آزمایشگاه‌های تشخیص طبی نقش بسیار مهمی در حوزه بهداشت و درمان در زمینه تشخیص، مراقبت، کنترل و پیشگیری از انواع بیماری‌ها را ایفا می‌کنند، به طوری که ۷۰ درصد از موارد تشخیص و پیگیری آنها مبتنی بر تشخیص‌های آزمایشگاهی است.
بر اساس آمارهای موجود، سالانه بیش از یک میلیارد آزمایش‌های طبی و تشخیصی برای بیماران در کشور صورت می‌گیرد و حدود ۵۰ درصد هزینه‌های آن هم توسط مردم پرداخت میشود.
کارشناسان معتقدند، هر سال همپای رشدتعرفه‌های درمانی، هزینه‌های ارایه خدمات آزمایشگاهی نیز افزایش می‌یابد؛ رشدی که به دلیل افزایش قیمت کیت (دستگاه‌های تشخیصی) طبی و دیگر مشکلات مالی آزمایشگاه‌ها، اجتناب‌ناپذیر است. اما امسال دست‌اندرکاران آزمایشگاه‌ها بر این باورند که رشد تعرفه‌های آزمایشگاهی متناسب با شرایط اقتصادی موجود نبوده و کم است.
آنان می‌گویند، هزینه‌های آزمایشگاهی در دنیا به طور متوسط حدود ۱۰ درصد و در ایران ۷ درصد از هزینه‌های پزشکی را تشکیل می‌دهد و بقیه هزینه‌ها مربوط به بخش‌های دیگر پزشکی است. گفتنی است که تا سال ۱۳۸۴ سهم مردم از هزینه‌های درمانی حدود ۳۰ درصد بود که به تدریج و با کاهش سهم بیمه‌ها، تا ۷۰ درصد نیز رسیدو در حال حاضر با اجرای طرح تحول سلامت به ۵۰ درصد کاهش یافته است.
با این حال بسیاری از مردم به دلیل هزینه‌های زیاد آزمایش‌های پزشکی، چک‌آپ‌های سالیانه را به فراموشی سپرده‌اند و شماری از آزمایشگاه‌های تشخیص طبی هم به دلیل پایین بودن تعرفه‌ها و معوقات بیمه‌ها، در معرض ورشکستگی قرار دارند.
تعرفه خدمات آزمایشگاهی
دکتر محمد علی برومند ـ دبیر انجمن آسیب‌شناسی ایران در گفتگو با خبرگزاری فارس اظهار داشته است: بسیاری از آزمایشگاه‌های کوچک که مراجعان کمی دارند، در معرض تعطیلی و ورشکستگی قرار گرفته‌اند و با معوقه‌های بیمه، مشکلات آزماشگاه‌ها نسبت به گذشته بیشتر خواهد شد.
وی با بیان این مطلب که سال گذشته سعی شد در زمینه تعیین تعرفه‌های آزمایشگاه‌ها کار کارشناسی صورت گیرد و بر اساس قیمت تمام شده خدمات، این تعرفه‌ها اعلام شود، می‌افزاید: قرار شد به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در زمینه تعیین تعرفه‌ها کمک کنیم و با رایزنی با وزیر بهداشت و درمان، پشتیبانی‌های لازم ازکارشناسی‌های انجام شده صورت گیرد، اما متأسفانه تعرفه‌های آزمایشگاهی همچنان فاقد پشتوانه کارشناسانه است.
دبیر انجمن آسیب‌شناسی ایران همچنین می‌گوید: البته انجام کارشناسی در مورد تعرفه‌های آزمایشگاه‌ها سخت است، چون تعداد و تنوعی از خدمات آن وجود دارد و در نتیجه تعیین تعرفه از سوی افراد مشکلاتی دارد و به همین دلیل انجمن‌ها در این کار دخالت کرده‌اند.
