هر سال با فرا رسیدن
۱۴ ژوئن مصادف با ۲۴ خردادماه، روز جهانی اهداکنندگان خون در سراسر دنیا گرامی داشته می‌شود، نیکوکارانی که داوطلبانه برای نجات زندگی بیماران نیازمند، قدم در مراکز اهدای خون می‌گذارند و بدون چشمداشت مادی، باارزش‌ترین مایه حیات خود را هدیه می‌دهند. این مناسبت فرصتی است برای افزایش دانش و آگاهی‌های عمومی از اهمیت اهدای خون و فرآورده‌های خونی سالم و ایمن، و نیز بهانه‌ای است برای قدردانی از کسانی که با هدیه کردن خون خود، به سلامت بیماران کمک می‌کنند.
شعارهای امسال پویش روز جهانی اهداکنندگان خون، «من برای اهدای خون چه می‌توانم کنم» و «نیاز به خون همیشگی است، اهدا کننده مستمر باش»، انتخاب شده است، شعارهایی که تحقق آن می‌تواند به تأمین مستمر خون برای اهداء به بیماران نیازمند، بیانجامد.
تاریخچه انتقال خون
اولین مورد ثبت شده انتقال خون در جهان، مربوط به قرن هفدهم میلادی است. در آن دوران یک پزشک فرانسوی به نام «ژان باپتیست ونیس» خون یک بره را به انسان تزریق کرد، که متأسفانه این کار موفق نبود.
درمان موفق بیماران به وسیله انتقال خون، از زمان تشخیص گروه‌های خونی شروع شد. گفتنی است که گلبول‌های قرمز برای اولین بار در دنیا به سال ۱۶۵۸ میلادی شناسایی و تعریف شد و نیز حدود ۲۵۰ سال طول کشید تا گروه‌های خونی مورد شناسایی قرار بگیرند و بعد از آن، فاکتور RH کشف شود که براساس آن، افراد به ۲ گروه RH مثبت و منفی تقسیم می‌شوند. امروزه می‌توان انواع گروه‌های خونی و بیش از ۱۰۰ نوع زیرگروه آن‌ها را دقیقاً تشخیص داد.
در جنگ اول جهانی برای اولین بار استفاده از خون ذخیره شده، شروع شد. اما اولین بانک بزرگ خون به عنوان بانک خون صلیب‌سرخ در سال ۱۹۳۰ میلادی تأسیس شد و از آن زمان بود که تلاش برای تأمین خون سالم مورد توجه پزشکان قرار گرفت که تا به امروز ادامه یافته است.
بر اساس شواهد موجود، سابقه اولین تزریق خون در کشور ما به سال‌های ابتدایی دهه ۲۰ هجری شمسی بر می‌گردد. در آن سال‌ها با توجه به نوپا بودن طب انتقال خون و ناآشنا بودن اذهان عمومی با این مقوله، دریافت خون از داوطلبان برای تزریق به بیماران به سختی انجام می‌گرفت و بیمارستان‌های ارتش و مراکز جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران اولین مراکزی بودند که به صورت سیستماتیک به جمع‌آوری خون از میان اعضا و داوطلبان اهدای آن پرداختند. به این ترتیب طرح اولیه تأسیس یک سازمان مستقل برای ساماندهی سیستم تامین خون و فرآورده‌های خونی شکل گرفت و به تدریج گسترش یافت، تا اینکه در نهایت به تاسیس سازمان ملی انتقال خون ایران در نهم مرداد ماه ۱۳۵۳ خورشیدی انجامید.
ضرورت اهدای خون
دکتر علی‌اکبر پورفتح‌الله‌ـ مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران درباره ضرورت و اهمیت اهدای خون به گزارشگر روز نامه اطلاعات می‌گوید: خون ذخیره بسیار مهمی است که هم در مداوای بیماران و هم در مدیریت بحران‌ها و موانع اضطراری کاربرد دارد. خون به بیماران کمک می‌کند که چه در روند درمان بیماری‌های‌شان و چه در مداخلات جراحی، بتوانند از شرایط تهدیدکننده زندگی‌شان رهایی یابند و طول عمر و سال‌های مفید زندگی بیشتری داشته باشند. همچنین خون در درمان جراحات ناشی از سوانح و حوادث شامل تصادفات رانندگی، حوادث و بلایای طبیعی، و مناقشات نظامی نیز نقش حیاتی ایفا می‌کند و نیز نقش اساسی و نجات بخش در ایمن کردن بارداری‌ها و مراقبت‌های دوران نوزادی دارد.
