جنگ داخلی سوریه در حالی وارد ششمین سال خود میشود که همزمان با برگزاری مذاکرات صلح در ژنو درگیریها همچنان در این کشور ادامه دارد و بخشهای مختلف سوریه و مردمانش با ناملایمات دست و پنجه نرم میکنند.شبکه خبری ای.بی.سی در گزارشی به بررسی هزینههای مادی و معنوی جنگ پنج ساله سوریه اشاره کرده است.
کشتهها و زخمیها
آمار دقیقی درباره شمار کشتههای جنگ داخلی سوریه وجود ندارد و علتش ناتوانی در نظارت است. براساس آمارهای سازمان ملل، بیش از ۲۵۰ هزار تن در جریان این جنگ کشته و بیش از یک میلیون تن نیز زخمی شدهاند. اما مقامها اذعان میکنند که آمار موجود در ماههای اخیر به روز نشده است. گروه نظارت حقوق بشر سوریه که یک گروه اپوزیسیون در انگلیس است و بر جنگ سوریه نظارت دارد آمار کشتهها را بیش از ۲۷۰ هزار تن میداند در حالیکه گزارش اخیر مرکز سوریه برای تحقیقات سیاست گذاری که یک اندیشکده مستقل است، آمار ۴۷۰ هزار کشته ناشی از درگیریها به صورت مستقیم یا غیر مستقیم را اعلام کرده است.
بی خانمان و آواره
تقریبا نیمی از جمعیت ۲۳ میلیونی پیش از جنگ سوریه به واسطه این جنگ بی خانمان شدهاند. آژانس آوارگان سازمان ملل میگوید ۵ ر ۶ میلیون تن از مردم سوریه در داخل این کشور بی خانمان شدهاند و ۸ ر ۴ میلیون تن دیگر نیز در خارج از این کشور آواره شدند. بسیاری از جمعیت باقی مانده نیز به شدت نیازمند کمکهای بشردوستانه هستند. آوارگان نیز اکثرا به کشورهای همسایه چون اردن، ترکیه، لبنان و عراق رفتهاند و بسیاری هم پس از گذشتن از دریا و عبور از ترکیه به سمت اروپا رفتهاند.
شهرها
حلب تاریخی به عنوان بزرگترین شهر سوریه و مرکز سابق داد و ستد این کشور نابود شده است. بازارهای کهن و مسجد معروف اموی نیز به تلی از خرابه بدل شده و مناره قرن ۱۱ این مسجد نیز سرنگون شده است. شهر حمص، سومین شهر بزرگ سوریه نیز نابود شده است و خانههایش از بین رفته است. شهرهای تحت تصرف مخالفان سوری در اطراف پایتخت نظیر جوبر، دوما و حرستا اکنون به چشم اندازی از خانههای ویران و خرابه بدل شدهاند. ارزیابی اولیه بانک جهانی از شش شهر در سوریه شامل حلب، درعا، حماه، حمص، ادلب و لاذقیه در ژانویه ۲۰۱۶ نشان میدهد که ۶ ر ۳ تا ۵ ر ۴ میلیارد دلار تا پایان سال ۲۰۱۴ به این شهرها خسارت مالی زده شده است.
میراث باستانی و تاریخی از دست رفته
تقریبا تمامی سایتهای ثبت شده در میراث جهانی یونسکو در سوریه یا تخریب شده یا آسیب دیدهاند که شامل حلب در شمال، شهر باستانی بصری در جنوب، و سایت باستانی پالمیرا میشود. برخی هم به واسطه درگیریها و حملات خمپارهای آسیب دیدهاند و برخی دیگر هم از داخل منفجر شده یا غارت شدهاند. داعش که کنترل پالمیرا را در سال گذشته میلادی به دست گرفته بود، قسمت اعظم آن شامل معبد ۲۰۰۰ ساله بل و طاق نصرت را از بین برد. سایتهای باستانی دیگری نیز درسوریه به صورت سیستماتیک هدف تخریب از سوی مجرمان و گروههای مسلح قرار گرفتهاند. این اماکن شامل سایت باستانی آفامیا در حماه، تل مردیخ در استان ادلب و سایتهای ماری و دورا-اروپوس، شهر مرزی میان شاهنشاهی اشکانی و امپراتوری روم در دیر الزور است.
