آنچه در پی آمده است نگاهی دارد به جایگاه فرایندهای مهندسی شیمی در توسعه پایدار و نقش شیمی سبز به عنوان راهکاری برای شناسایی بازیافت از پسماندها و پساب های صنعتی که بخش اول آن را دیروز ملاحظه کردید و اینک بخش دوم و پایانی را می‌خوانید:

***

در راستای توجه به طراحی فرایندهای مهندسی شیمی در توسعه پایدار و راهکارهای شناسایی بازیافت از پسماند و پساب های صنعتی تاکنون تعدادی همایش و کنفرانس هم در ایران برگزار شده است که مهمترین آن کنفرانس مهندسی و تکنولوژی های سبز برای آینده پایدار است که آبان پارسال (۱۳۹۴) در دانشگاه صنعتی امیر کبیر برگزار شد.

موضوعاتی همچون نحوه بازیافت از پسماند و پساب، لزوم احداث پارک های اکو صنعتی در ایران (همزیستی صنعتی)، خط مشی‌های محیط زیستی محصول محور به خصوص در صنایع پایین دستی نفت و پتروشیمی و ترویج فرهنگ و دانش مهندسی سبز در صنعت و دانشگاه و ارتباط آنها به منظور کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، از جمله اهداف برگزاری این کنفرانس بود.

معاون پژوهشی دانشکده شیمی دانشگاه امیرکبیر که دبیری نخستین کنفرانس مهندسی تکنولوژی های سبز برای آینده پایدار را برعهده داشت، با تاکید براینکه نقش و جایگاه مهندسی شیمی در سبز شدن صنایع بسیار اثرگذار و مهم است، می گوید: امیرکبیر نخستین دانشگاهی است که دفتر توسعه پایدار و پژوهشکده انرژی را با دیدگاه تکنولوژی سبز تاسیس کرد و دانشکده مهندسی شیمی این دانشگاه هم قدیمی ترین دانشکده در ایران است و می تواند یکی از متولیان اصلی این موضوع باشد.

نرگس فلاح بر ارتباط تنگاتنگ صنعت و دانشگاه برای رفع معضلات زیست محیطی تاکید کرده و می گوید: این دانشکده های شیمی بودند که در ابتدا فرایندها را معرفی و صنعت هم از آن استفاده کرد و حالا هم باید این فرایند ها اصلاح و مجددا معرفی شود.

وی در ادامه با تاکید بر اینکه فعالیت های ایران در حوزه تکنولوژی سبز انسجام لازم را ندارد، می گوید: بعنوان مثال سازمان بهینه سازی مصرف سوخت در حال کاهش مصرف سوخت است و به نوعی در جهت سبز شدن و کاهش مصرف انرژی و کاهش گازهای گلخانه ای تلاش می کند. اما فعالیت های این سازمان با سایر دستگاه ها هماهنگ و جهت دار و سازماندهی شده نیست، مانند یک انجمن که چند تا زیرشاخه وجود دارد و هرکدام یک کار می‌کنند، آن زیرشاخه ها موجود هستند، اما منسجم عمل نمی کنند.

معاون پژوهشی دانشکده شیمی دانشگاه امیرکبیر با بیان اینکه دومین کنفرانس مهندسی و تکنولوژی های سبز برای آینده پایدار آبان امسال برگزار می شود و قرار است بصورت سالانه برگزار شده و یک دبیرخانه دائمی داشته باشد، دعوت از تعدادی از دانشمندان موفق کشورمان که در بخش شیمی سبز در خارج از کشور فعالیت می کنند، اهدا جایزه شیمی سبز، دایر کردن نمایشگاه معرفی محصولات سبز و ارائه مقالات را از جمله برنامه های اصلی این کنفرانس بین المللی عنوان کرده و می گوید: امسال این کنفرانس با حمایت وزارت صنعت و معدن وتجارت و همچنین وزارت نفت برگزار می شود.

وی می افزاید: ما بعنوان دانشکده مهندسی شیمی باید در این کنفرانس ها بتوانیم صنعت پتروشیمی را در بهبود فرایند دفع پسماندها و پساب های صنعتی مضر برای محیط زیست قانع کنیم.