وی می‌افزاید: یکی از مهم‌ترین اجزای کلیدی نظام سلامت وجود یک سازمان نظام مند برای تأمین خون و فرآورده‌های سالم خونی است و اطمینان از تأمین خون کافی و سالم در هر جامعه نیز نیازمند عزم ملی مبتنی بر اهدای خون داوطلبانه و بدون هیچگونه چشمداشت مادی است. اگرچه برخی کشورها در تأمین خون کافی دچار چالش‌هایی هستند، اما این وضع نباید به هیچ عنوان در کیفیت و سلامت خون تأثیر داشته باشد.
مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران با اشاره به این مطلب که همه ساله سوانح و حوادث غیرمترقبه، عامل تهدید کننده زندگی و سلامت میلیون‌ها انسان به‌شمار می‌رود، یادآوری می‌کند: در دهه گذشته حوادث غیرمترقبه و بلایای طبیعی عامل مرگ بیش از یک میلیون انسان در جهان بوده و سوانح و حوادث نیز همه ساله سلامت بیش از ۲۵۰ میلیون نفر را تهدید کرده و این در حالی است که بلایای طبیعی همچون زلزله، سیل و طوفان نه فقط نیاز به خدمات فوریت‌های پزشکی را بیش از پیش مورد توجه قرار داده، بلکه در مواردی سبب تخریب اغلب مراکز بهداشتی و درمانی نیز شده است.
سوانح و حوادث غیر مترقبه
دکتر پورفتح‌الله می‌افزاید: انتقال خون یکی از اجزای اساسی در خدمات فوریت‌های پزشکی است و با توجه به اینکه دسترسی به خون در سوانح و حوادث
غیر مترقبه می‌تواند شرایط را بحرانی و بغرنج‌ترکند، وجود یک سازمان نظام مند انتقال خون، لازمه تأمین خون کافی در این شرایط است و فقط مشارکت افراد جامعه در اهدای خون مستمر، داوطلبانه و بدون هیچگونه چشمداشت مادی می‌تواند متضمن پاسخ به نیازهای خونی در شرایط بحرانی باشد.
وی یادآوری می‌کند:پویش (کمپین) امسال روز جهانی اهداکنندگان خون بر «اهدای خون در سوانح و حوادث غیرمترقبه» تأکید دارد و در موقعیت‌های بحرانی و حوادث غیر مترقبه، پاسخ منطقی هر انسان نوعدوست این خواهد بود که «من برای اهدای خون چه کار می‌توانم کنم؟»، از این رو رنگ‌مایه اصلی کمپین سال ۲۰۱۷ میلادی شعار «نیاز به خون همیشگی است، اهدا کننده مستمر باش» تعیین شده است.
کمپین امسال بر نقشی که
تک تک افراد یک جامعه در کمک به همنوعان خود در شرایط اضطراری خواهند داشت، و نیز بر اهمیت اهدای مستمر خون برای حفظ ذخایر خونی به میزان لازم و پیش از حوادث و سوانح پیش‌بینی نشده، تأکید دارد.
مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران سپس محورهای پیشنهادی برای کمپین امسال را به‌شرح زیر اعلام می‌دارد:
ـ ترغیب تمامی افراد واجدشرایط جامعه برای حمایت از ارائه به‌موقع خدمات سلامت در حوادث و سوانح پیش‌بینی نشده، با اهدای مستمر خون.
ـ جلب حمایت مسئولان از برنامه ملی اهدای خون، با هدف تقویت ساختار مراکز انتقال خون که از ظرفیت‌های لازم برای پاسخگویی به نیازهای فوری برای تأمین خون و فرآورده‌های خونی در سوانح و حوادث، برخوردار باشند.
ـ بهبود استانداردها و ارتقای کمی و کیفی ساختار واحدهای انتقال خون برای ایجاد آمادگی‌های لازم در حوادث پیش بینی نشده و بلایای طبیعی.
ـ افزایش دانش و آگاهی‌های عمومی نسبت به اهمیت مشارکت همه افراد واجدشرایط برای اهدای مستمر خون، به منظور تقویت ذخایر خونی در مواقع ضروری،
ـ برگزاری مراسم بزرگداشت و قدردانی از اهداکنندگان مستمر خون، و نیز جلب مشارکت جوانان و نوجوانان برای پیوستن به جمعیت اهداکنندگان خون.
ـ تقویت همکاری‌های بین‌المللی، با هدف ایجاد اجماع و تعهد جهانی برای ترویج اهدای داوطلبانه و بدون هیچگونه چشمداشت مادی و ارتقاء دسترسی به خون سالم.