اقتصاد
آمار دقیقی بابت هزینههای جنگ سوریه وجود ندارد.گزارش اخیر از سوی گروه خیریه “دیدگاه جهان” و گروه رایزنی “اقتصاد پیشرو” تخمین زده که درگیریها در سوریه تاکنون ۲۷۵ میلیارد دلار باعث از بین رفتن فرصتهای مالی در این کشور شده که ۱۵۰ برابر بیشتر از بودجه وزارت بهداشت پیش از جنگ است. اگر این درگیریها در ۲۰۲۰ پایان یابد، هزینه آن به ۳ ر ۱ تریلیون دلار میرسد. بانک جهانی در گزارشی تخمین زده که خسارت به سهام کل در سوریه در اواسط ۲۰۱۴، ۷۰ تا ۸۰ میلیارد دلار بود و اوضاع از آن زمان تاکنون بدتر و وخیمتر هم شده است.
هزینهها برای کشورهای دیگر
اقتصاد در ترکیه، لبنان، اردن و عراق نیز از جنگ در سوریه تاثیر پذیرفته است. این کشورها که پیشتر از نظر مالی مشکل داشتهاند، اکنون نیز از نظر بودجهای با مشکل مواجهند. بانک جهانی تخمین زده که به عنوان مثال ورود ۶۳۰ هزار آواره سوری به اردن بیش از ۵ ر ۲ میلیارد دلار برای این کشور هزینه دربر داشته است. این مبلغ شش درصد تولید ناخالص ملی و یک چهارم درآمد سالانه دولت این کشور است. لبنان نیز که با مشکل مالی مواجه است در آستانه بحران مالی قرار دارد و ترکیه نیز گفته که نمیتواند بیش از اینها از عهده آوارگان برآید.
از طرفی،یک تحلیلگر انگلیسی نوشت،از دو سال گذشته تاکنون بزرگترین شکست نظامی گروه داعش، یعنی بازپسگیری پالمیرا، شهر باستانی سوریه به وقوع پیوسته است و ما سکوت کردهایم. آری دوستان، “آدم بدها” پیروز شدند، نه؟ اگر اینطور نبود، ما جشن گرفته بودیم، اینگونه نیست؟رابرت فیسک تحلیلگر انگلیسی در تحلیلی در روزنامه ایندیپندنت درباره بازپس گیری شهر باستانی پالمیرا توسط ارتش دولت سوریه و سکوت برخی کشورهای غربی از جمله انگلیس نوشت: کمتر از یک هفته پس از آنکه جنایتکاران داعش جان بیش از ۳۰ نفر انسان بیگناه را در بروکسل گرفتند، ما میبایست برای مخربترین شکست در تاریخ داعش کف میزدیم، نباید میزدیم؟ اما نه؛ آقایان اوباما (رئیس جمهوری آمریکا) و کامرون (نخست وزیر انگلیس) در برابر این جنایات خاموش ماندند.
کامرون که به دلیل فوت پادشاهِ سعودی پرچم ملی انگلیس را پایین کشید، اکنون درباره باز پسگیری پالمیرا یک کلمه هم حرف نزد.به قول جان گوردون، همکار من در روزنامه “ساندی اکسپرس” که سالها پیش درگذشت، این اتفاق، “آدم را به فکر میاندازد”، مگر نه؟ این ارتش سوریه است که البته با پشتیبانی نیروهای روسِ ولادیمیر پوتین،رئیس جمهوری روسیه دلقکهای داعش را از شهر بیرون میاندازد و ما حتی جرأت نداریم که به آنها به صورت لفظی تبریک بگوییم.
زمانیکه پالمیرا در سال گذشته سقوط کرد، ما در حال گمانه زنی درباره سقوط بشار اسد بودیم. ما این موضوع را نادیده گرفتیم. اکنون در عین حال که ما سکوت کرده ایم، سوال بزرگ ارتش سوریه این است: اگر امریکاییها تا این حد از داعش بیزار هستند، چرا کاروانهای انتحاری داعش را که خطوط مقدم ارتش سوریه را هدف قرار دادند، بمباران نکردند؟ چرا به داعش حمله نکردند؟یک فرمانده نظامی سوری پس از اینکه سربازانش در دفاع از استان حمص سوریه شکست خوردند و پسرش کشته شد، از من پرسید: “اگر امریکاییها قصد داشتند داعش را نابود کنند، چرا هنگامی که آنها را مشاهده کردند، بمبارانشان نکردند؟” با وجود وقوع همه این اتفاقات ما بازهم سکوت کردیم.
