اشاره: برای نخستین بار یک زن بزرگترین و معتبرترین جایزه ریاضیات را از آن خود کرد.«مریم میرزاخانی»، بانوی ۳۷ ساله ایرانی چهارشنبه، سیزدهم آگوست (۲۲ مرداد)» جایزه «فیلدز» را در شهر سئول کره جنوبی از «اتحادیه جهانی ریاضیات» دریافت کرد.
مدال فیلدز که به نوبل ریاضی معروف است، هر چهار سال یک بار به ۲ تا ۴ ریاضیدان زیر ۴۰ سال داده می‌شود. این مدال به یاد «جان چارلز فیلدز»، ریاضیدان کانادایی پایه‌گذاری شد و همراه با یک جایزه نقدی به مبلغ ۱۵ هزار دلار کانادا اعطا می‌شود.
این جایزه اولین بار در سال ۱۹۳۶ به دو ریاضیدان فنلاندی و آمریکایی داده شد و از آن پس تا امروز هیچ زنی موفق به دریافت آن نشده بود. این بانوی ایرانی پس از دریافت جایزه به خبرنگاران
گفت:
«این یک افتخار بزرگ است. اما هنگامی بیشتر خوشحال خواهم شد که بقیه دانشمندان و ریاضیدانان زن انگیزه بگیرند و بیشتر بکوشند.»
من عاشق معما هستم
مریم میرزاخانی پس از دریافت جایزه فیلدز با هیچ رسانه‌ای مصاحبه نکرد، اما مدتی بعد (در سال ۱۳۹۳) مصاحبه‌ای از او در رسانه‌های خارجی منتشر شد که ترجمه بخشی از آن را می‌خوانید:
نخستین چیزی که شما را به سوی ریاضیات جذب کرد ،چه بود و اولین خاطرات شما از ریاضیات چیست؟
وقتی کودک بودم آرزو داشتم نویسنده شوم. یکی از جالب‌ترین و هیجان‌انگیزترین سرگرمی‌های من خواندن رمان‌های مختلف بود. در حقیقت هر چیزی که به دستم می‌رسید با جان و دل می‌خواندم. تا سال آخر دبیرستان تصور نمی‌کردم رشته ریاضی را ادامه بدهم. ما سه خواهر و برادریم و برادر بزرگم، نقش بسیار مهمی در علاقه من به ریاضیات داشت. در واقع برادرم، دلیل علاقه و آشنایی من با علم است. او عادت داشت پس از مدرسه هرچه را یاد گرفته بود برای من تعریف کند. آگاهی و آشنایی اولیه من با ریاضی زمانی شروع شد که برادرم از سختی‌های جمع کردن اعداد ۱ تا ۱۰۰ حرف می‌زد. پدر و مادرم هم همیشه ما را حمایت و تشویق می‌کردند. برایشان مهم بود که ما بچه‌ها شغل‌های خوب و راضی‌کننده‌ای داشته باشیم اما بیشتر دوست داشتند ما انسان‌های موفق و هدفمندی باشیم.
*چه تجربه‌ها و انسان‌هایی روی دانش ریاضی شما تاثیر گذاشتند؟
– من از خیلی از جهات خوش‌شانس بودم. وقتی دوران دبستان را به پایان رساندم، جنگ تمام شد. اگر ده سال زودتر به دنیا می‌آمدم، حتماً فرصت‌های چندانی نداشتم و نمی‌توانستم موفق شوم.
من به دبیرستان سرشناس فرزانگان می‌رفتم و دبیران خیلی خوبی داشتم. یک هفته پس از ورود به این دبیرستان، با دوست عزیزم «رؤیا بهشتی» آشنا شدم. داشتن دوستی که به شناخت علاقه‌هایت کمک کند و به تو انگیزه بدهد، خیلی مهم است.
دبیرستان ما کنار خیابانی بود که کتاب‌فروشی‌های زیادی دارد. به یاد دارم راه رفتن در این خیابان شلوغ و سر زدن به کتاب‌فروشی‌های مختلف برای من و دوستم بسیار هیجان‌انگیز بود.
اتفاقی هر کتابی که می‌دیدیم می‌خریدیم و می‌خواندیم. همچنین مدیر مدرسه ما خانم بسیار مقتدری بود که درست مثل مدرسه پسرانه، مراقب اوضاع و سرنوشت ما بود. بعدها هم در چند المپیاد شرکت کردم که وادار شدم به مسائل پیچیده‌تر فکر کنم و برای حل آنها با خودم کلنجار بروم. از نوجوانی از حل معماهای پیچیده لذت می‌بردم. ورود من به دانشگاه صنعتی شریف بخش مهم زندگی‌ام
است.