روز جهانی اهدا کنندگان خون
دکتر پورفتح‌الله با بیان این مطلب که مراسم بزرگداشت روز جهانی اهدا کنندگان خون امسال با حضور سرپرست دفتر برنامه‌ریزی جذب و نگهداری اهدا کنندگان و تیم ۲ نفره دوچرخه‌سواران مروج فرهنگ اهدای خون اعزامی از ایران، در ویتنام برگزار می‌شود می‌افزاید: دوچرخه‌سواران ایرانی مصطفی سنامیری و علیرضا کهنسال که از تاریخ ۲۰ اردیبهشت ماه امسال مسیر کشورهای ترکمنستان و قزاقستان را به سمت ویتنام شروع به رکاب زدن کردند در ۲۱ خرداد به ویتنام می‌رسند و در مراسم یادشده که با حضور و سخنرانی دکتر عباس صداقت، سرپرست دفتر برنامه‌ریزی جذب و نگهداری اهداکنندگان برگزار می‌شود، شرکت می‌کنند.
روز جهانی اهداکنندگان خون هر سال به میزبانی یک کشور و با شعاری خاص جشن گرفته می‌شود. در این مراسم نمایندگانی از کشورها و نمایندگان سازمان‌های بین‌المللی شرکت می‌کنند و ضمن تبادل تجربیات، به تدوین سیاست‌ها و اهداف انتقال خون می‌پردازند.
آگاهی حق بیماران است
دکتر محمد‌هادی پوردهشال ـ مشاور مدیر عامل سازمان انتقال خون در امور مصرف کنندگان خون هم با بیان این مطلب که اطلاع رسانی و آگاهی‌بخشی به بیماران در مورد انتقال خون حق آنان است، به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: با گسترش هموویژلانس (مراقبت از دریافت کنندگان خون و فرآورده‌های خونی در مقابل عوارض نا خواسته ناشی از انتقال خون ) در بیمارستان‌های کشور و پیاده سازی طرح مراقبت از خون، بیمارستان‌های عضو این طرح موظف هستند به بیماران در مورد انتقال خون اطلاع‌رسانی کنند.
وی می‌افزاید: در ساختار مراقبت از خون و قوانین مربوط به حقوق بیماران، بر اهمیت آگاهی دریافت‌کنندگان از جزییات درمان آنان تاکید شده است و فرم‌های رضایت آگاهانه باید برای این منظور در تمامی برنامه‌های بالینی مورد استفاده قرار گیرد تا بیماران با آگاهی از مراحل و چگونگی مداوای خود، به درمانگران اجازه دهند درمان مناسب و انتخابی بیماران را به‌کار بندند.
مشاور مدیرعامل سازمان انتقال خون در امور مصرف‌کنندگان یادآوری می‌کند: این اطلاع رسانی می‌تواند کمک شایانی به بیمار محوری و انتخاب آگاهانه اوکند. به همین دلیل در ساختار علمی مراقبت از خون فرم رضایت آگاهانه پیش بینی شده است و این رویه یک دستور العمل بین‌المللی و مورد تایید سازمان‌های متولی بخش سلامت کشورها است.
وی با اشاره به نگرانی‌های اخیر برخی بیماران تالاسمی در مورد فرم‌هایی که در قالب رضایت‌نامه در اختیار آنان قرار می‌گیرد، می‌گوید: این نوع فرم‌ها مناسب این منظور نیست و چنین واژه‌هایی با نفس اطلاع‌رسانی به دریافت کنندگان خون و فرآورده‌های آن همخوانی ندارد و لازم است فرم‌های یادشده به‌وسیله بیمارستان‌های خدمات دهنده، مناسب‌سازی شود.
سازمان انتقال خون پایبندی به اصول علمی مراقبت از خون و حقوق بیماران را از اصول لاینفک فعالیت‌های خود می‌داند و قضاوت در مورد ارزش حقوقی آگاهی‌رسانی به بیماران نیز برعهده مراجع ذی‌صلاح است و تغییر در مبانی مسئولیت‌های مدنی آن، مورد نظر سازمان انتقال خون نیست.
فواید انتقال خون
احمدرضا عابدی ـ پزشک عمومی در مورد فواید انتفال خون به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: یکی از دلایل تأثیر اهدای خون بر سلامت فرد اهداکننده، آن است که پیش از هر بار اهدای خون، سلامت فرد اهداکننده با سنجش میزان فشار خون، ضربان قلب و میزان هماتوگریت‌های خون (گلبول‌های قرمز خون) بررسی و سپس اجازه اهدا به وی داده می‌شود به این ترتیب بسیاری از بیماری‌های فرد مانند فشار خون بالا، مشکلات خونی و ناراحتی‌های قلبی با همین آزمایش‌های به ظاهر ساده اما مهم، شناسایی می‌شود. بنابراین زمانی که با هدف اهدای خون به دیگران مورد آزمایش قرار می‌گیریم، ناخواسته وضعیت خود را نیز مورد بررسی قرار می‌دهیم.
