی، به امرار معاش خانواده کمک می‌کرد و همچنین در رشته‌های پزشکی، ریاضیات و ستاره‌شناسی به تحصیل پرداخت و شرکت راهسازی فرانسوی که در آن مشغول به کار بود، به پاس قدردانی از زحماتش، او را برای ادامه تحصیل، به فرانسه اعزام‌کرد و در سال ۱۹۲۵م از مدرسه عالی برق پاریس فارغ‌التحصیل شد. همزمان با تحصیل در رشته معدن، در راه‌آهن برقی و سپس کار در معادن را آغاز کرد؛ اما غلبه روحیه علمی، او را به تحصیل و تحقیق در رشته فیزیک دانشگاه سوربن کشانید. در ۲۵ سالگی ( ۱۹۲۷م)، با نگارش رساله «حساسیت سلولهای فتو الکتریک»، دانشنامه دکتری فیزیک خود را با درجه عالی دریافت نمود.
دکتر حسابی با شعر و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب به خوبی آشنایی داشت و در چند رشته ورزشی، موفقیتهایی کسب نمود.
از جمله دستاوردهای عمر پربار استاد، و مشاغلی که در مسند آن، خدمات علمی و فرهنگی شایان توجهی ارائه نمودند، می‌توان به چند نمونه، اشاره کرد: مأموریت وزارت راه و ترابری (طرق و شوارع عامه)، برای تهیه اولین نقشه‌برداری علمی، فنی و مهندسی‌کشور (تهیه نقشه نوین راه ساحلی سراسری میان بنادر خلیج فارس، بندر لنگه به بوشهر) (۱۳۰۶ش)، تأسیس مدرسه مهندسی وزارت راه و تدریس در آن (۱۳۰۷ش)، تأسیس دارالمعلمین عالی و تدریس در آن ( ۱۳۰۷ش)، ساخت اولین رادیو در کشور (۱۳۰۷ش)، تأسیس دانشسـرای عالی و تدریس در آن (۱۳۰۸ش)، ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی در ایران (۱۳۱۰ ش)، نصب و راه‌اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران (۱۳۱۰ش)، تعیین ساعت ایران (۱۳۱۱ش)، تأسیس اولین بیمارستان خصوصی در ایران به نام بیمارستان گوهرشاد (به یاد و نام مادرش،۱۳۱۲ش)، مأمور وزارت راه برای ساخت راه تهران به شمشک، جهت معادن زغال سنگ ( ۱۳۱۲ش)، پیشنهاد و تدوین قانون تأسیس دانشگاه تهران و تأسیس دانشکده فنی (۱۳۱۳ش) و ریاست آن دانشکده (تا۱۳۱۵ش) و تدریس در آن، تأسیس دانشکده علوم، و ریاست آن دانشکده از (۱۳۲۱ تا ۱۳۲۷، و از ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۶ش)، تدریس در گروه فیزیک آن دانشکده تا واپسین روزهای عمر، تأسیس مرکز عدسی‌سازیر دیدگانیر اپتیک کاربردی، در دانشکده علوم دانشگاه تهران، مأموریت خلع ید از شرکت نفت انگلیس، در دولت دکتر مصدق، اولین رئیس هیأتمدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، وزیر فرهنگ در دولت دکتر مصدق(۱۳۳۰ش)، پایه‌گذاری مدارس عشایری، و تأسیس اولین مدرسه عشایری ایران ( ۱۳۳۰ش)، مخالفت با طرح قرارداد کنسرسیوم وکاپیتولاسیون در مجلس، مخالفت با عضویت دولت ایران در قرارداد سنتو، پایه‌گذاری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران (۱۳۳۰ش)، پایه‌گذاری مرکز تحقیقات و رآکتور اتمی دانشگاه تهران، تأسیس سازمان انرژی اتمی، و عضو هیأت دایمی کمیته بین‌المللی هسته‌ای (۱۳۳۰ ، ۱۳۴۹ش)، تدوین قانون استاندارد و تأسیس مؤسسه استاندارد ایران ( ۱۳۳۳ش)، تأسیس اولین رصدخانه نوین در ایران، تأسیس اولین مرکز مدرن تعقیب ماهواره‌ها، در شیراز (۱۳۳۵ش)، پایه‌گذاری مرکز مخابرات اسدآباد همدان ( ۱۳۳۸ش)، تشکیل و ریاست کمیته پژوهشی فضای ایران، و عضو دائمی کمیته بین‌المللی فضا (۱۳۶۰)، تأسیس انجمن موسیقی ایران، مؤسس و عضو پیوسته فرهنگستان زبان ایران از (۱۳۴۹ش) تا آخرین روزهای فعالیت.
فعالیت در دو نسل کاری و آموزش ۷ نسل استاد و دانشجو، از خدمات ارزنده پروفسور حسابی، به شمار می‌رود، و در همین راستا، ایشان سال ۱۳۵۰ به عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران شناخته شد.
استاد به زبانهای فرانسه، انگلیسی، آلمانی و عربی مسلط بودو به زبانهای: سنسکریت، لاتین، یونانی، پهلوی، اوستایی، ترکی و ایتالیایی اشراف داشت.
دکتر حسابی به ایران، فرهنگ و ادب و اعتقادات سنتی و مذهبی این سرزمین عشق می‌ورزید و گذشته از سفر به کشورهای متعدد، سراسر ایران را گشته بود و از این مسافرتهایادداشتها و سفرنامه‌های بسیاری به جای نهاد.
در زمینه تحقیق علمی، ۲۵ مقاله، رساله و کتاب از استاد به چاپ رسیده است. تئوری « بی‌نهایت بودن ذرات» ایشان در میان دانشمندان و فیزیکدانان جهان شناخته شده است.
نشان «اوفیسیه دولا لژیون دونور» و همچنین نشان «کوماندور دولا لژیون دونور»، بزرگترین نشانهای کشور فرانسه، به ایشان اهدا گردید.
وی تنها شاگرد ایرانی اینشتین بود و در طول زندگی، با دانشمندان طراز اول جهان و با فلاسفه و ادبایی همچون آندره‌ژید و برتراند راسل تبادل نظرداشت و در سال ۱۹۹۰به عنوان « مرد اول علمی جهان » برگزیده شد و در کنگره «شصت سال فیزیک ایران» (۱۳۶۶ش) ملقب به «پدر فیزیک ایران» گردیدند.
او حافظ قرآن کریم بود و دیوان‌حافظ را نیز از بر داشت و به بوستان و گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی، منشآت قائم مقام، اشراف‌کامل داشت.
پروفسور حسابی در ۱۲ شهریور ۱۳۷۱ در بیمارستان دانشگاه ژنو، به هنگام معالجه قلبی، بدرود حیات گفت و بنا به خواسته خود در تفرش به خاک سپرده شد.
اکبر عزیزی اقدامی دیر، اما باارزش