شیخ صدوق به سند معتبر از حضرت امام رضا علیه‌السلام، به نقل از پدران بزرگوار خود، از حضرت امیر مؤمنان علیه‌السلام، روایت کرده‌اند که: روزی حضرت رسول صلی الله علیه و آله برای ما خطبه خواند و فرمود:
ـ ایها الناس، به درستی که ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به سوی شما رو کرده است. ماهی که نزد خدا بهترین ماههاست، و روزهایش بهترین روزها، و شبهایش بهترین شبها و ساعتهایش بهترین ساعتهاست. ماهی که شما را در آن به میهمانی خدا فرا خوانده‌اند و در آن از اهل کرامت گردیده‌اید. نفََسهای شما در آن ثواب تسبیح دارد و خوابتان ثواب عبادت. اعمالتان در آن پذیرفته و دعاهایتان در آن مستجاب است. پس با نیت درست و دل پاک از گناه و خوی‌های ناپسند، از پروردگار خود بخواهید که به شما برای روزهداشتن و تلاوت قرآن در آن توفیق دهد. به راستی که شوربخت و بدفرجام کسی است که در این ماه بزرگ از آمرزش خدا محروم گردد.
به گرسنگی و تشنگی خود در این ماه، تشنگی و گرسنگی روز رستاخیز را به یاد بیاورید، و به تهیدستان و مسکینان خود تصدق کنید. پیرانتان را بزرگ بشمارید، و بر کودکان رحم کنید و خویشانتان را نوازش نمایید. زبان خود را از آنچه نباید گفت، نگاه دارید. و چشمتان را از آنچه دیدنش بر شما روا نیست، بپوشانید و گوشهای خود را از آنچه شنیدنش حلال نیست، بازدارید. با یتیمان مردم مهربانی کنید تا پس از شما، با یتیمانتان مهربانی کنند؛ و از گناهان خود به سوی خدا بازگردید.
در اوقات نماز دستانتان را به دعا بلند کنید؛ زیرا که وقت نماز بهترین ساعتهاست و حق تعالی در این هنگام به مهر بر بندگان خود می‌نگرد و هرگاه که او را ندا کنند، پاسخ می‌دهد؛ و چون او را بخوانند، برآورده می‌سازد.
ای مردم، همانا جان شما در گرو کردة شماست؛ پس با آمرزش‌جویی از خدا، آن را از گرو به درآورید. و پشت شما از گناهانتان گرانبار است، پس با طول دادن سجده‌ها، آن را سبک گردانید. بدانید که حق تعالی به عزت و جلالش سوگند یاد کرده است که نمازگزاران و سجده‌کنندگان در این ماه را عذاب نکند و ایشان را در روز رستاخیز به آتش دوزخ نترساند.
ای مردم، هر کدامتان در این ماه، روزه‌دار مؤمنی را افطار دهد، در پیشگاه خدا ثواب آزادکردن بنده و آمرزش گناهان گذشته را خواهد داشت.
در این هنگام برخی اصحاب گفتند: «ای پیامبر خدا، همه ما چنین توانی نداریم.» حضرت فرمود:
ـ بپرهیزید از آتش دوزخ، با افطار دادن روزه‌داران، اگرچه به نصف دانه خرما و اگرچه به جرعه آبی باشد. به راستی که خداوند به کسی که بیش از این توان نداشته باشد، اگر چنین کند، این ثواب را می‌دهد.
ایها الناس، هر که در این ماه خوی خود را نیکو گرداند، در روزی که گامها بر صراط می‌لغزد، او آسان می‌گذرد. و هر که در این ماه کار زیردستان خود را سبک سازد، خداوند در قیامت حسابش را آسان می‌گرداند. و هر که در این ماه شرّ خود را از مردم بازدارد، حق تعالی در رستاخیز، خشمش را از او بازمی‌دارد. و هر که در این ماه با خویشانش رفت و آمد و احسان کند، خداوند در قیامت او را به رحمت خود وصل می‌کند.
و هر که در این ماه احسانش را از خویشان ببرّد، خدا در قیامت رحمتش را از او می‌برّد. هر که در این ماه نماز مستحبی بخواند، خداوند برایش برات بیزاری از آتش دوزخ می‌نویسد. و هر که نماز واجبی را در این ماه ادا کند، خدا ثواب هفتاد نماز واجب که در ماههای دیگر خوانده می‌شود، به او ارزانی می‌کند. هر که در این ماه بر من بسیار صلوات بفرستد، خداوند در روزی که ترازوی اعمال سبک باشد، ترازوی عملش را سنگین می‌گرداند. و کسی که در این ماه یک آیه از قرآن بخواند، ثواب کسی را دارد که در ماههای دیگر ختم قرآن کرده باشد.