آنجا ریاضیدان‌های زیادی را دیدم و دوستان خلاق و مبتکر بسیاری پیدا کردم. بعد از آن وارد شدن به دانشگاه‌هاروارد از جهات زیادی به من کمک کرد. و من به خاطر تمام اینها شکرگزارم.
*آیا مربی یا استاد خاصی داشتید؟
– آدم‌های زیادی روی دانش ریاضی من تاثیر گذاشتند. از خانواده‌ام گرفته تا معلمان دبیرستان و استادان دانشگاه شریف.
*بین تحصیل در رشته ریاضی در ایران و آمریکا چه تفاوت‌هایی وجود دارد؟
- پاسخ دادن به این سؤال سخت است چون تجربه تحصیل من در آمریکا به چند سال تحصیل در دانشگاه محدود می‌شود و درباره تحصیل در دبیرستان در کشور آمریکا اطلاعات محدودی دارم اما می‌توانم بگویم تحصیل در ایران و آمریکا تفاوت‌های زیادی دارد.
*از کارهای گروهی بیشتر لذت می‌برید یا انفرادی؟
– از کارهای گروهی بیشتر لذت می‌برم. از همکارانم به خاطر تمام چیزهایی که از آنها یاد گرفتم بسیار سپاسگزارم اما گاه ترجیح می‌دهم تنها به یک مسأله و راه‌حل آن فکر کنم و به جواب برسم.
*باارزش‌ترین و موفقیت‌آمیزترین لحظه زندگی شما؟
– یقیناً باارزش‌ترین و مهم‌ترین لحظه زندگی‌ام، لحظه «آها!» است. هیجان کشف و لذت فهمیدن و پی بردن به یک مسئله جدید، درست مثل احساس ایستادن در بالاترین نقطه یک تپه و داشتن دید واضح از اطراف است. حل کردن معماهای پیچیده ریاضی برای من مثل یک راهپیمایی طولانی است بدون این که خط پایان دیده شود یا بدانم کی به آن نقطه خواهم رسید.
*برای کسانی که در ابتدای راه هستند و می‌خواهند ریاضی را شروع کنند، مثل دانشجویان یا محققان جوان چه توصیه‌هایی دارید؟
– حقیقتاً در موقعیتی نیستم که بخواهم توصیه یا راهنمایی کنم. به هر حال هرکس یک روش متفاوت دارد و روشی که برای یک نفر جواب می‌دهد ممکن است برای دیگری کارساز نباشد.
*برای آنهایی که دوست دارند درباره ریاضی بیشتر بدانند، چه توصیه‌هایی دارید؟ مثلاً می‌خواهند بدانند ریاضی چه نقشی در جامعه دارد و آن را چگونه مطالعه کنند.
– سؤال سختی است و من فکر نمی‌کنم لازم باشد همه آدم‌ها ریاضیدان شوند. فکر کنم خیلی از دانش‌آموزان از ریاضی خوششان نیاید. حتی خود من هم در دوران راهنمایی چندان از ریاضی خوشم نمی‌آمد و در این درس موفق نبودم. بدون علاقه، ریاضیات سرد و بی‌فایده است. زیبایی ریاضی خودش را فقط به آنهایی که در این راه صبور هستند، نشان می‌دهد.
*لطفاً بگویید وقت‌هایی که ریاضی کار نمی‌کنید از چه کارهایی لذت می‌برید؟
-بیشتر وقتم را با خانواده، همسر و دخترم می‌گذرانم. به مطالعه و ورزش هم زیاد علاقه دارم…
***
شاید برای کسانی که کمتر از «مریم میرزاخانی» به تمام ابعاد و بالاترین حد ریاضیات و هندسه آشنا هستند، درک یافتهها و اکتشافات او در ریاضیات کمی دشوار باشد اما اگر بخواهیم به زبان ساده بگوییم، او در رشتهاش اعتبار بسیار بالایی کسب کرده. میرزاخانی که در اعماق هندسه کاوش کرده، در حوزه رشته فعالیتش به ابعادی دست یافته که بسیاری از همکارانش آن را دستنیافتنی و البته بسیار هیجان‌انگیز میدانند.
میرزاخانی روی اشکال پیچیده هندسی کار می‌کند. هرکسی که در دوران مدرسه، ریاضیات و جبر و هندسه خوانده، اشکالی مثل مربع، سهضلعی، دایره و… را میشناسد و احتمالاً فرمولهای مربوط به آنها را میداند اما اگر بخواهیم کمی کاملتر و جامعتر بگوییم، میرزاخانی در تلاش است تا معمای ابعاد گوناگون فرم‌های غیر طبیعی هندسی را حل کند.