وی با اشاره به این‌که کارشناسان اقتصاد سلامت برای تعیین دقیق و علمی تعرفه‌های درمانی به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کمک کرده‌اند، یادآوری می‌کند: متأسفانه با توجه به شرایط اقتصادی، تعرفه‌های تعیین شده در سال گذشته واقعی نشد، که برای حل مشکل، قرار شد افزایش نرخ تعرفه‌ها پلکانی باشد. به‌طوری که امسال درصدی از آن جبران و سال‌های بعد به همین منوال عمل شود، تا به تعرفه‌های واقعی برسیم. اما متأسفانه بعد از رایزنی‌های انجام شده، بازهم می‌بینیم تعرفه‌های آزمایشگاهی در سال جاری، واقعی نشده است.
برومند همچنین می‌گوید: امسال تعرفه آزمایشگاه‌ها در بخش دولتی ۵ درصد و در بخش خصوصی حدود ۱۰ درصد افزایش یافته که بسیار کم است. زیرا آزمایشگاه‌ها با مواد مصرفی سر و کار
دارند که با ارز خریداری می‌شوند و از این رو اعمال این تعرفه ادامه فعالیت آزمایشگاه‌ها را با مشکل روبرو می‌کند.
وی با بیان این مطلب که اگر شرایط به همین روال پیش برود، بسیاری از آزمایشگاه‌های کوچک که مراجعه کمی دارند، در معرض تعطیلی و ورشکستگی و قرار می‌گیرند، می‌افزاید: با ادامه روندی که معوقه‌های بیمه وجود دارد، مشکلات آزمایشگاه‌ها نسبت به گذشته به مراتب بیشتر خواهد شد.
دبیر انجمن آسیب‌شناسی ایران یادآوری می‌کند: اولین قدم در راه حل مشکلات آزمایشگاه‌ها این است که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به آنها به صورت تخصصی نگاه می‌کند که در حال حاضر این‌گونه نیست. مسئولان باید این مراکز را به عنوان موسسه‌های اقتصادی در نظر بگیرند تا بتوانیم بر مشکلات غلبه کنیم، هرچند که در طرح تحول سلامت به آزمایشگاه‌ها توجه زیادی شده است، اما کافی نیست.
مخدوش شدن جایگاه آزمایشگاه‌ها
دکتر فرید کرمی ـ نایب رئیس انجمن آسیب‌شناسی ایران هم می‌گوید: از ۳ سال گذشته که دوره جدید مدیریت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شروع شد، نگاه به آزمایشگاه‌ها متأسفانه با بقیه رشته‌ها متفاوت شد، یعنی حوزه درمان وزارت بهداشت به آزمایشگاه به عنوان یک چرخه اقتصادی نگاه می‌کرد، تا یک ارکان مهم ارائه دهنده خدمات تشخیصی پزشکی.
وی با بیان این مطلب که آزمایشگاه‌های بالینی از جایگاه بالایی برخوردارند، می‌افزاید: توجه به این مقوله در حوزه سلامت به معنی اختصاص منابع مالی است و اختصاص منابع مالی هم از طریق تعرفه‌ها امکان‌پذیر است که متأسفانه در مورد آزمایشگاه‌ها نادیده گرفته شده است و این مشکل هم به مردم و هم به حوزه سرمایه‌گذاری در آزمایشگاه‌های بالینی، ضرر می‌زند.
دکتر کرمی یادآوری می‌کند: به دلیل تعرفه پایین خدمات آزمایشگاهی، اداره آزمایشگاه‌های بیمارستان‌های دولتی با مشکلاتی مواجه شده است و هیچ کس تمایلی به اجاره این بخش‌ها را ندارد و آنهایی هم که وارد این کار شده‌اند، به دلیل تعرفه‌های پایین آزمایشگاهی با مشکلات زیادی مواجه هستند و اگر این وضعیت ادامه یابد، نمی‌توانیم شاهد ارتقای کیفی مورد انتظار باشیم. یعنی دستیابی به روش‌هایی که بتواند در تشخیص و درمان‌های جدید به نظام سلامت کمک کند، امکان پذیر نخواهد بود.
