از ویژگیهای علوم حوزوی، قدمت و اصالت آن است. علوم حوزوی قدمت یکهزار و چهارصد ساله دارد و اصالت آن به این است که کاملا درونزا و خود اتکاء است. خاستگاه علوم حوزوی قرآن است و سنت نبوی و ائمه اطهار علیهم‌السلام. حوزه مبانی علمی خود را نه از شرق گرفته و نه از غرب، بلکه ریشه در قرآن دارد و بر همان محور حرکت می‌کند. شجره طیبه‌ای است که «اَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِى السَّماءِ تُؤْتِى اُکُلَها کُلَّ حین بِاِذْنِ رَبِّها».

اگر علومی مانند صرف و نحو، بدیع و بیان، منطق، اسباب نزول آیات، ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، درایه، علم رجال در حوزه خوانده می‌شود برای فهم درست آیات قرآن و احادیث نبوی و اهل‌بیت است تا دستورات خداوند و راهنمایی‌های قرآن را دریابند. پس علوم حوزوی هم اصیل است و هم مقدس و برای هدف مقدس.

ویژگی‌های آموزشی حوزه بسیار ارزشمند است. معمول چنین بوده است که طلبه در انتخاب استاد مجبور نیست بلکه مختار است و استاد را به دلخواه خود انتخاب می‌کند .اساتیدی درسشان پرجمعیت‌تر می‌شود که خوش بیان‌تر و دارای بار علمی بیشتری باشند.دیگراین که هیچ استادی در ازای درسی که می‌گوید از شاگردان وجهی دریافت نمی‌کند بلکه گفته می‌شود همانگونه که مال زکات دارد، علم هم زکات دارد، زکات علم تعلیم آن است به دیگران. «زَکَاه الْعِلْمِ نَشْرُهُ».

علم نباید احتکار شود، بلکه باید انتشار یابد. یکی از تفاوتهای علم با مال در همین است که مال با خرج کردن کم می‌شود ،ولی علم با مصرف کردن کاستی نمی‌پذیرد، بلکه فزونی می‌یابد.

از ویژگی های دیگر علوم حوزوی ،خدایی بودن آن است. هم استاد برای خدا درس می‌دهد و هم طلبه برای خدا و خدمت به دین خدا درس می‌خواند، زیرا نه مدرکی در میان است و نه عنوانی، نه پولی در میان است و نه پست و مقامی (البته در شرایط کنونی به آنها که تحت برنامه درس می‌خوانند مدرک معادل می‌دهند، خدا کند که از این طریق مدرک‌گرایی رسم نشود و اخلاص در تحصیل چون گذشته باقی بماند.)

نکته بعدی این که طلبه درس فردا را قبلا مطالعه می‌کند تا با کلیات آن آشنا شودو این به بهتر فهمیدن درس فردا کمک می‌کند و به آن پیش مطالعه گفته می‌شود. در حین درس اگر طلبه مطلبی را متوجه نشد از استاد سئوال می‌کند و اگر در سخن استاد اشکالی یافت، اشکالش را مطرح می‌کند تا مطلب به خوبی حلاجی و روشن شود. لذا اساتید معمولا مستشکل یا تشکینی دارد و مقرر و مقربینی که درس استاد را برای شاگردان تقریر می‌کنند.

دیگًراین که طلبه بعد از درس یکی دو بار یا چند بار درس اخذ شده را مطالعه می‌کند آنقدر که خوب مطالب و محتوای درس را بفهمد، بعد از مطالعه در وقت مقرر در گروه های دو و سه نفری به نوبت، درباره درس به گفتگو می نشینند و آن رابه بحث می‌گذارند که به آن مباحثه گفته می‌شود. مباحثه برای طلبه پختگی می‌آورد و طلبه را بر محتوای درس مسلط می‌سازد. بعضی از طلاب نیز همان درس را به طلاب ابتدایی‌تر از خود درس می‌گویند.

در حوزه نمره ۱۴،۱۵ و … معنا ندارد، نمرات باید ۲۰ باشد ؛گرچه نمره‌ای در کار نیست. یعنی درس را باید کلا و جزئاً طلبه خوب بفهمد، نفهمیده نباید به دروس بالاتر برود. (جدیداً در حوزه امتحان و نمره معمول شده امید است این روش از بار علمی و تحقیقی طلاب نکاهد.)

نکته دیگر اینکه روحانی در شئون مختلف روحانیت از قبیل منبر و تبلیغ و یا کرسی تدریس و حتی مرجعیت و مقام افتاء بر مردم تحمیل نمی‌شود بلکه مردم به دلخواه و براساس شایستگی آنها را برای منبر، امامت جماعت، تدریس و حتی مرجعیت انتخاب می‌کنند. اینها بعضی از ویژگی های کلی علمی و آموزشی حوزه بود که مختصراً عرض شد وگرنه طلبه‌گی و درس خواندن در حوزه آداب متعددی دارد که در کتاب شریف آداب‌المعلمین و کتبی نظیر آن آمده است. چون بنابر تفضیل نیت، به همین اندازه اکتفا می‌کند.

ادامه دارد…