پژوهش‌های انجام شده روی ۶۵۰۰ فرد بالای ۵۰ سال که به طور مرتب خون اهدا کرده‌اند، نشان می‌دهد که دلیل اصلی سلامت آنان بویژه مبتلا نشدن به بیماری‌های قلبی، عروقی و سکته قلبی، متعادل بودن میزان آهن خون این افراد است. زیرا کاهش سطح آهن خون (فریشن) با اهدای خون به اثبات رسیده است و از این قاعده با عنوان «فرضیه آهن» یاد می‌کنند، به این معنی که متعادل بودن میزان آهن خون، یکی از شاخص‌های کنترل‌کننده بیماری‌های قلبی ـ عروقی به ویژه حمله‌های قلبی است.
به گفته این کارشناس، با هر بار اهدای خون، غلظت خون کاهش می‌یابد، ضمن آن که تعادل غلظت خون یکی دیگر از شاخص‌های کنترل بیماری‌های قلبی ـ عروقی است.
شرایط اهدا کنندگان خون
دکتر عابدی با بیان این مطلب که اهداکنندگان خون باید در شرایط خوب و در وضعیت سلامت جسمانی باشند و وضعیت روحی داوطلب اهدای خون به هنگام اهدای خون نیز خیلی مهم است، می‌گوید: شرایط داوطلبان اهدای خون عبارتند از: حداقل سن قابل قبول برای اهدای خون ۱۸ سال تمام و حداکثر سن ۶۰ سال تمام. حداکثر سن برای اولین اهدای خون هم ۶۰ و برای دفعات بعدی اهداکنندگان مستمر حداکثر ۶۵ سال است. در اهدا کنندگان مستمر بالای ۶۵ سال فقط در صورت داشتن مجوز از مدیر پزشکی پایگاه، خونگیری به عمل آید.
ـ هموگلوبین و هماتوکریت: میزان هموگلوبین قابل قبول، حداقل ۵ر۱۲ گرم در دسی لیتر و هماتوکریت ۳۸ درصد است.
ـ تعداد دفعات و فواصل اهدای خون: فواصل اهدای خون کامل ۸ هفته (۵۶ روز) است. یعنی اهداکننده با فاصله ۸ هفته می‌تواند مجدداً خون اهدا کند، مشروط بر این که تعداد دفعات اهدای خون طی ۱۲ ماه از ۴ بار برای آقایان و ۳ بار برای خانم‌ها تجاوز نکند. بهتر است آقایان با فواصل ۳ ماهه و خانم‌ها با فواصل ۴ ماهه نسبت به اهدای خون اقدام کنند.
ـ وزن اهداکنندگان باید از
۵۰ کیلوگرم به بالا باشد.
ـ درجه حرارت بدن اهداکنندگان خون نباید از ۵ر۳۷ درجه سانتی‌گراد بیشتر باشد.
ـ نبض: پزشک مرکز اهدای خون، حداقل برای مدت ۱۵ ثانیه نبض اهداکننده را شمارش می‌کند و به‌طور معمول تعداد نبض بین ۵۰ تا ۱۰۰ بار در دقیقه برای اهدای خون مورد قبول است. اهدا کنندگانی که تعداد نبض کمتر از ۵۰ بار در دقیقه دارند، فقط در صورتی پذیرفته می‌شوند که ورزشکار حرفه‌ای یا قهرمانی باشند.
ـ فشار خون بیشینه (سیستولیک) باید مابین ۹۰-۱۸۰ میلی متر جیوه و فشار خون کمینه (دیاستولیک) باید مابین ۵۰ ـ۱۰۰ میلیمتر جیوه باشد. به عبارت دیگر فشار خون بیشینه نباید بیشتر از ۱۸۰ میلیمتر جیوه و فشار خون کمینه بیشتر از ۱۰۰ میلیمتر جیوه باشد. اهدا کنندگانی که فشار خون بیشینه بیش از ۱۸۰ میلی متر جیوه و فشار خون کمینه بیش از ۱۰۰ میلی متر جیوه دارند، فقط پس از ارزیابی پزشک مرکز، برای اهدای خون پذیرفته می‌شوند. بیتا مهدوی
دکتر سیدمحمدکاظم سجادپور ریاست دورهای شورای امنیت انگارهها و دیدگاهها