«برای رسیدن به مقصد عجله داشتم و در خط سرعت رانندگی می‌کردم تا اینکه پشت سر یک خودروی سواری با سرعت لاک پشت، گیر افتادم. هرچه چراغ زدم و دستم را روی بوق فشار دادم، فایده ای نداشت. سرعتش را بیشتر نمی کرد. بالاخره از سمت راستش سبقت گرفتم. با همه عجله ای که داشتم، قید همه چیز را زدم و تا چند دقیقه‌ای با سرعت پنج کیلومتر جلوی خودروی او رانندگی کردم و راهش را بستم. حیف که خیلی عجله داشتم وگرنه بیشتر از اینها ادبش می کردم تا دیگر با هیچ راننده ای چنین رفتاری نکند!»
این داستان شبیه هزاران ماجرای دیگری است که در خیابان ها یا در دیگر مکان های عمومی شهرهایمان اتفاق می افتد: ادب کردن دیگران با تلافی کردن اشتباهشان!
ادب اجتماعی
در یکی از انجمن های مجازی، از گروهی از افراد پرسیده می شود که به نظر شما ادب اجتماعی به چه معناست؟ یکی از کاربران می نویسد: ادب اجتماعی یعنی رعایت حقوق دیگران در هر شرایطی (بعضی آدم ها وقتی عجله دارند یا عصبانی هستند، خیلی راحت با نقض حقوق دیگران کار خودشان را توجیه می کنند) به نظر من سیگارکشیدن در جمع دور از ادب اجتماعی است.
او ادامه می دهد: اینکه بعضی ها به دلیل رعایت نشدن حق تقدم یا با یک تصادف جزئی دست به یقه می شوند و به جای گفتگو فحاشی می کنند، به دور از ادب اجتماعی است.
دیگری با نام کاربری الی می نویسد: آداب اجتماعی بعضی از رسم های اجتماعی است که معمولاً برای خوشایند دیگران صورت می‌پذیرند.
آداب و رسوم و تشریفاتی که جامعه در روابط اجتماعی تجویز می‌کند. آداب اجتماعی برخی به جامانده از سنت‌ها و برخی ناشی از تجدد و انتقال فرهنگی است.
زهرا می‌گوید: ادب اجتماعی یعنی دانستن اینکه در کجا باید چطور رفتار کنی. تشکر و قدردانی از دیگران جزو ادب اجتماعی است.
نازنین تکمیل می‌کند: وقتی از دانشگاه ۵ بعد از ظهر خسته دارم بر می‌گردم، باران هم می‌آید. دو ساعت می‌ایستم تو صف اتوبوس !بعد که اتوبوس می‌آید، پر می‌شود و یک صندلی خالی می‌ماند که حق من است! اما دیگری بدون نوبت می‌آید و جای من را می‌گیرد! ادب اجتماعی یعنی به حقوق آدم‌ها احترام بگذاریم.
سجاد بحث را چنین ادامه می‌دهد: متأسفانه در جامعه ما ادب جایگاه خود را از دست داده است و پررو بودن و بی حرمتی برای خود ارزش و اعتباری به دست آورده است. خیلی‌ها انسان مؤدب و متین را یک انسان سطح پایین تصور می‌کنند.
او ادامه می‌دهد: ادب اجتماعى از خانواده آغاز می شود و به جامعه می رسد. باید ریشه رفتار غیرمودبانه افراد اجتماع را در خانواده‌ها جست.
از نظر محمد، ادب اجتماعی یعنی کنار آمدن با عقاید دیگران، البته نه اینکه طوری زندگی کنی که دیگران می‌خواهند!
یک کاربر دیگر می‌نویسد: ادب اجتماعی یعنی اینکه وقتی داری از پیاده رو عبور می‌کنی، آب دهانت را جلوی چشم همه نریزی بیرون!
و یکی دیگر ادامه می‌دهد: ادب اجتماعی یعنی اینکه شما که برای مثال موزیک متال را دوست دارید، به خاطر آسایش همسایه‌ها با صدای پایین به آن گوش بدهی، یعنی مراعات داشتن، یعنی هر کاری را در چارچوب خودش انجام دادن.
شهنام می‌گوید: ادب اجتماعی چیزی است که خیلی از مردم ما ندارند … در خیابان، از راننده تاکسی گرفته تا عابرها … همه با هم دعوا دارند … خدا نکند یکی تصادف کند … اولش باید کتک بخورد! … چرا راه دور برویم … خدا نکند کار آدم به اداره ای بیفتد … مخصوصاً دولتی! آن موقع است که ادب اجتماعی را می‌بینیم.