اما پوتین متوجه این موضوع شد، درباره این مساله به بحث و تبادل نظر پرداخت و عملیات بازپسگیری پالمیرا را به دقت پیشبینی کرد. جنگندههایش پیش از پیروزی ارتش سوریه به داعش حمله کردند، در حالی که جت های امریکا چنین اقدامی را انجام ندادند. وقتی میخوانم که فرماندهی امریکا ادعا کرده است که در روزهای منتهی به بازپسگیری پالمیرا به دست نیروهای دولتی سوریه، دو حمله هوایی علیه داعش در اطراف پالمیرا اجرا کرده است، نمیتوانم جلوی خنده خودم را بگیرم. این وضعیت دقیقا آنچه را که باید درباره “جنگ علیه ترور” امریکاییها بدانید، به شما انتقال می دهد. آنها میخواهند داعش را نابود کنند، اما این این تمایل به اندازهای که باید باشد، نیست.
بر همین اساس، در نهایت این ارتش سوریه بود که به همراه متحدانش در حزباللهِ لبنان، ایرانیها و روسها جنایتکاران داعش را از پالمیرا بیرون کرد.من بارها نوشتهام که ارتش سوریه آینده این کشور را رقم خواهد زد. اگر آنها رقه و دیرالزور، جایی را که نیروهای جبهه النصره کلیسای ارامنه را تخریب و استخوانهای قربانیان مسیحی نسلکشی سال ۱۹۱۵ را از گور بیرون کشیده و در خیابانها ریختند، آزاد کنند، به شما قول میدهم که ما باز هم ساکت خواهیم بود.آیا قرار نیست ما داعش را از بین ببریم؟ فراموشش کنید. این وظیفه پوتین و اسد است. برای صلح دعا کنید. مساله اصلی این است، مگر نه؟ و در آخر، ژنو (محل برگزاری مذاکرات صلح سوریه) دقیقاً کجاست؟”
ژنو ۳ و دشواریهای توافق
رسانه های عربی طی چند روز گذشته ضمن اشاره به افزایش احتمال دستیابی به توافق بین مخالفان و نمایندگان دولت دمشق در دور دوم نشست ژنو۳، چالش های پیش روی موفقیت گفت وگوهای سیاسی برای برونرفت از بحران سوریه را بسیار جدی و مهم دانستند .دور دوم نشست صلح سوریه ۲۴ اسفندماه، همزمان با دیدار «استفان دی میستورا» فرستاده ویژه سازمان ملل متحد در امور سوریه با هیات اعزامی دولت دمشق به ریاست «بشار الجعفری» در مقر سازمان ملل متحد آغاز شد. دی میستورا پیش تر اعلام کرده بود نشست صلح سوریه به طور رسمی از ۲۴ اسفند آغاز می شود و تا چهارم فروردین ادامه خواهد داشت؛ نشستی که در آن در مورد مسایلی مانند انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی، تدوین قانون اساسی جدید در سوریه، پایان دادن به درگیری ها و ارسال کمک های بشردوستانه به مناطق محاصره شده در سوریه بحث خواهد شد. دور نخست گفت وگوهای سوریه که اوایل فوریه (نهم بهمن ۱۳۹۴) در ژنو برگزار شد، به شکست انجامید. در آن نشست مخالفان سه پیش شرطِ پایان بمباران، آزادی همه زندانیان و رفع محاصره مناطق زیر کنترل شبه نظامیان را خواستار شده بودند.در ادامه نگاهی به مهمترین محورهای تحلیلی در رسانههای عربی درباره نشست ژنو ۳ برای حل بحران سوریه خواهیم داشت.
اختلاف بر سر شرایط دوره انتقالی
تارنمای شبکه خبری «الغد» مصر، اختلاف میان هیات مخالفان و دولت سوریه درباره سرنوشت رییس جمهوری این کشور در دوره انتقالی را از پررنگ ترین شکاف ها میان ۲ طرف درگیر قلمداد کرد.به گزارش این تارنما، سرنوست «بشار اسد» رییس جمهوری سوریه برجسته ترین نقطه اختلاف میان ۲ طرف درگیر و کشورهای پشتیبان آنان است. مخالفان بر این مساله پافشاری می کنند که اسد در دوره انتقالی هیچ نقشی نخواهد داشت. این در حالی است که دولت سوریه سرنوشت اسد را در گرو انتخابات می داند.
