بسم الله الرحمن الرحیم
در ادامه دعای شریف مکارم الاخلاق، امام سجاد علیه السلام از خدای متعال درخواست میکند تا از صالحان و پرهیزگارانی باشد که در گسترش عدل و داد کوشش میکنند و خشم خود را فرو مینشانند و در پی وحدت و همبستگی هستند. به دنبال پوشاندن عیوب و ابراز فروتنی و نیک سیرتی و بیان سخن حق و… باشد و با توفیق و عنایت الهی، این صفات پسندیده در او به کمال برسد.
«اللهم صل علی محمد و آله و حلّنی بحیله الصالحین و البسنی زینه المتقین فی بسط العدل و…»
بارخدایا! به حضرت محمد و خاندانش درود فرست و مرا سیمای صالحان ده و جامه پرهیزگاران، تا عدالت به پا دارم و…
«حیله» در لغت عرب به لباسی میگویند که با سنگ زینتی و زیور تزیین شده، همچنین به معنی سیما و روش و صفت نیز هست. «صالح» به کسی گفته میشود که برای ادای «حقوق الله» و «حقوق الناس» قیام میکند. «متقین» کسانی هستند که خود را از بدیها نگه میدارند و «تقوا» از دید شرع، نگه داشتن نفس از ضررهای اخروی است و همچنین به معنای اجتناب از محرمات و انجام فرائض است. (ریاض السالکینر ج۳ر ۳۳۶)
«بسط» به معنای گسترش و «عدل» نیز به قرار دادن هر چیزی در جای خود و یا اعطای حق هر چیز به آن است و حدِ وسط و اصلِ هر خوبی را نیز عدل میگویند.
امام الساجدین علیه السلام در این فراز از نیایش، از پروردگار درخواست میکند که به ایشان سیمای صالحان عنایت کند و داشتن صفت و سیمای صالحان را مقدمهای برای انجام مکارمی چون گسترش عدل و وحدت و… میدانند. با تأمل و توجه در آیات قرآن کریم میتوان دریافت که داشتن عملِ صالح، باعث فلاح و رستگاری و از شروط اصلیِ کمالِ انسانیت و اکتسابِ قرب الهی و بهشت جاویدان است: «من عمل صالحا من ذکر او انثی و هو مومن فاولئک یدخلون الجنه یرزقون فیها بغیر حساب» کسانی که کار شایسته کنند -مرد باشند یا زن- به شرطی که با ایمان باشند، به بهشت در میآیند و در آنجا بی حساب روزی داده میشوند. (سوره غافر آیه ۴۰)
کارهای نیک و زندگی صالحانه، باعث حیات طیبه و منشاء کمال انسانی است و تفاوتی نمیکند که انجام دهنده کارِ خیر و شایسته مرد باشد و یا زن؛ بلکه هرکس جزا و پاداش عملش را میبیند، همانگونه که پروردگار عالم میفرماید: «من عمل صالحا من ذکر او انثی و هو مومن فلنحیینّه حیوه طیبه و لنجزینهم اجرهم باحسن ماکانوا یعملون» هر کس ـ از مرد و زن ـ کاری شایسته کند و با ایمان باشد، قطعا او را به حیاتی پاک زنده خواهیم داشت و به چنین کسانی بر پایه بهترین اعمالشان، پاداش خواهیم داد. (سوره نحل آیه ۹۷) و البته هر کس در این دنیا کار نیکی کند و یا عمل سوئی انجام دهد، سود و زیانش در وهله اول متوجه خودِ اوست. (فصلتر ۴۶ و جاثیهر۱۵)
در بخش دیگر این فراز از دعا، امام علیه السلام از باری تعالی درخواست تقوا و سیره پرهیزگاران دارد. امام خمینی درباره چیستی تقوا و ویژگیهای آن میفرماید: «تقوی» از «وقایه» به معنی «نگهداری» است. و در عرف و لسان اخبار، عبارت است از حفظ نفس از مخالفت اوامر و نواهی حق و متابعت رضای او… تقوی گرچه از مدارج کمال و مقامات نیست ولی بی آن نیز حصول مقامی امکان ندارد؛ زیرا مادامی که نفس ملوث به لوث محرمات است، داخل در باب انسانیت و سالک طریق آن نیست؛ و مادامی که تابع مشتهیات و لذایذ نفسانیه است و حلاوت لذایذ در کام اوست، اول مقام کمالیه برای او رخ ندهد؛ و تا حب و علاقه به دنیا در او باقی است، به مقام متوسطین و زاهدین نرسد؛ و تا حب نفس در کام ذات اوست، به مقام مخلصین و محبین نایل نگردد؛ و تا کثرات ملک و ملکوت در قلب او ظاهر است، به مقام مجذوبین نرسد و… (شرح چهل حدیثر ص۲۰۶)
اینکه امام سجاد علیه السلام از خدا درخواست لباس تقوا و پرهیزگاری میکند شاید اشاره به این آیه شریفه کریمه است که: «لباس التقوی ذلک خیر» پوشش تقوا و جامه پرهیزگاری برای آدمیان بهتر و شایستهتر است. (سوره اعراف آیه ۲۶) آدمی در حصنِ حصین تقوا و پرهیزگاری، از گناهان و نازیباییها و خطرات ناشی از آنها، مصون و محفوظ میماند و به خلعت مکارمِ رفتاری و سجایای اخلاقی مزین میشود.
هنگامی که با توفیق حضرت باری تعالی، انسان توانست سیمای صالحان یابد و مرام متقین اکتساب کند، آنگاه برای گسترش و بسط عدالت آماده میشود. عدالتی که اقامه و اجرای آن از رسالتهای پیامبران شمرده شده (سوره حدید آیه ۲۵) و از باارزشترین خصلتهای انسانی و محکمترین بنیانهای جوامع بشری دانسته شده است. در فضیلت و منقبت عدالت و مذمت ظلم و ستم سخن بسیار است اما این حدیث شریف از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره پاداش یک ساعت عدالتورزی، دلیلِ جایگاه عدل و تاثیر اجرای عدالت را در نظام هستی و جوامع انسانی آشکار میکند: «عدل ساعه خیر من عباده سبعین سنه قیام لیلها و صیام نهارها و جور ساعه فی حکم اشد و اعظم عند الله من معاصی ستین سنه» یک ساعت اجرای عدالت و دادگری، بهتر از عبادت هفتاد سالهای است که شبش در قیام و روزش در صیام طی شده است. و یک ساعت ستم کردن و جور نمودن در نزد خدا شدیدتر و بزرگتر از شصت سال معصیت است. (بحارالانوارر ج۷۲ر ص۳۵۲)
در پایان ذکر این نکته ضروری است که اقامه عدالت و دادگستری و دوری از ظلم و جور، نسبت به همه مردم، واجب و لازم است اختصاصی به مسلمانان ندارد. بنا بر آنچه قرآن کریم (سوره مائده آیه ۸) دستور داده است عدالت ورزی حتی در حق دشمنان و غیر مسلمانان نیز لازم و ضروری است و از وصایای حضرت امیر به امام حسین علیهما السلام است که فرمود: «اوصیک بتقوی الله فی الغنی و الفقر بالعدل علی الصدق و العدوّ» تو را به تقوا سفارش میکنم در حال غنی و فقر، و به عدالت و دادگری توصیه میکنم درباره دوست و دشمن. (میزان الحکمهر ج۶ر ص۸۸)
شرح مختصر دعای مکارم الاخلاق/گفتارهفدهم
تقوا مقدمه گسترش عدالت
حجت الاسلام والمسلمین سید حسن خمینی