کارکرد آداب اجتماعی
آداب اجتماعی از هنجارهای درونی هر جامعه هستند که کسی درباره آن قاعده و دستوری ارائه نمی‌دهد. افراد جامعه به صورت خودبه خود و بدون احساس اجبار بیرونی خود را موظف به پیروی از آن می‌دانند و با میل خود آن را رعایت میکنند. این هنجارها قسمت اعظم زندگی اجتماعی ما را دربر می‌گیرند مثل رفتن به مجلس ختم، لباس سیاه پوشیدن، مراسم ازدواج و آداب معاشرت.
فاطمه امین پور در مقاله «آداب اجتماعی» می‌نویسد: درست است که آشکارترین مظاهر مستحکم نظارت اجتماعی از طریق پلیس و قوانین برگزار میشود، اما نظارت اجتماعی نیز بخشی از فرآیند اجتماعی‌شدن محسوب می‌شود. نظارت اجتماعی فرآیندی برای برقراری نظم در جامعه است و از طریق آن نحوه هماهنگی با هنجارها و الگوهای رفتاری در جامعه یا گروه به دست می‌آید. افراد همزمان با رشد اجتماعی خویش آداب و رسوم جامعه را نیز
می‌پذیرند. این کار از طریق گروه‌ها و سازمان‌هایی مانند خانواده، گروه‌های دوستانه، مدرسه، دانشگاه و محل کار عملی می‌شود.او با اشاره به اینکه معمولاً وقتی کسی از هنجارها تخطی می‌کند، فشار هنجارهای اجتماعی حکم می‌کند که از او بخواهند خود را مجدداً با هنجارها همساز کند، ادامه می‌دهد: هنجارهای اجتماعی و اجزای مختلف آن، عناصر اجتماعی‌اند که برای نظارت، مراقبت و نگهداری از دستاوردهای اجتماعی به‌کار می‌روند. این عناصر اجتماعی برای تنظیم روابط افراد در جامعه بنیان گذاشته شده اند و افراد جامعه برای ادامه زندگی اجتماعی مکلف به قبول آن هستند.
آداب اجتماعی سازمان نیافته
طبق تعریف کارشناسان، ادب اجتماعی مجموعه قواعد اخلاقی و عرفی است که لازم است تا افراد هر جامعه برای پذیرفته شدن در میان اطرافیان خود به کار ببندند. مجموعه ای از حقوق و تکالیف.
ستار افزا، جامعه شناس، در گفتگویی، آداب اجتماعی جامعه را سازمان داده نشده می‌داند و می‌افزاید: هر جامعه ای آداب خاص خود را دارد، اما آداب اجتماعی در کشور ما سازماندهی نشده است. اگر بتوانیم همین داشته‌هایمان را سازماندهی کنیم، مشکلاتمان هم رفع می‌شود اما اگر بخواهیم جزئی بررسی کنیم، فکر می‌کنم کنش‌های ما یا همان آداب اجتماعی ما از نوع کنش‌های سنتی احساسی و عاطفی است .او با بیان اینکه جامعه ما خود را از کنش سنتی جدا کرده است و چون نتوانسته است کنش‌های عقلانی را جایگزین آن کند، در مرحله کنش‌های احساساتی و عاطفی قرار گرفته است، می‌افزاید: این کنش‌های احساسی خیلی زود شعله ور می‌شود و خیلی زود فروکش می‌کند و این یکی از مسائلی است که موجب می‌شود تا سطح مشارکت اجتماعی کاهش یابد.
وی درباره چگونگی رفتار مطلوب در محیط اجتماعی می‌گوید: همواره ادب در رفتار و گفتار به عنوان یک معیار مهم در ارتباطات اجتماعی مطرح است. بررسی واژه ادب و کاربردهای آن نشان می‌دهد که آداب به نوعی دربرگیرنده همه فعالیت‌های اجتماعی انسان از گفتار، کردار، کنش، منش و ‌واکنش‌های اوست.
این کارشناس مسائل اجتماعی با بیان اینکه در گذشته در جامعه مان کنترل‌های اجتماعی داشته‌ایم ولی اکنون جای آنها بسیار خالی است، می‌افزاید: در گذشته اگر کسی کاری خلاف عرف و هنجارهای جامعه انجام می‌داد، توسط ریش سفیدان یا بزرگان جامعه کنترل می‌شد اما اکنون آن کنترل‌ها وجود ندارد و چون ارزش‌های سنتی‌مان را هم از دست داده ایم، با خلأ قانونی روبه رو می‌شویم.