وی با بیان این مطلب که در یکی دو سال گذشته آزمایشگاه‌های زیادی ورشکست شده‌اند که ناراحت کننده است اظهار می‌دارد: پیشنهاد ما این است که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مورد تعرفه خدمات آزمایشگاهی، بازنگری کند.
ناهمخوانی تعرفه‌ها با نرخ تورم
دکتر غلامرضا دابشلیم ـ متخصص علوم آزمایشگاهی بالینی در مورد تعرفه‌ها به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: تعرفه خدمات آزمایشگاهی واقعی نیست و با این ۱۰ درصدی که امسال افزایش پیدا کرده است، مشکلی حل نمی‌شود. زیرا افزایش تعرفه‌ها با نرخ تورم همخوانی ندارد. و از اینرو باید در این مورد تجدیدنظر اساسی انجام شود.
وی می‌گوید: تعرفه‌های واقعی در انجمن متخصصین علوم آزمایشگاهی کارشناسی شده و نتیجه آن هم به اطلاع مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رسیده است، اما متاسفانه تعرفه‌ها همچنان غیرواقعی است.
مسئول فنی آزمایشگاه دولت با اشاره به این مطلب که آزمایشگاه‌های کوچک در حال ورشکستگی هستند، می‌افزاید: متاسفانه شرکت‌های بیمه مطالبات آزمایشگاه‌ها را به موقع نمی‌پردازند، به طوری که سال گذشته بیمه ارتش از دی ماه، خدمات درمانی از آذرماه و سازمان تأمین اجتماعی از آبان ماه بدهی‌های معوقه‌شان را پرداخت نکرده‌اند.
وی در مورد هزینه‌های اداره آزمایشگاه ها یادآوری می‌کند: هزینه آزمایشگاه‌ها زیاد است، به عنوان مثال آزمایشگاهی که در روز ۳۰ بیمار را پذیرش می‌کند، به طور متوسط باید ۳ میلیون تومان در روز خرید کند و این در حالی است که پرداخت حقوق و حق بیمه کارکنان، اجاره بها که هر سال مبلغی به آن افزوده میشود و هزینه‌های دیگر مانند آب، گاز، برق و تلفن وجود دارد که قسمت عمده دریافتی آزمایشگاه‌ها را می‌بلعد.
می گوئیم: شماری از بیماران اعتقاد دارند که جواب بعضی از آزمایشگاه‌ها درست نیست دکتر دابشلیم در پاسخ اظهار می‌دارد: امروزه با استفاده از فناوری‌های نوین، میزان خطا در آزمایش‌های پزشکی به صفر رسیده است، ضمن آن که ما از استاندارد ایزو ۱۹۱۸ آمریکا و کانادا استفاده می‌کنیم و سالی یکبار هم پروانه آزمایشگاه‌ها تجدید میشود همچنین ۵ سال یکبار کنترل کیفی آزمایشگاه‌ها انجام می‌گیرد و تمامی دستگاه‌های آنها بازرسی میشود. سالی ۴ بار هم استاندارد کنترل کیفی مصوب وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی برای ما فرستاده میشود. سالی ۱۲۵ امتیاز بازآموزی داریم و بازرسان تمامی موازین کنترل کیفیت را کنترل می‌کنند. ما همه استانداردهای جهانی را پیاده کرده‌ایم و امکان این که آزمایشگاه‌ها جواب اشتباه بدهند، به حداقل رسیده است.
زمان مراجعه به آزمایشگاه
دکتر دابشلیم درباره این موضوع که بسیاری از بیماران برای پرداخت هزینه آزمایش هایشان با مشکل مواجه هستند، می‌افزاید: شرکت‌های بیمه باید پرداخت مبلغ بیشتری از هزینه‌های بیمه شدگان را قبول کنند کما این که شماری از بیمه‌ها ۸۰ درصد هزینه‌ها را می‌پردازند. به هر حال، بیمه‌ها باید در تعرفه‌هایشان تجدید نظر کنند و پرداختی‌هایشان را بالا ببرند، زیرا برای بیماران خیلی بهتر میشود و مشکلات مردم هم در پرداخت هزینه‌ها کاهش می‌یابد.