ای مردم، همانا در این ماه درهای بهشت گشاده است؛ پس، از پروردگار خود بخواهید که به روی شما نبندد، و درهای دوزخ در این ماه بسته است؛ پس، از پروردگارتان بخواهید که به روی شما نگشاید. و دیوان را در این ماه به زنجیر کشیده‌اند؛ پس، از خدا بخواهید که آنها را بر شما چیره نگرداند…
*
امام صادق علیه‌السلام نیز درباره کیفیت روزهداری فرمود:
ـ هرگاه روزه داری، می‌باید که گوش و چشم و مو و پوست و همه اندام تو روزه بدارد؛ یعنی از محرّمات، بلکه از مکروهات. باید که روزِ روزة تو مانند روز افطارت نباشد. روزه نه همین پرهیز از خوردن و آشامیدن تنهاست، بلکه باید در روز روزه زبان خود را از دروغ نگاه دارید، و چشمانتان را از حرام بپوشانید و با یکدیگر نزاع مکنید، حسد مبرید، غیبت مکنید، سوگند دروغ مخورید، بلکه سوگند راست نیز؛ بگومگو مکنید، دشنام مدهید، ناسزا مگویید، ستم مکنید، دلتنگ مشوید، بی‌خردی مکنید و از یاد خدا و نماز غافل مگردید. از آنچه نباید گفت، خاموش باشید و شکیبایی کنید، و راستگو باشید.
از شریران دوری کنید و بپرهیزید از گفتار بد، دروغ، افترا، ستیزه‌جویی با مردم، بدگمانی، غیبت کردن و سخن‌چینی نمودن. خود را مشرف به آخرت بدانید و منتظر فرج قائم آل محمد علیه‌السلام و آرزومند ثوابهای واپسین باشید. و برای سفر آخرت توشه‌ای از کارهای نیکو بردارید. بر شما باد به آرامِ دل و آرام تن و فروتنی و افتادگی و شکستگی و خاکساری؛ مانند بنده‌ای که از خواجه‌اش می‌ترسد. و از عذاب خدا ترسان و به رحمتش امیدوار باشید.
ای روزه‌دار! باید که دلت از عیبها، و باطنت از نیرنگها، و بدنت از پلیدیها پاک باشد و به خداوند از آنچه غیر اوست، بیزاری بجویی. و در روزه، ولایت خود را برای او خالص گردانی و از آنچه حق تعالی تو را در آشکار و نهان از آن بازداشته، خاموش باشی، و از خدای قهار آن گونه که سزاوار ترسیدن اوست، در پنهان و آشکار بترسی. و در ایام روزه روح و بدن خود را به خدا ببخشی، و دلت را برای محبت و یاد او فارغ گردانی، و بدنت را در آنچه خدا به آنت فرمان داده و به سویش فرا خوانده، به کارگیری.
اگر همه اینها را کردی، آنچه سزاوار روزهداشتن است، به جا آورده‌ای و فرمودة خدا را کار بسته‌ای. و آنچه از آنها که گفتم کم کنی، به اندازه‌اش از فضل و ثواب روزه تو کاسته می‌شود. پدرم فرمود: پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم شنید که زنی در روز روزه، به همسایه‌اش دشنام داد. حضرت زن را خواست و فرمود: «بخور!» زن گفت: «من روزه‌ام.» فرمود: چگونه روزه‌ای که به همسایه‌ات دشنام دادی؟! روزه، خودداری از خوردن و آشامیدن نیست. همانا حق تعالی روزه را پرده‌ای برای سایر کارهای ناپسند ـ از کردار بد و گفتار بد ـ گردانیده است. چه بسیار کم‌اند روزه‌داران و چه بسیارند گرسنگی‌کشان!
*
و حضرت امیر مؤمنان علیه‌السلام فرمود:
ـ چه بسیار روزهداری که او را از روزه، بهره‌ای جز تشنگی و گرسنگی نیست! و چه بسیار عبادت‌کننده‌ای که او را غیر از رنج، بهره‌ای از عبادت نیست!
خوشا خواب زیرکان که بهتر از عبادت احمقان است! و خوشا خوردن دانایان که بهتر از روزهداری بی‌خردان است!
*
از امام باقر علیه‌السلام روایت شده که پیامبر صلی الله علیه وآله به جابر بن عبدالله فرمود:
ـ این ماه رمضان است؛ هر که روزش را روزه بدارد و پاره‌ای از شبش را به عبادت بایستد، و شکم و اندامش را از حرام بازدارد، و زبانش را نگاه دارد، از گناهان خود بیرون می‌رود، همچنان که از ماه بیرون می‌رود.»
جابر گفت: «چه نیکوست این سخن که گفتی!» فرمود: «و چه سخت است این شرطهایی که نمودم!»
*مفاتیح‌الجنان
جمیله کدیور ایران و عربستان: از رقابت تا رفاقت