استان خوزستان باوجود این که یکی از گرم ترین استان های کشور است اما در شمال این استان و شهرستان دزفول ، عبور رودخانه دز از وسط این شهر، تفریحگاه های متنوعی برای فصول گرم سال فراهم کرده است که آن را از سایر شهرهای این استان متمایز می سازد و در فصول گرم سال نیز می تواند علاوه براستفاده مردم این شهر و شهرهای اطراف، مقصد گردشگری سایر هموطنان علاقه مند به طبیعت و تفریحات تابستانه باشد؛ تجربه ای که در نوع خود منحصر به فرد است. یکی از این تفریحات حفره های غار مانندی هستند که در کنار ساحل رود دز حفر شده اند و در بین مردم دزفول به کَت (kat) مشهور هستند.

به‌گزارش میراث فرهنگی، کَت ها حفره های غار مانندی هستند که توسط انسان در دیواره های سنگی حاشیه رودخانه دز که از سنگ کانگلومرا تشکیل شده اند، حفر شده و در طول مسیر رود به تعداد زیاد دیده می شوند.

“دراسکایا” مشرق شناس روسی، کلمه کَت را به کندن معنی کرده است. دیواره های کَت ارتفاعی بین ۲ تا ۴ متر دارند و سقف آنها توسط سنگ های ریز و درشت تزئین یافته اند.

این مساله که کَت ها در چه زمانی و توسط چه افرادی حفر شده اند، کاملاٌ مشخص نیست اما آنچه مسلم است این است که مردم برای فرار از گرمای طاقت فرسای هوا در تابستان که درجه حرارت تا ۵۰ می رسید و نیز استفاده از آب رودخانه و شنا کردن و لذت بردن از این محیط به این اتاقک ها و فضاهای خالی موجود در صخره های مجاور رودخانه پناه آورده و از آنها استفاده می کردند.

البته امروزه نیز جمع کثیری از مردم ، حتی از شهرهای مجاور در تابستان به این محل ها می آیند و ساعاتی از شبانه روز را درون کَت ها و کنار آب می گذرانند.

باید یادآور شد که در زمان های گذشته افرادی با عنوان میراب یا آبسالار وظیفه کنترل ورودی به تونل های آبرسانی و شبکه های آبیاری زیر زمینی آن زمان شهر دزفول را برعهده داشتند که این افراد از کَت ها برای اقامت در کنار دهانه ورودی آب به شبکه آبرسانی که در زبان محلی به قنات معروفند ، استفاده می کردند.

«محمد آذرکیش» فعال میراث‌فرهنگی استان خوزستان و کارشناس سابق میراث‌فرهنگی در رابطه با قدمت و چگونگی پیدایش کَت‌ها می‌گوید: لغت نامه دهخدا واژه “کَت” را کاریز، و کاریزکن را کَت کن معنی می‌کند و در مورد کاریز می نویسد: کاریز، جوی آبی را گویند،که در زیرزمین بکنند، تا آب از آن روان شود. ( در دزفول کاریز به قمش یا قنات شهرت دارد). در فرهنگ عربی نیز کهف معنایی معادل کَت دارد.

به‌گفته آذرکیش، این موضوع که کَت‌ها در چه زمانی و توسط چه کسانی حفر شده‌اند به طور کامل مشخص نشده اما آن چه مسلم است این که در گذشته که وسایل خنک کننده مانند امروز وجود نداشت، مردم دزفول برای فرار از گرمای هوا در تابستان و هم چنین استفاده از آب رودخانه دز، شنا کردن در آن و لذت بردن از محیط، این فضاها را در صخره‌های مجاور رودخانه دز ایجاد کرده‌اند و به آن‌ها پناه می‌بردند.

این درحالی است که در زمان‌های گذشته افرادی با عنوان میراب یا آب‌سالار وظیفه کنترل ورودی به تونل‌های آبرسانی و شبکه‌های آبیاری زیرزمینی آن زمان شهر دزفول را بر عهده داشتند که این افراد از کَت‌ها برای اقامت در کنار دهانه ورودی آب به شبکه آبرسانی که در زبان محلی به قمش (قنات ) معروف‌اند، استفاده می‌کردند.