نامبرده با تاکید بر اینکه صنایع پتروشیمی بزرگترین و تاثیرگذارترین صنعت به دلیل بالابودن اشل آلایندگی شناخته شده است و پس از آن صنایع پایین دستی قرار دارند، برگزاری این کنفرانس ها را در تبیین هرچه بیشتر تکنولوژی سبز بسیار اثر گذار می داند.

وی در ادامه، نبود برنامه برای مدیریت پسماندهای ناشی از اجرای برخی طرح های صنعتی در واحدهای تولیدی را مشکل قدیمی و اساسی صنعت کشور می داند و می گوید: این مشکل به دلیل گران بودن تجهیزات و دانش فنی نیست، بلکه معضلی فرهنگی است که رفع آن نیاز به فرهنگ سازی دارد.

فلاح اضافه می کند: تجربه ثابت کرده است که بازیافت فاضلاب، پساب ها و پسماندهای واحدهای صنعتی که به عنوان پروژه های زیست محیطی نام برده می شوند، به علت هزینه بر بودن و اینکه غالبا محصول محور نبوده و از خروجی اقتصادی برخوردار نیستند، در راهبردهای مدیریتی جایگاهی ندارند.

وی که دبیری نخستین کنفرانس مهندسی و تکنولوژی های سبز برای آینده پایدار را که آبان سال گذشته به همت این دانشگاه و حمایت شرکت ملی پتروشیمی ایران برگزار شد، عهده دار بود، اظهار می دارد: مدیران به طور طبیعی برای جلوگیری از هرگونه هزینه بدون سودآوری، ترجیح می دهند در بحث تکنولوژی سبز ورود پیدا نکنند.

معاون پژوهشی دانشکده شیمی دانشگاه امیرکبیر با بیان اینکه پس از گران شدن بنزین در کشور در مصرف آن تغییرات چندانی رخ نداد، می افزاید: با وجود افزایش آلودگی هوا نه تنها تعداد تردد خودروها در معابر شهری کمتر نشده، بلکه افزایش هم پیدا کرده است؛ بنابراین توسعه تکنولوژی سبز در صنعت هم نیازمند فرهنگ سازی در جامعه است.

وی اظهار می دارد: این مشکل فرهنگی در خانواده ها هم شایع است و کمتر خانواده ای را می توان یافت که زباله های خود را تفکیک کند؛ چرا که با مقداری زحمت همراه است؛ بنابراین رفع این مشکل نیازمند تلاش بیشتر در حوزه فرهنگ‌سازی است.

عضو هیات علمی دانشکده شیمی دانشگاه امیرکبیر اضافه می‌کند: در طول سال های گذشته به هنگام خرید و تهیه فناوری مربوط به راه‌اندازی طرح های تولیدی هیچگاه نسبت به خرید دانش فنی مربوط به پسماند و خطرات آن حساسیت لازم وجود نداشت، چرا که کشور ما نزدیک دریا است و خیلی راحت تمام پساب ها در آن تخلیه می شود.

وی با بیان اینکه دانشگاه صنعتی امیرکبیر یکی از با سابقه‌ترین موسسه‌های آموزش عالی کشور در زمینه فنی و مهندسی است، می گوید: به دلیل اینکه این دانشگاه یک مرکز علمی صنعتی است، بحث ما بیشتر روی مهندسی سبز متمرکز است چراکه بخش فرایند تولید بسیار مهم است. فلاح با تاکید بر این موضوع که درحال حاضر بحث تکنولوژی‌های سبز در دنیا به سمت اقتصادی شدن حرکت می‌کند، تصریح می کند: اینکه تکنولوژی سبز منجر به بهره‌وری، محصول بهتر و صرفه جویی در انرژی شود، به عنوان اقدامات تشویقی و حمایتی مورد توجه جدی کارشناسان دنیا قرار گرفته است. وی می افزاید: اکنون افرادی که می خواهند فرهنگ و تکنولوژی سبز را جا بیندازند، بیشتر به سمتی حرکت می کنند که برای پساب ها، پسماندها و تمام محصولات مازاد صنایع، کاربری جدیدی تعریف کرده و این ضایعات را مجدد در چرخه تولید استفاده می کنند.