میدانیم که جهان از قاعده هندسه هُذلولی تبعیت می‌کند بنابراین، ابتکار او به تعریف شکل و حجم دقیق جهان کمک خواهد کرد. مشکل این است که برخی از این اشکال هُذلولی مثل دونات و چیپسهای سیبزمینی یا حتی مانند «آمیبها» ظاهری بسیار نافرم دارند بنابراین محاسبه حجم آنها برای ریاضیدانان یک معمای بزرگ و مهم است اما میرزاخانی با یافتن راهی جدید و با ترسیم یک سری حلقه روی سطح این اشکال پیچیده، حجم آنها را محاسبه کرد.
اگر عمیقتر به چنین اشکالی نگاه کنید، این اشیا یا اشکال به اشکال بیشکل و بینظم نامحدود تبدیل میشوند. شاید کمی پیچیده و حتی رعبانگیز به نظر برسد. حتی برخی از مغزهای ریاضی هم اینطور فکر میکنند. «اتحادیه بین‌المللی ریاضیات» میگوید: «به خاطر پیچیدگی و نامتجانس بودن فضاهای «مدولی»، به نظر میرسد کار کردن روی آنها به صورت مستقیم دشوار و تاحدودی هم غیر ممکن باشد اما نه برای مریم میرزاخانی. او فرمولی اختراع کرده که میتواند هر شکل وحجم ناموزونی را محاسبه کند.»
مریم میرزاخانی در مصاحبه با خبرنگار گاردین درباره دشواری و غیرممکن بودن حوزه فعالیتش گفت: «حل کردن چنین مسائلی مثل این است که در یک جنگل بزرگ و مخوف گم شده باشی. تمام سعی خود را میکنی از همه دانش و اطلاعاتی که داری استفاده کنی و با روش یا ترفندی جدید، و البته با کمی شانس و ذکاوت راه بیرون رفتن را پیدا کنی.» کاری که میرزاخانی در زمینه هندسه و ریاضیات انجام داده، کاربرد عملی چندانی ندارد و با هیچ هدف عملی قابل توجیه نیست و صرفاً کنجکاوی ریاضیدانها را اغنا می‌کند و البته می‌توانند از این راه اطلاعات جدیدی به دست بیاورند. میرزاخانی در جوانی و هنگامی که در دانشکده شریف تحصیل می‌کرد، در زمینه اعداد فعالیت می‌کرد و با همکاری بهترین دوستش «رؤیا بهشتی زواره» درباره نظریه اعداد کتابی نوشتند.
از تهران تا استنفورد
استاد مریم میرزاخانی در دوم ماه می۱۹۷۷ در تهران زاده شد. دوران دبستان و راهنمایی را گذراند و پس از آن وارد مدرسه معروف و خوشنام «فرزانگان» شد. سپس در آزمون کنکور، در رشته ریاضی پذیرفته شد و وارد دانشگاه «صنعتی شریف» شد و تحصیل و تحقیق خود را در این دانشگاه آغاز کرد. بعد از دریافت مدرک کارشناسی ریاضی، با دریافت بورسیه از دانشگاه «هاروارد»، به آنجا رفت و دوره دکتری خود را در دانشگاه‌هاروارد پشت سرگذاشت.
مریم میرزاخانی که امروز استاد دانشگاه استنفورد است، هنگامی که در ایران کلاس سوم و چهارم دبیرستان بود، موفق شد مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری را کسب کند و بعد از آن در سال ۱۹۹۴ در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ، با امتیاز خوب(۴۱ امتیاز از ۴۲ امتیاز) مدال طلای جهانی را هم گرفت. سال بعد در المپیاد جهانی ریاضی کانادا تمام امتیاز را از آنِ خود کرد و این بار هم طلای جهانی را به دست آورد. در سال ۲۰۰۵، او و ۹ محقق برجسته دیگر در چهارمین نشست۱۰ استعداد درخشان مجله Popular Science در آمریکا از آنها تقدیر شد.
این فهرست ۱۰ نفره، شامل اسامی محققان و نخبگان جوانی است که در حوزه‌های مختلف مشغول به کار هستند و در حوزه فعالیت خود مبتکر به حساب میآیند اما مردم کمتر آنها را میشناسند.