همچنین دولت و مخالفان سوریه درباره مرحله انتقالی دیدگاه متفاوتی دارند. دمشق خواستار دولت وحدت ملی فراگیری است که همه جریان های مخالف را در برگیرد. این در حالی است که مخالفان، دولتی انتقالی با اختیارهای اجرایی کامل را خواستار هستند که اسد در آن نقش نداشته باشد. نظام سوریه بر این باور است که در منشورهای سازمان ملل متحد چیزی که درباره مقام ریاست جمهوری در مرحله انتقالی صحبت کند، وجود ندارد. از این رو باید روی تعریف مرحله انتقالی توافق صورت گیرد. این مرحله بر پایه قوانین بینالمللی انتقال از قانون اساسی موجود به قانون اساسی تازه و گذر از دولت کنونی به دولتی موسوم به دولت وحدت ملی است که طرف دیگر هم در آن شرکت داشته باشد. این مهم نیازمند تشکیل کمیته ای برای وضع قانون جدید یا اصلاح قانون کنونی است.
بیم و امیدهای مذاکرات صلح
روزنامه «الوطن» سوریه در گزارشی با اشاره به برخی مولفه های تاثیرگذار در روند صلح سوریه، به تشریح فرصت هایی برای موفقیت گفت وگوهای نشست ژنو۳ پرداخت. الوطن به نقل از خبرگزاری «ریانووستی» روسیه و از قول دی میستورا نوشت: تا زمانی که آتش بس ادامه داشته باشد امکان و فرصت برای حل سیاسی بحران سوریه وجود دارد.به نوشته این روزنامه، نماینده سازمان ملل در امور سوریه افزود،این بار فرصت موفقیت گفتگوهای ژنو در مقایسه با نشست های گذشته بیشتر است. احتمال موفقیت این نشست به دلیل برقراری آتشبس، توزیع کمک های انساندوستانه و کاهش کینه و کدورت ها بیشتر است. همچنین در شورای امنیت اجماع برای حل بحران وجود دارد و کشورهای بسیاری به دنبال راه حلی برای پایان دادن به بحران سوریه هستند.این روزنامه در کنار تارنمای الغد مصر و شبکه خبری «الجزیره» با اشاره به پافشاری مخالفان سوریه روی برخی پیش شرط ها و تاثیرگذاری کنشگران خارجی روی هیاتهای حاضر در ژنو، تردیدها و نگرانیهایی را نیز در مورد نتیجه بخش بودن گفت وگوهای صلح سوریه عنوان کردهاند.
به نوشته روزنامه الوطن سوریه پافشاری مخالفان ریاض بر پیش شرط هایی مانند ضرورت برپایی هیات انتقالی، کنار گذاشتن اسد از قدرت و نادیده گرفتن بیانیه های وین و قطعنامه ۲۲۴۵ سازمان ملل، سبب شده است که ناظران به نتیجه بخش بودن گفت وگوهای صلح خوش بین نباشند و هشدار دهند که چنین مسایلی نشست را ناکام میگذارد.به گزارش تارنمای شبکه الغد، «احمد العبیدات» سیاستمدار مخالف دولت سوری به این تارنما گفت: با وجود دخالتهای آمریکا و روسیه در روند نشست ژنو ۳ و برقراری آتش بس باز هم عوامل شکست این گفتوگوها پابرجا است. اختلافهای ایدئولوژیک میان طرفهای درگیر سوریه هنوز هم ژرف است و این مساله مانع از رسیدن به توافق میشود. واقعیت این است که همه طرفها به طور کامل به پشتیبانان خود تکیه کردهاند و ناچارند خواسته های کشورهایی را که از آنان حمایت تسلیحاتی می کنند، برآورده سازند.این چهره ضد دولتی افزود: نشست ژنو۳ و نشست هایی که پیش از آن برگزار شد در گرو سه مساله تاثیر گذار است. نخست موضع کشورهایی که از مخالفان مسلح یا دولت سوریه پشتیبانی میکنند. دوم اوضاع میدانهای نبرد و پیروزی در مناطق درگیر و سوم موضعگیریهای کنونی در عرصه بینالمللی که در چارچوب موازنه قدرت، منافع و میزان نفوذ در منطقه صورت میگیرد.
