«سرطان» اصطلاحی برای نامیدن گروهی از بیماری‌ها است که در آن، سلول‌های غیر طبیعی بدون کنترل تقسیم می‌شوند و می‌توانند ازطریق خون و دستگاه لنفاوی، به سایر نقاط بدن گسترش پیدا کنند. سرطان یک بیماری منفرد نیست، بلکه بسیاری از بیماری‌ها را شامل می‌شودو در عین حال بیش از ۱۰۰ نوع سرطان وجود دارد.
بررسی‌های سازمان بهداشت جهانی حاکی است که سرطان عامل ۴ر۷ میلیـــون مورد مــرگ و میر در سراسر جهان است. شایع‌ترین انواع سرطان عبارتند از ریه با ۳ر۱ میلیون،معده ۸۰۳هزار،روده بزرگ و راست روده ۶۳۹هزار ،کبد ۶۹۰هزار و سینه با ۵۱۹ هزار نفر مورد مرگ و میر
در سال در دنیا. بر اساس این بررسی، ۷۰ درصد همه مرگ و میر‌های ناشی از سرطان در کشورهای با درآمد کم و متوسط رخ می‌دهد و یک سوم سرطان‌ها در صورت شناسایی زودرس و درمان مناسب، قابل درمان است. محققان بر این باورند که، عوامل بسیاری در شیوع سرطان نقش دارد که رژیم نامناسب غذایی، استعمال دخانیات، سبک زندگی نادرست، نداشتن تحرک و افزایش آلاینده‌ها، بخشی از آن است.آنان همچنین می‌گویند، می‌توان از بروز بسیاری از سرطان‌ها پیشگیری کرد و عوامل اصلی و زمینه ساز بروز آن را از میان برد و از این رو اطلاع رسانی درباره عواملی که در طول زمان و طی سالیان متمادی به بروز سرطان می‌انجامد، ضرورت دارد.
افزایش آمار سرطان
دکتر علی مطلق ـ رئیس اداره مبارزه با سرطان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مورد آمار ابتلا به سرطان در کشور، در مصاحبه با رسانه‌های گروهی اظهار داشته است: بررسی‌های سازمان بهداشت جهانی حاکی است که در سال ۲۰۱۲ میلادی تعداد مبتلایان به سرطان حدود ۱۴میلیون نفر در جهان بوده است که پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰، آمار آن به ۲۷میلیون نفر برسد.
وی می‌افزاید: در ایران هم متناسب با بقیه کشورها، متاسفانه بروز سرطان رو به افزایش است که ۳ دلیل دارد، یکی از دلایل، افزایش امید به زندگی است. تا حدود ۳۰ سال پیش امید به زندگی در ایران ۵۹ سال بود، ولی الان ۷۴ سال است. دومین مسئله شیوه زندگی ناسالم از جمله کم مصرف کردن میوه و سبزیجات و افزایش وزن و کم تحرکی است و سومین دلیل آن، عوامل محیطی مثل آلودگی هوا و آب است. با اینهمه مهم‌ترین دلیل افزایش سرطان، ارتقای سطح امید به زندگی است که باعث افزایش جمعیت و در نتیجه شناسایی موارد بیشتر سرطان در کشور شده است.
وی در مورد نقش وراثت در ابتلا به سرطان، یاد آوری می‌کند: بی گمان در تمامی بیماری‌های شناخته شده، ژن‌ها تاثیر دارد. در واقع همه عوامل ذکر شده همراه با تغییرات ژنتیکی، باعث بروز سرطان در انسان می‌شود. اما نکته این جاست که ژنتیک به تنهایی و در موارد نادری علت اصلی بروز سرطان قلمداد می‌شود و از این رو آن را جزو عوامل اصلی افزایش خطر ابتلا به سرطان ذکر نمی‌کنند.از سوی دیگر طبق آمارهای سازمان جهانی بهداشت ۲۴ درصد از ۱۰ میلیون مورد ابتلا به سرطان، به دلیل رژیم نامناسب غذایی و عفونت‌ها بروز پیدا کرده است. همچنین عوامل عفونی در کشورهای شرق مدیترانه عامل ۷۰ درصد همه سرطان‌ها ذکر شده است.از سوی دیگر نقش عوامل عفونی در بروز سرطان در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته متفاوت است. در کشورهای توسعه یافته عفونت ۷ درصد علل بروز سرطان را تشکیل می‌دهد که این نسبت در کشورهای در حال توسعه ۲۶ درصد است.