این متخصص علوم آزمایشگاهی در مورد زمان مراجعه به آزمایشگاه یادآوری می‌کند: این موضوع با سن بیمار در ارتباط است، هر چه شخص جوانتر باشد، دیرتر باید آزمایش دهد و هر چه مسن‌تر باشد، زودتر باید مراجعه کند، به عنوان مثال افراد تا ۶۰ سالگی، سالی یکبار، در ۷۰ سالگی ۶ ماه یکبار و ۷۰ سالگی به بالا هر ۳ ماه یکبار باید برای دادن آزمایش مراجعه کنند. وی در پاسخ به این پرسش که مواد مورد نیاز آزمایشگاه بیشتر از چه کشورهای تأمین میشود، می‌گوید: مواد اصلی آزمایشگاه‌ها بیشتر از کشورهای اروپایی خریداری میشود. البته بعضی از مواد هم تولیدات داخلی است که مواد اولیه آن را از چین وارد می‌کنند، ولی آزمایشگاه‌ها مستقیما از داروهای چینی استفاده نمی‌برند. داروهای تولید داخلی کیفیت بالایی دارد و زمانی هم که برای اولین بار ازکیت آزمایشی استفاده می کنیم، کنترل‌های لازم را روی آن انجام می‌دهیم.
مهمترین آزمایش‌های مورد نیاز انسان
مهرداد سلطانی ـ پزشک عمومی به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: متاسفانه تعرفه آزمایشگاه‌ها واقعی نیست و هرگاه تعرفه یک تست کمتر از هزینه تمام شده آن باشد، قطعا کیفیت تست دچار اختلال میشود و آزمایشگاه نمی‌تواند کیت و مواد مصرفی مناسب را بخرد. از این رو آزمایشگاه به دنبال تأمین کیت با قیمت‌های ارزان میرود که این امر در کیفیت تست تاثیرگذار است.
وی با بیان این مطلب که بسیاری از بیماران به دلیل هزینه‌های زیاد آزمایش نمی‌دهند، می‌افزاید: هزینه ۱۸ مورد آزمایش معمولی حدود ۱۳۰ هزار تومان است که بسیاری از بیماران قادر به پرداخت آن نیستند و در نتیجه از وضعیت سلامت خودشان غافل می‌شوند از این رو شرکت‌های بیمه باید سقف تعهداتشان را بالا ببرند.
این پزشک عمومی در مورد مهمترین آزمایش‌های مورد نیاز انسان یادآوری می‌کند: یکی از آنها، آزمایش قند خون است و برای اندازه‌گیری آن، فرد باید ناشتا باشد تا بعد از مدتی گرسنگی، قند خون اندازه‌گیری شود. این مدت ۱۰ تا ۱۲ ساعت است و اگر سطح قند خون فردی بعد از ۱۲ ساعت ناشتا بیشتر از ۱۰۵ میلی‌گرم در دسی لیتر باشد، نشان دهنده استعداد ابتلاء وی به دیابت طی ۱۰ سال آینده است.
میزان طبیعی قند خون بین حداقل ۶۵ تا ۷۰ و حداکثر ۱۰۰ تا ۱۱۰ در محدوده بالا است، البته افزایش خفیف قند خون ممکن است بر اثر دریافت اخیر فرد باشد، اما اگر در آزمایش‌ها مکرر میزان آن تغییری نکرد، فرد نیاز به توصیه‌های رژیمی برای پیشگیری از ابتلا به دیابت دارد.