همچنین به نوشته تارنمای شبکه خبری الجزیره ، بسیاری از تحلیلگران در پیشرفت مطلوب نشست ژنو برای حل بحران سوریه تردید دارند. سرنوشت اسد محور اصلی اختلاف میان ۲ طرف گفت وگو کننده است. مخالفان بر این مساله پافشاری می کنند که اسد در دوره انتقالی هیچ نقشی نخواهد داشت این در حالی است هیات اعزامی از دمشق اسد را خط قرمز می داند.به نوشته الجزیره، «سالم المسلط» عضو هیات مخالفان سوریه از ضرورت تشکیل هیات دولت انتقالی سخن گفته است که اسد در آن نقش نداشته باشد. به گفته وی، هیات عالی مذاکرات وابسته به مخالفان سوریه، دولت وحدت ملی را که اسد در حضور داشته باشد، نمی پذیرد.
بررسی وضع مذاکرهکنندگان
روزنامه های «السفیر» سوریه، «الدستور» اردن و «رای الیوم» چاپ لندن هم با اشاره به وضع میدان های نبرد و موضعگیری دولتهای بازیگر در تحولات سوریه، به همسنجی هیات مخالفان و نمایندگان دولت دمشق پرداختند.روزنامه السفیر در گزارشی که به قلم «نصری الصایغ» منتشر کرد، نوشت: هرکسی که اظهارات مخالفان را دنبال کند گمان میکند آنان در یک قدمی پیروزی هستند و به ژنو می روند تا شرط های خود را تحمیل کنند. نخستین شرط سخت آنان درباره سرنوشت اسد است. همچنین اگر کسی که به اظهارات «ولید معلم» وزیر امور خارجه سوریه، توجه کند گمان می کند نظام سوریه به پیروزی بیسابقه نزدیک است. هیات او به ژنو میرود و هرگز آماده نیست که سخنانی درباره سرنوشت اسد بشنود. اسد خط قرمز است. به نوشته این روزنامه، نه مخالفان میتوانند به دستاوردهای مهمی دست یابند و نه نظام سوریه امتیاز خواهد داد.
روزنامه الدستور نیز در گزارشی به قلم «ماهر ابوطیر» مخالفان نظام سوریه را ضعیف توصیف کرد و آورد: نشست ژنو، مخالفان سوریه را در برابر گزینه های بسیار سختی قرار خواهد داد. شکست گفت وگوها برای حل سیاسی بحران، این گروه ها را در برابر گزینههایی قرار خواهد داد که مجبورند آن را بپذیرند. به احتمال زیاد اگر این نشست به شکست بیانجامد در سطح بینالمللی توافقهایی صورت خواهد گرفت که به سبب آن یا گزینه نظامی در دستور کار قرار خواهد گرفت یا اینکه سوریه تجزیه خواهد شد و حتی ممکن است سناریوی فدرالی شدن سوریه رقم بخورد. مخالفان سوریه طرف اصلی نیستند بلکه آنان سایه دولتهایی هستند که از آنان پشتیبانی میکنند. مخالفان سوریه ضعیف هستند و هر روز هم ضعیفتر خواهند شد. این در حالی است که نظام سوریه یکپارچه و بخشی از اردوگاهی خستگی ناپذیر است.
روزنامه رای الیوم نیز بر ضعف نیروهای مخالف دولت سوریه و تقویت جایگاه رییس جمهوری این کشور صحه گذاشت و نوشت: به نظر می رسد جایگاه رییس جمهوری سوریه این روزها و با ورود بحران سوریه به سال ششم آن قوی تر از گذشته شده است. نیروهای نظام سوریه با پوشش هوایی روسیه پیروزی های بزرگی در میدان های نبرد در شمال، جنوب شرقی و غرب سوریه به دست آورده اند. اردوگاه مخالفان نیز ضعیف و از هم فروپاشیده است.