شایع‌ترین سرطان‌ها در ایران
دکتر مطلق با اشاره به فراوانی سرطان معده در میان مردان ایرانی، می‌گوید: در میان زنان هم سرطان سینه بیشترین فراوانی را دارد. در کشور ما به طورکلی در مناطق شمال و شمال غربی و مرکزی، بیشترین میزان شیوع و ابتلابه سرطان به چشم می‌خورد و نیز از حدود ۸۵ هزار مورد جدید سرطان در سال، ۵ر۵۵درصد را مردان و ۵ر۴۴ درصد را زنان تشکیل می‌دهند. شایع‌ترین سرطان در میان مردان، سرطان معده و سپس مثانه و روده بزرگ است و در میان زنان می‌توان به سرطان‌های سینه، پوست و سپس معده اشاره کرد. شایع‌ترین سرطانی که باعث مرگ در هر دو جنس می‌شود، سرطان معده است. همچنین بیشترین آمار ابتلابه سرطان در میان زنان در استان یزد و در میان مردان، در استان مرکزی گزارش شده است.
پایین آمدن سن ابتلا به سرطان
دکتر علی یعقوبی جویباری ـ متخصص انکولوژی در گفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: آمار سرطان به دلیل توسعه زندگی ماشینی، کم تحرکی،تغذیه نامناسب و بهتر شدن راهکار‌های تشخیصی در ایران، به موازات جهان افزایش پیدا کرده است. همچنین امروزه در بعضی از موارد ریسک فاکتورها و عوامل خطرزای سرطان را نمی‌توان تشخیص داد، اما می‌توان از بروز بعضی از آن‌ها مانند سرطان ریه، پیشگیری کرد.
وی می‌افزاید: با توجه به تحقیقات انجام شده، در حال حاضر در مورد بیماری سرطان ۲ مساله وجود دارد، یکی آمار بالای سرطان ودیگری پایین آمدن سن ابتلا به این بیماری که نتیجه یک تغییر اپیدمیولوژیکی در دنیا و کشورمان است. این انکولوژیست در مورد سرطان و علل آن یاد آوری می‌کند: سرطان از تغییرهای سلولی به وجود می‌آید که ممکن است از طریق وراثت، یا بر اثر عوامل محیطی متاسیون و جهش در طولانی مدت به وجود آید. ریسک فاکتورها عواملی است که در نهایت باعث این جهش‌ها می‌شود و بر اثر آن‌ها، تغییرات سلولی بوجود می‌آید.
وی می‌گوید: به نظر می‌رسد ریسک فاکتور‌های بیماری سرطان بیشتر شده است، به عنوان مثال زندگی شهری ملزومات خاص خودش را دارد و تحرک در آن کم است، همچنین تغذیه نامناسب است که بر اساس استانداردها باید غذاهای سالم به مصرف برسد.
حال آن که زندگی ماشینی باعث شده است ۳ وعده غذایی ما به دو تا یک وعده کاهش پیدا کند. متاسفانه از سبد غذایی استانداردی که باید درآن میوه و سبزی وجود داشته باشد، استفاده نمی‌کنیم و معمولا غذاهای آماده را ترجیح می‌دهیم که ارزش غذایی کم و کالری بالایی دارد. و بی تحرکی
که زندگی شهری برایمان به ارمغان آورده است، در نهایت باعث چاقی می‌شود وهمه این ریسک فاکتورها در ایجاد سرطان موثر است.
سرطانزا بودن مصرف سیگار را از قبل می‌شناختیم و می‌دانستیم که یک ریسک فاکتور است، اما زندگی ماشینی ریسک فاکتور‌های جدیدی به وجود آورده است که باعث به وجود آمدن جهش‌های جدید در سلول‌ها می‌شود واین در حالی است که ۴۰ درصد سرطان‌ها قابل پیش بینی
و پیشگیری است.
دکتر یعقوبی در پاسخ به این پرسش که چه سرطان‌هایی در ایران شایع‌تر است، یادآوری می‌کند: در دنیا سرطان سینه در خانم‌ها و سرطان پروستات در آقایان شیوع بیشتری دارد و سرطان‌های معده و دستگاه گوارش تحتانی و روده، بدون جنسیت دردرجات بعدی قرار می‌گیرند.