معاون پژوهشی دانشکده شیمی دانشگاه امیرکبیر معتقد است هنگامی که استفاده مجدد از پسماندها، فاضلاب ها و پساب های بخش تولید به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه باشد، مدیران هم در هزینه‌های بکارگیری تکنولوژی سبز کارشکنی نخواهند کرد، اما تا زمانی که این کار اقتصادی نباشد، مشکل همچنان پابرجاست.

وی می گوید: برای مساله پساب و پسماندهای مجتمع های تولیدی کشورمان هم که بسیار برای محیط زیست آسیب زا است، راهکارهای مناسب وجود دارد، اما به دلیل اینکه هزینه های آن تاحدودی بیشتر از جریمه های درنظرگرفته شده قانونی است، مدیران ترجیح می دهند که جریمه را پرداخت کنند.

این استاد دانشگاه معتقد است: سطح جریمه های زیست محیطی باید تا حدی افزایش یابد که ضمن بازدارندگی، تولیدکننده را تشویق کند که به سمت مدیریت مناسب پسماند حرکت کند و با صنایع آلاینده هم به صورت جدی برخورد شود.

وی ضمن تاکید بر وضع قوانین مناسب در اجبار بخش صنعت به خصوص صنایع پتروشیمی در مصرف درصدی از آب پساب‌ها و فاضلاب‌های خود در چرخه مجدد تولید به منظور جلوگیری از آسیب رسانی به طبیعت، پیشنهاد کرد که مدیریت آب مصرفی این گونه واحدها به صورت جدی مدیریت شود.

فلاح اضافه می کند: از یک زمان مشخصی ورودی آب این کارخانه ها باید بسته شود و آنها مجبور به احیای درصدی از پساب‌ها در چرخه تولید و بازیافت مجدد پسماندها شوند.

وی در ادامه با اشاره به اینکه حیطه کاری سازمان حفاظت محیط زیست با وجود توان محدود این سازمان مقداری گسترده تعریف شده است و این سازمان باید از گونه‌های حیوانی نایاب تا جنگل‌ها و مراتع سراسر کشور صیانت کند، می‌گوید:این در حالی است که این سازمان به لحاظ اهرم اجرایی و برخی ناهماهنگی های قضائی و انتظامی نمی تواند قوی عمل کند.

معاون پژوهشی دانشکده شیمی دانشگاه امیرکبیر با اشاره به اینکه سازمان حفاظت از محیط زیست وظیفه خود را تنها تعریف استانداردها و نظارت و جریمه تعریف کرده است، می افزاید: اگر جریمه های دریافتی از صاحبان مشاغل به صندوق محیط زیست وارد شود، سازمان حفاظت‌محیط زیست می تواند از این سرمایه برای بهبود عملکرد و راه اندازی سیستم تصفیه خانه استاندارد پساب‌های مجتمع‌های تولیدی فاقد این سیستم‌ها بهره گیری کند.

وی با تاکید بر اینکه برای تائید فناوری صنایع باید از کارشناسان بهداشت، ایمنی و محیط زیست

( HSE) مربوطه هم بهره برد، ادامه می دهد: قبلا تنها سازمان محیط‌زیست بر این تکنولوژی ها نظارت می کرد.

این استاد دانشگاه می افزاید: بعنوان مثال تمام درخواست های ارائه شده به سازمان حفاظت محیط زیست برای فعالیت در تمام حوزه‌ها از جمله پتروشیمی، غذایی یا دامداری تنها از سوی کارشناسان محدودی مورد بررسی واقع می شد که گاها از جزئیات طرح ها شناختی نداشتند و اظهارنظر می کردند، اما طبق مقررات جدید، تکنولوژی طرح‌ها باید ابتدا در وزارتخانه مربوطه از سوی کارشناسان تائید شود و این گام مناسبی است.

وی با بیان اینکه از این پس مرجع تایید کننده فناوری برای راه‌اندازی طرح های صنعتی، سازمان مرتبط با طرح صنعتی و سازمان حمایت از محیط زیست است، این موضوع را بسیار امیدوار کننده و گام مهمی در توسعه تکنولوژی سبز در کشور دانسته و می گوید: طبق مقررات جدید تمام آلاینده‌های تکنولوژی باید در ابتدای آغاز هر طرحی شناسایی و در ابتدا راهکارهای برخورد با این آلاینده ها مشخص شود و پس از آن به طرح های صنعتی مجوز داده می شود.