کلسترول: کلسترول در خون موجود است و افزایش سطح آن با افزایش ریسک بیماری‌های قلبی رابطه مستقیم دارد. میزان بالای آن در آزمایش، نشان دهنده افزایش مصرف قند و کربوهیدرات و چربی در رژیم غذایی است و سطوح پایین آن نشان دهنده چربی کم در رژیم و سوء تغذیه است. تقریبا ۴۰ درصد کلسترول از منابع غذایی تأمین و بقیه توسط خود بدن ساخته میشود، بنابراین با رژیم کم کلسترول می‌توان آن را به راحتی تنظیم کرد. بیشترین منشا کلسترول چربِی‌های اشباع موجود در محصولات گوشتی حیوانی و فرآورده‌های لبنی پرچرب است.
کلسترول خون شامل دو نوع HDL و LDL است.
LDL یا کلسترول بد برای بدن ضروری است، چون کلسترول ساخته شده در کبد را برای نیازهای ساختمانی سلول‌ها، حمل می‌کند. اما مقادیر اضافی آن در دیواره رگ‌ها و بافت‌ها رسوب می‌کند.
توصیه پزشکان، کاهش سطح LDL به کمتر از ۱۳۰ میلی‌گرم در دسی لیتر است که البته در افرادی که دچار بیماری‌های قلبی هستند، بهتر است حتی به کمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی لیتر هم کاهش یابد.
HDL به کلسترول خوب معروف است، زیرا وظیفه آن برداشت کلسترول اضافی از دیواره رگ‌ها و انتقال آن به کبد، برای دفع کلسترول است.
میزان کم HDL نشان دهنده دریافت رژیم غنی از کربوهیدارت تصفیه شده است و میزان HDL حدود ۲۰ درصد کل کلسترول است.
در بعضی آزمایش‌ها نسبت کلسترول به HDL نیز آورده میشود که بهتر است کمتر از ۵ باشد. مناسب‌ترین میزان آن در مردان بزرگسال بیشتر از ۴۰ و در زنان بزرگسال بیشتر از ۵۰ است. هر چقدر این مقادیر بیشتر باشند، از نظر سلامت انسان مناسب‌تر است.
۱۲ ساعت ناشتایی قبل از آزمایش
به گفته کارشناسان نسبت LDL به HDL ارزش تشخیصی زیادی دارد و بهتر است این نسبت کمتر از ۳ باشد.
در افرادی که نسبت مزبور بین ۳ تا ۶ قرار دارد، جزو گروه با ریسک متوسط هستند و اگر این نسبت بیشتر از ۶ باشد، در گروه پرخطر برای ابتلا به بیماری‌های قلبی قرار می‌گیرند.
چربی خون(تری گلیسیرید): تری گلیسیریدها دسته‌ای از چربی‌های بدن است که به عنوان سوخت و تأمین انرژی برای متابولیسم آن، به کار میرود. افزایش تری گلیسیرید در خون معمولاً نشانه دریافت زیاد کربوهیدرات است و کاهش آن در هیپوتیروئیدی، سوء تغذیه و سوء جذب مشاهده می‌شودو در مقایسه با کلسترول ارتباط ضعیف‌تری با بیماری‌های قلبی دارد.
سطح تری گلیسیرید به دریافت اخیر غذایی، بسیار حساس است. خوردن غذاهای سبک قبل از آزمایش و حتی‌الامکان مصرف آن عصر روز قبل به طوری که ۱۲ ساعت ناشتا رعایت شود، یکی از دلایل آن است.
میزان مناسب تری گلیسیرید، معمولاً زیر ۱۵۰ تا ۲۰۰ بوده و در شرایط سنی مختلف، متفاوت است واگر میزان اندازه‌گیری شده ضمن رعایت رژیم غذایی مناسب بالاتر از ۲۰۰ باشد، به انجام تمرین‌های منظم روزانه ورزشی، توصیه جدی میشود.
بیتا مهدوی
اکبر عزیزی اقدامی دیر، اما باارزش