وی در مورد اینکه وراثت در ایجاد سرطان به عنوان یک ریسک فاکتور چقدر موثر است، می‌گوید: متاسفانه این تصورنادرستی در میان برخی از بیماران وجود دارد که چون ژنی معیوب را به ارث برده‌اند محکوم هستند به سرطان مبتلا شوندو هیچ کاری هم از دست‌شان برنمی آید. واقعیت این است ۱۰ تا ۱۵ درصد کل سرطان‌ها بر اثر وراثت منتقل می‌شوند و۸۵ درصد سرطان‌های سینه ارثی نیست. معمولا ۳۰تا ۴۰ درصد سرطان‌ها می‌تواند اکتسابی است و بیشتر بر اثر ریسک فاکتور‌های محیطی و اکتسابی است. وراثت نقش خیلی برجسته‌ای در ابتلا به سرطان ندارد و این بیماری بر اثر تغییرهای ژنتیکی به وجود می‌آید
امکان تشخیص سرطان
این انکولوژیست در پاسخ به این پرسش که آیا آزمایش‌های خاصی برای تشخیص ابتلا شخص به سرطان وجود دارد، می‌افزاید: در مورد سرطان‌های وراثتی بر اساس نوع سرطانی که در کدام قسمت بدن به وجود می‌آید، ژن‌های مشخصی وجود دارد که باید بررسی شود و در صورتی که فرد مبتلا به آن ژن معیوب باشد، همه افراد خانواده باید بررسی شوند تا احتمال ابتلا به سرطان در آنان مشخص شود. اما اینکه چقدر امکان دسترسی به این تست‌های تشخیصی ژنتیک وجود دارد. باید گفت که امکان تشخیص در چند مراکز دانشگاهی وجود دارد که ما می‌توانیم فرد را به یکی از آن‌ها بفرستیم. بر اساس شجره نامه‌ای که پزشک تهیه می‌کند به بیمار می‌گوید که تست ژنتیکی آزمایشگاهی برایش انجام شود یانشود. اگر در شجره نامه احتمال سرطانی بودن باشد وبیمار آن ریسک فاکتور را داشته باشد، در معرض سرطان قرار دارد .
وی در مورد پیشگیری از سرطان یاد آوری می‌کند: در مورد پیشگیری از سرطان، چند مساله مهم وجوددارد. اول این که سرطان ارثی است و دیگری اینکه علت سرطان مشخص نیست و ریسک فاکتور‌های مشخصی ندارد.ما در مورد آیین نامه جامع سرطان فقط در مورد درمانش حساس هستیم و آموزش را به دست فراموشی سپرده ایم، این در حالی است که بر اساس آیین نامه یاد شده سرطان از پیشگیری تا تشخیص زود رس،
درمان و اقدامات حمایتی را در بر می‌گیرد. در مورد پیشگیری هم باید اصولی را رعایت کنیم که عبارتند از وزن متعادل ، تحرک مناسب،پیروی از برنامه غذایی متنوع و سالم ومدیریت کردن استرس.
تشخیص زود رس سرطان
دکتر یعقوبی در مورد تشخیص زود رس سرطان می‌گوید: اگر سرطان در مراحل اولیه تشخیص داده شود، بیماری درمان شدنی است. ولی اگر متاستاز‌های متعدد بدهد، تا روزی که فرد زنده است ممکن است به شیمی درمانی نیاز داشته باشد. پس تشخیص اولیه در مورد سرطان بسیار اهمیت دارد از این رو به بیماران توصیه می‌کنیم که بعد ازمشاهده تغییرات غیر طبیعی در بدن خود، بلافاصله به پزشک مراجعه کنند. زیرا هر چه بیمار در مراحل ابتدایی بیماری به ما مراجعه کند، زودتر به درمان یا علاج قطعی آن می‌رسیم. اما اگر بیمار در مراحل پیشرفته مراجعه کند، نمی‌توانیم درمان‌های علاج بخش را در موردش انجام دهیم.
وی در پاسخ به این پرسش که دسترسی بیماران سرطانی به داروها چگونه است، می‌افزاید: خوشبختانه از نظر دارویی مشکلی وجود ندارد واکثر داروها با برند اصلی در بازار موجود است. این برند‌های دارویی با سیاست گذاری‌های
وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی تغییر می‌کند و اینکه چه برندی را حمایت کنند، سطح پوششی داروها ممکن است متفاوت باشد.
در شیمی درمانی تقریبا سطح پوششی خوبی داریم و اکثر داروها ۹۰تا ۸۰ درصد تحت پوشش بیمه‌هاست. البته یکسری داروهای جدید تری هم وارد فارماکوپه انکو لوژی شده‌اند که درمان‌های هدفمند نام دارند. پوشش بیمه‌ای این داروها ممکن است در حد ۱۰ تا ۲۰ درصد باشد و هزینه زیادی را متوجه بیماران کند.این متخصص سرطان با بیان این مطلب که برای درمان این بیماری باید دستورالعمل‌های ملی داشته باشیم، یاد آوری می‌کند: تمامی داروها باید تحت پوشش بیمه باشد و مانند کشورهای پیشرفته، داروها را پوشش دهیم.