تغییر آداب اجتماعی
آداب اجتماعی با تغییر شرایط اجتماعی عوض می‌شود، گو اینکه در مقابل هر تغییری معمولاً ابراز مقاومت می‌شود. هرگاه بدعت تازهای که در جامعه آغاز شده است از آداب و رسوم قبلی بهتر باشد یا به دلیلی مورد پسند افراد جامعه قرار گیرد، عموم بدان
می‌گرایند و تبدیل به عادت می‌شود و خود به همه افراد جامعه برای تطبیق یافتن با آن فشار وارد می‌آورد و آدمی‌ناگزیر به آن خو می‌گیرد.
بر اساس نوشته امین پور، از آنجاکه آداب اجتماعی مبتنی‌بر تطبیق با شرایط زندگی است، ممکن است در شرایطی برای جامعه زیانبار شود و ممکن است جامعه ای آداب اجتماعی را به رغم بی فایدگی و ضرر رساندن به جامعه همچنان حفظ کند که در این صورت نسبت به زمانه حکم وصله ناجوری را خواهد داشت.
ممکن است آداب اجتماعی با مقتضیات اجتماعی یا میزان دانش اجتماعی ناسازگار باشد، یا اینکه با سلامت جامعه انسانی وفق نداشته باشد. بنابراین آداب اجتماعی مبتنی‌بر شرایط اجتماعی می‌تواند تغییر کند.
کودکان باادب، ضامن جامعه باادب
آداب اجتماعی بر شکل‌گیری شخصیت اجتماعی تأثیرگذار است. شخصیت هر فرد از
پدیده‌های فرهنگی بسیاری متأثر می‌شود و تأثیر این پدیده‌ها به صورتی در عواطف و رفتار اجتماعی وی متجلی می‌شود. هر فرد از آغاز کودکی همان شیوه‌هایی را برمی‌گزیند که فرهنگ جامعه او ایجاب می‌کند. افراد ناگزیرند تا خودمختاری خویش را با قیدوبندهای آداب و رسوم و خواست‌های فرهنگ جامعه شان مهار کنند تا بتوانند به‌عنوان یک عضو سالم و مورد قبول در جامعه زندگی کنند. شخصیت متعادل وقتی حاصل می‌شود که کشش‌های شخص با انتظارات جمعی توافق می‌یابد.
بزرگسالانی که مؤدب نیستند، با شغل شان، همسرشان و دوستان شان مشکلات فراوانی خواهند داشت. نشریه اینترنتی زندگی کودکان در مطلبی با عنوان آموزش نزاکت به کودکان می‌نویسد: پرورش کودکان مؤدب به ایجاد جامعه‌ای مؤدب یاری می‌رساند.
نخستین گام برای پرورش کودکی مودب و محترم، این است که کودک شما بیاموزد که برای خود ارزش قایل شود. وقتی او می‌پذیرد مهم است، درک می‌کند که اعمال و رفتارش بر دیگران تاثیر دارد.
در ادامه این مطلب آمده است: بچه کوچولو در جمع خانواده ایستاده است و برای جلب توجه اعضای خانواده جمله ای را بدون درک معنای آن نقل می‌کند. او حتی نمی‌داند وقتی این حرف را می‌زند خانواده به چه می‌خندند. بزرگتر که می‌شود می‌فهمد لطیفه‌های قومیتی چه معنایی دارند، اما دیگر برایش مهم نیست که دیگر قومیت‌ها و گروه‌ها را به تمسخر بگیرد.
منطق او دیگر می‌تواند این چیزها را شبیه سازی کند و تعمیم دهد: «هرکس را که شبیه ما نیست می‌توانیم مسخره کنیم». بعد دایره بازیچه‌های کلامی‌اش گسترده تر می‌شود: «پیرترها، دخترها، زن‌ها، معلم‌ها، کارگرها، کلاس اولی‌ها، ترم اولی‌ها، ترم بالایی‌ها…»
آن روز دیگر به یاد نمی‌آورد این عادت دست انداختن، متلک گفتن و مسخره کردن را از کجا آورده است، اما رفتار اجتماعی ناپسند او آن قدر درونی شده که ترک کردنش سخت است.

code