این فهرست بر اساس پیشنهاد ارائه شده از سوی سازمان‌های گوناگون، رؤسای دانشگاه‌ها و ناشران انتشارات علمی انتخاب می‌شود و این محققان برجسته و جوان در حوزه‌های مختلفی چون گرافیک رایانه‌ای تا ریاضیات و علوم رباتیک، کامپیوتر و… به دستاوردهای تازهای دست یافتهاند. مریم میرزاخانی در سی و سه سالگی توانست این افتخار را کسب کند.
میرزاخانی از پیش‌تر و در جوانی، در سال ۱۹۹۹ میلادی موفق شد راه‌حلی برای یک مشکل ریاضی پیدا کند که ریاضیدانان مشهور و بنام مدت‌های طولانی دنبال یافتن راهی عملی برای آن بودند. محاسبه حجم رمزهای جایگزین فرم‌های هندسی هذلولی یکی از مسائل پیچیده‌ای بود که میرزاخانی جوان هنگامی که در دانشگاه پرینستون فعالیت می‌کرد به این نکته رسید که شاید بتوان با استفاده از ریاضیات بهترین راه را برای رسیدن به راه‌حلی روشن در اختیار گرفت. استاد میرزاخانی همچنین در سال ۲۰۱۳ برنده جایزه «ستر» از انجمن ریاضی آمریکا شد. او پیش از آنکه وارد دانشگاه استنفورد شود مقام استادیاری دانشگاه پرینستون را داشت و از اول سپتامبر ۲۰۰۸ (یازدهم شهریور ۱۳۸۷) به مقام استادی دانشگاه استنفورد دست یافت و هماکنون استاد این دانشگاه و پژوهشگر رشته ریاضی است. همسر استاد میرزاخانی، یکی از پژوهشگران علوم کامپیوتر در مرکز تحقیقات آی‌بی‌ام و اهل کشور «چک» است و آنها یک فرزند دختر به نام «آناهیتا» دارند.
دست تقدیر و نجات از مرگ
میرزاخانی در سال دوم دانشگاه شریف مشغول تحصیل بود و در سال ۱۹۹۷(۲۶ اسفند ۷۶) با دیگر دانشجویان نخبه ریاضی این دانشگاه از اهواز به تهران می‌آمد که اطراف شهرستان پل‌دختر در لرستان دچار سانحه شد ولی دست تقدیر او را از مرگ حتمی نجات داد. او یکی از بازماندگان سانحه تلخ سقوط اتوبوس دانشجویان دانشگاه شریف است. آنها از بیست و دومین دوره مسابقات ریاضی دانشجویی برمی‌گشتند که اتوبوس به دره سقوط کرد و علاوه بر راننده، هفت دانشجو که همگی از نخبه‌های کشور و از برگزیدگان المپیادهای داخلی و بین‌المللی بودند، کشته و چند نفر نیز بهشدت مجروح شدند. میرزاخانی و دوستش «رؤیا بهشتی زواره» نیز از مجروحان این حادثه بودند.
واکنش سیاستمداران و دانشمندان
«دکتر حسن روحانی»، رئیس‌جمهور ایران با پیامی کسب عالی‌ترین مدال ریاضی را به دکتر مریم میرزاخانی تبریک گفت: «امروز ایرانیان می‌توانند به خود ببالند که اولین زن برنده جایزه «فیلدز»، هموطن آنهاست. آری باید شایستگان بر صدر نشینند و قدر ببینند.
همه ایرانیان در هر کجای جهان سرمایه‌های ملی این مرز و بوم هستند و من به نمایندگی از ملت ایران تلاش‌های علمی شما را ارج می‌نهم.»«علی‌اکبر صالحی»، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی که یکی از استادان دانشگاه صنعتی شریف است، نیز موفقیت این بانوی ریاضیدان را به او تبریک گفت.
صالحی در پیام خود نوشت: «کسب بالاترین نشان علمی در رشته ریاضیات توسط یکی از پرورش یافتگان مکتب علمی دانشگاه صنعتی شریف، برگ زرین دیگری بر کارنامه درخشان جامعه علمی و دانشگاهی ایران افزود و جلوه‌ای دیگر از ظرفیت و قابلیت بی‌پایان بانوان ایرانی را در فتح قله‌های افتخار هویدا ساخت.» «رضا فرجی‌دانا»، وزیر سابق علوم، تحقیقات و فناوری، «محمدرضا عارف»، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس بنیاد پیشبرد علم و فناوری ایران، «یورگ کرامر»،رئیس اتحادیه ریاضیدانان آلمان و «گونتر سیگلر»، استاد ریاضی دانشگاه آزاد برلین از کسانی هستند که این افتخار را به استاد میرزاخانی تبریک گفتند.
code
اکبر عزیزی قراردادریالی اجرا شدنی نیست