برای این کار باید سرانه سلامت را به حد سرانه سلامت آن کشورها بر سانیم. از نظر پوشش دارویی هم باید دستور العمل های ملی وجود داشته باشد، اگر چه وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی به این سمت حرکت می‌کند که چه دستور العمل‌های ملی داشته باشیم تا مشخص کند چه داروهایی برای چه سرطان‌هایی تحت پوشش بیمه‌ای است و چه داروهایی باید پوشش کمتری داشته باشند. وی همچنین می‌گوید:مردم باید بدانند که سرطان بیماری علاج پذیری است و با داروهای جدید درمان می‌شود و در صورتی که در تشخیص‌های اولیه بیماری مراجعه کنند، درمان سرطان قطعی خواهد بود.
سرطان سینه و علل آن
دکتر صفا نجفی ـ فوق تخصص سرطان و خون شناسی در مورد سرطان سینه به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی در سال گذشته اعلام کرد که اگر زنان ایرانی به طور متوسط ۷۴ سال عمر کنند، به ازای هر ۱۲ تا ۱۳ نفر یک مورد سرطان سینه وجود خواهد داشت.در حال حاضر ۲ عامل در به وجود آمدن سرطان‌ها موثرند که عبارتند از علل ژنتیکی و علل محیطی، ضمن آن که بسیاری از عوامل ژنتیکی و محیطی، ناشناخته مانده‌اند.
وی با اشاره به این مطلب که متاسفانه وقتی علایم و نشانه‌های سرطان سینه ظاهر می‌شود، معمولاً خیلی دیر شده است، می‌افزاید: وقتی خانمی غده ۲ سانتی‌متری در سینه اش لمس می‌کند، این توده احتمالاً به غدد لنفاوی زیر بغل حمله کرده است. از این رو به خانم‌ها پیشنهاد می‌کنیم که مواظب سلامت سینه‌هایشان باشند و بعد از ازدواج در سنین ۳۰ تا ۳۵ سالگی به متخصص زنان مراجعه کنند و معاینه شوند، چرا که معاینه توسط یک متخصص، بهترین روش برای تشخیص بیماری سرطان سینه است.
دکتر نجفی یاد آوری می‌کند: هرگونه تغییر رنگ، تغییر اندازه، فرو رفتگی،
احساس سفتی و احساس توده در سینه باید به دقت پیگیری شود و به خانم‌های بالای ۴۰ سال توصیه می‌کنیم که هر سال حتما ماموگرافی انجام دهند وخودشان سینه‌هایشان را معاینه و با دیدن هرگونه علایم غیر طبیعی، به پزشک مراجعه کنند.
پروستات، سرطان شایع مردان
دکتر محمد جعفر کیانی ـ متخصص کلیه و مجاری ادراری در مورد سرطان پروستات اظهار داشته است: پروستات یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان است که در بیش از ۹۰درصد ازموارد، سرعت رشد آن بسیار کند است. در اکثریت موارد این بیماری بدون علامت است و تشخیص آن به صورت اتفاقی و با استفاده از آزمایش PSA، امکان پذیر است.
وی با بیان این مطلب که سرطان پروستات در اکثریت موارد در سنین بالا دیده می‌شود، می‌گوید: علائم این بیماری شبیه بزرگ شدن خوش خیم پروستات است و شامل کاهش جریان ادرار، طول کشیدن زمان ادرار، سوزش ادرار، خونریزی‌های ادراری و بندآمدن ادرار است در مواردی هم با بیماری پیشرفته که به استخوان‌ها دست اندازی
کرده است، مواجه می‌شویم که بیمار دچار شکستگی استخوان‌ها، به خصوص در مهره‌ها و لگن شده است.
تشخیص این بیماری بعد از انجام آزمایش PSA با نمونه برداری از پروستات، انجام می‌شود. این متخصص کلیه و مجاری ادراری در مورد درمان سرطان پروستات می‌افزاید: درمان این بیماری وابسته به سن و شرایط عمومی بیمار و میزان گسترش سرطان در زمان تشخیص است و در صورتی که این سرطان گسترش نیافته باشد و سن بیمار زیر ۷۰ سال و شرایط عمومی خوب باشد، عمل جراحی انجام می‌گیرد.
بیتا مهدوی
اکبر عزیزی تصمیم گیری درست