تهدیدهای عربستان برای حمله زمینی به سوریه بی حاصل شده است. قطر نیز که طی پنج سال گذشته نقش برجسته ای در حمایت مالی و نظامی از گروه های مسلح بازی کرد، صدایش خاموش شده است.به باور نویسنده رای الیوم، ترکیه هم به واسطه انفجارهای استانبول و آنکارا، تنش گسترده با مسکو، اختلاف با اتحادیه اروپا و همچنین قطع نسبی روابط با دولت آمریکا بهای سیاست خارجی اش (در امور سوریه) را پرداخت میکند. انفجارهای اخیر در کوی سفارتخانهها در آنکارا که ۳۴ کشته و ۱۲۵ زخمی برجای گذاشت حجم و بزرگی بن بست و تنگنای ترکیه را نشان می دهد. این در حالی است که،رئیسجمهوری سوریه اعلام کرد، اگر مردم سوریه بخواهند انتخابات زودهنگام برگزار خواهد کرد.بشار اسد رئیسجمهور سوریه در گفتوگو با خبرگزاری «اسپوتنیک» در اینباره گفت: «این به موضع مردم سوریه بستگی دارد که تمایل عمومی برای برگزاری انتخابات زودهنگام ریاستجمهوری وجود داشته باشند یا خیر. اگر چنین خواستهای وجود داشته باشد، از نظر من مشکلی نیست.
پاسخ دادن به میل و خواسته مردم طبیعی است و پاسخ به نیروهای معارض خاص طبیعی نیست. این مسئله به همه شهروندان سوریه مربوط میشود زیرا آنان به رئیسجمهور رأی میدهند».وی تصریح کرد: «من به طور کلی با این قضیه مشکلی ندارم، زیرا رئیسجمهور نمیتواند بدون حمایت مردم کار کند و اگر رئیسجمهور مورد حمایت مردم باشد، باید همیشه برای چنین گامی آمادگی داشته باشد.اسد گفت: میتوانم بگویم که این مسئله به طور کلی برای ما مشکلی ندارد اما برای برداشتن چنین گامی نیاز به افکار عمومی و نه افکار دولت یا رئیس جمهوری داریم».
رئیسجمهوری سوریه تأکید کرد که انتخابات زودهنگام ریاستجمهوری بخشی از فرایند کنونی سیاسی نیست و ادامه داد، پیشنهاد شده است که بعد از تصویب قانون اساسی جدید، انتخابات پارلمانی برگزار شود. این انتخابات توازن قدرت در عرصه سیاسی را نشان میدهد، سپس دولت جدید در تطابق با نمایندگی نیروهای سیاسی در پارلمان جدید تشکیل خواهد شد.در خصوص انتخابات ریاستجمهوری، این یک موضوع کاملاً متفاوت است.اسد افزود: انتخابات ریاستجمهوری مستقیم بهتر از انتخاب یک رئیسجمهور از طریق پارلمان است.رئیسجمهوری سوریه در ادامه اعلام کرد، موضوع مهم تسریع عملیات آشتی از طریق جذب افراد مسلح آماده مبارزه با تروریسم و با همکاری مسکو، دمشق و تهران است.
اسد گفت: مذاکراتی میان روسیه و آمریکا برای معین کرد طرف های ترویستی حاصل شده اما توافق کاملی صورت نگرفته؛ ما و طرف روسیه موضع خود در این خصوص (گروههای تروریستی) را تغییر نخواهیم داد و مهم همان سرعت بخشیدن به روند آتشبس است.وی تاکید کرد: هر فرد مسلحی که سلاحش را بر زمین بگذارد مورد عفو قرار میگیرد.رئیس جمهور سوریه تصریح کرد، تصمیم سازمان ملل برای استقرار نیروهای حافظ صلح در سوریه محال و غیرمنطقی است؛این کار غیرواقعی است زیرا چنین نیروهایی اغلب در هماهنگی با توافقات بینالمللی عمل میکنند. چنین توافقاتی میبایست تأیید کشورها را به دست آورند. کدام کشورها؟ در این این مورد، هیچ کشور دیگری وجود ندارد. فقط کشور سوریه وجود دارد، یک کشور و طرف دیگر یک کشور نیست بلکه گروههای تروریستی هستند. چطور سازمان ملل میتواند با گروههای تروریستی توافقی را به امضا درآورد؟ این کاملاً غیرمنطقی است.
ادامه دارد