با این حال آنطور که آذرکیش می‌گوید: امروزه کَت ها همچنان محبوبیت خود را حفظ کرده‌ و به محلی تفریحی با کارکرد گردشگری تبدیل شده‌اند. مردم بسیاری از شهرهای مختلف، به خصوص شهرهای با آب و هوای گرم در تابستان به دزفول می آیند و ساعاتی از شبانه‌روز را درون این کَت‌ها ودر کنار ساحل زیبای رود دز می‌گذرانند.

شبیه بودن فضای درون کَت ها به غار و نزدیکی به رود موجب می شود، اقامت در این کَت ها در طول گرمای روز برای مردم بدون استفاده از هیچ گونه وسایل برقی و خنک کننده و برای فرار از زندگی ماشینی، دلپذیر و لذت‌بخش باشد. علاوه بر آن در محل‌هایی که عمق رود مناسب است با رعایت نکات ایمنی ( استفاده از جلیقه یا آشنایی مناسب با فنون شنا و قسمت های با شدت جریان مناسب آب) شنا در رودخانه تفریحی بسیار لذت بخش است. همچنین مجاورت با رود دز فرصت استفاده از قایق سواری و انواع ورزش های آبی دیگر نظیر جت اسکی، ماهی گیری و … را فراهم می آورد.

این فعال میراث‌فرهنگی معتقد است، در دزفول با نزدیک شدن به ماه های گرم سال، خانواده‌هایی که کَت‌هایی در اختیار دارند، همانند خانه تکانی ایام نوروز آن‌ها را برای استفاده مهیا می‌کنند. همچنین برخی نیز کَت هایی برای استفاده گردشگران و مسافرانی که به این قصد به دزفول سفر می کنند آماده می کنند. علاوه بر فصل تابستان در ایام نوروز نیز این کَت‌ها جاذبه خاصی برای مهمانان نوروزی دارند چرا که در کمتر شهری چنین مجموعه ای کنار رودی زلال چون دز شکل گرفته است . به همین سبب استقبال خاصی از آنها می شود .

«کَت حاج فرج» معروف‌ترین کَت دزفول

معروف‌ترین کَت دزفول که در مثل‌های دزفولی نیز آورده می‌شود “کَت حاج فرج” نام دارد. آذرکیش می‌گوید: دهانه کَت حاج فرج از دیگر کَت‌ها بزرگ‌تر است و گفته می‌شود که بانی و سازنده این کَت شخص خیری به نام حاج ‌فرج‌الله بوده که در ابتدا آن را برای طلاب ساخته تا در فصل تابستان برای درس خواندن در مضیقه نباشند. این کَت‌ بعدها به یک استراحتگاه عمومی تبدیل شد زیرا در آن زمان‌ برای ورود به کَت‌ نیازی به گرفتن اجازه از دیگران نبوده است.

در برخی مواقع مردم دزفول از بزرگی دهانه کَت حاج ‌فرج‌ این شهر برای تشبیه‌های خود استفاده می‌کنند به این نحو که گاهی دهان بزرگ افراد را به گشادی و بزرگی این کَت تشبیه می‌کنند! هم چنین هنگامی که کسی خمیازه می‌کشد به طنز و شوخی به وی می‌گویند دهانش مثل کَت حاج‌ فرج است!

در طول مسیر رودخانه دز کَت های زیادی به صورت دست کنده در طول زمان به وجود آمده است. درساحل این رود همیشه جاری در شهرستان دزفول، از پایین دست سد دز، کَت هایی به صورت پراکنده وجود دارند که در منطقه گلال و کوپیته در شمال شهر دزفول تا طال خانی، تراکم این کَـــت ها از سایر نقاط بیشتر است. همچنین برخی کَت ها در منطقه دووه در وسط شهر، همچنان مورد استفاده قرار می گیرند.

با توجه به آب و هوای شهرستان دزفول، کَت ها از خرداد تا مهرماه می توانند پذیرای گردشگران و علاقمندان باشند. در فصل تابستان به دلیل استقبال زیاد گردشگران از رودخانه دز در طول این مسیر ۱۰ گروه امداد و نجات که از کَت های طال خانی شروع و تا پل پنجم دزفول ادامه دارد، وظیفه حفاظت از گردشگران را بر عهده دارند و به گشت زنی در رودخانه دز می پردارند.

code