یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون‌[۱] (ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما نوشته شده همچنان که بر پیشینیان نوشته شد، شاید که پرهیزکار شوید).

روزه مظهر تقواست. بدیهی است که کسی که بر خودش مسلط نباشد آن اندازه که یک کاری را بتواند ترک کند، او هرگز نخواهد توانست یک عمل مثبت انجام دهد. اینجا سه موضوع است:

یکی اینکه بر ما فرض است روزه. روزه یعنی امساک کردن از امور ده گانه یا نه گانه معروف که در درجه اول خودداری از خوردنیها و آشامیدنیهاست.

موضوع دیگر اینکه کلمه «روزه» در فارسی مرادف «صوم» در عربی نیست. صوم یعنی امساک. امساک از امور ده گانه که از یک سلسله امور حلال و عادی است، مقدمه است برای آمادگی بیشتر نسبت به امساکهای همیشگی، یعنی نسبت به چیزهایی که آدمی همیشه نسبت به آنها در حال صوم و امساک است و صوم دائم است و هیچ وقت نباید بشکند. این صوم برای تقویت آن صومهاست که شکست ناپذیرتر بشود و در عین اینکه این روزه موقت مقدمه آن روزه همیشگی است، آن روزه همیشگی نیز شرط قبول و تأثیر این روزه است. باید انسان از بسیاری از امور دیگر همیشه روزه بگیرد، یعنی از غیبت و دروغ و سخن‌چینی و فحش و فتنه‌انگیزی و آزار دیگران و ربا و ریا نیز باید روزه بگیرد. مرتبه عالیتر صوم این است که انسان از غیر حق و خدا روزه بگیرد و جز خدا نخواهد و نبیند.

موضوع دیگر اینکه ماه رمضان قطع نظر از وجوب روزه که بر بعضی اشخاص واجب است و بر بعضی واجب نیست، یک احترام لازمی دارد که بر همه لازم است. این ماه ماهی است مبارک و معظم و مکرم (و هذا شهر عظمته و کرمته و شرفته و فضلته علی الشهور)[۲] شهر الله است، ساعاتهافضل الساعات و ایامه و لیالیه افضل الایام و اللیالی‌[۳]. ماه رمضان از شعارهای اسلامی است و باید تعظیم شود. در خطبه شعبانیه است:‌ دعیتم فیه الی ضیافة الله‌[۴]. پس یا باید ما رمضان را مهمان بشماریم و یا باید خود را مهمان فرض کنیم و مانند یک مهمان مؤدب و ملاحظه‌کار باشیم. باید وضع اجتماع و بازار مسلمین طوری باشد که نمودار باشد که مهمان جدیدی بر آنها وارد شده و به احترام آن مهمان در خیابان و کوچه و مسجدها و خانه‌های آنها تغییری پیدا شده. باید همان طوری که طبعاً در هنگام عید نوروز که یک شعار ملی است خود به خود کودکان در بزرگان شور و نشاط و هیجانی می بینند و در روح لطیف آنها موج بیشتر و شور زیادتر و احساسات عمیق نشاط‌آمیز پیدا می‌شود، در رمضان هم که بهار عبادت و فروردین تزکیه نفس است در خانه‌ها همچو محیط و فضایی به وجود بیاید، نه اینکه همه‌اش در خانه احساس جنگ و جدال و اوقات تلخی و عبوسی و عصبانیت کنند، کما اینکه نماز هم در خانه نباید از نظر طفل به شکل یک عمل زوری و اجباری جلوه کند. پس رمضان و نماز، بلکه مطلق شعارهای دینی، از نظر روان‌شناسی و تربیت کودک مخصوصاً باید مورد توجه قرار گیرد.

منبع:

یادداشتهای استاد مطهری، ج ۱۴ ر ص ۲۰۳-۲۰۴، ۲۱۲٫

پی‌نوشت‌ها:

[۱] . بقره ر ۱۸۳٫

[۲] . بخشی از دعای ماه مبارک رمضان که خواندن آن بعد از نمازهای یومیه در این ماه مستحب است. ترجمه: و این ماهی است که آن را عظمت و کرامت و شرافت بخشیده‌ای و بر ماههای دیگر برتری داده‌ای.

[۳] . بخشی از خطبه پیامبر اکرم(ص) در آخرین جمعه ماه شعبان، معروف به «خطبه شعبانیه». ترجمه: ساعات این ماه بهترین ساعات و روزها و شبهایش بهترین روزها و شبهاست.

[۴] . ترجمه: در این ماه به مهمانی خدا دعوت شده‌اید.