شاید تا به حال اشکال مختلف ابرها در آسمان توجه شما را جلب کرده باشد، ابرهایی با شکل‌‌های متنوع و با ارتفاعات مختلف که گاهی تراکم آن‌‌ها کل آسمان یا بخشی از آن را می پوشاند و گاهی با چهره ‌ای پرده گون و نازک میهمان آسمان می شوند.
اما هر یک از اشکال متنوع ابرها به دنبال فرآیند مستقل و با مکانیزمی متفاوت به وجود می آید. شرایط برای تشکیل ابر به عوامل گوناگونی نظیر درصد رطوبت، فصل، برقراری عامل صعود، درجه حرارت و غیره بستگی دارد.در حقیقت نحوه تشکیل ابر مربوط به تبخیر آب ( از دریاچه، دریا، سطح گیاه و خاک) در اثر گرم شدن آب‌های سطح زمین و در ادامه فراهم شدن عامل صعود و تراکم ذرات بخار آب در جو و همچنین کاهش درجه حرارت ذرات بخار آب است.
علاوه بر عوامل و علل اصلی تشکیل ابر و شکل خاص آن‌ها، اثرگذاری ابرها در آب و هوای مناطق مختلف حائز اهمیت است. به طور مثال ابرهای باران زا در تعدیل شرایط جوی و فراهم آوردن ریزش‌های جوی نقش مهمی در تامین آب باران حوزه‌‌های آبخیز مناطق مختلف دارند. همچنین ابر به عنوان مرحله میانه در چرخه تحولی آب ایفای نقش می کند.
بسیاری از ابرها در جذب اشعه خورشید در طیف‌های مختلف الکترومغناطیس عامل اساسی به شمار می روند. به طور کلی بخار آب موجود در ابرها به عنوان منبع اصلی جذب اشعه مادون قرمز خورشید به شمار می رود. این در حالی است که قطرات مایع موجود در ابرها به عنوان جاذب اشعه خورشید عمل می کند که خود منجر به اختلاف درجه حرارت زیاد بین شب‌های ابری و شب‌هایی با آسمان صاف می شود.
از دیگر دلایل اهمیت مطالعه و شناخت ابرها، به پیش بینی وضع هوا در زمان ظهور آن‌ها می توان اشاره کرد. بر این اساس پدیدار شدن هر یک از ابرها مساعد و عدم مساعد بودن شرایط جوی پیشرو را نشان می دهد.
ابرها از نظر جایگاه تشکیل به دسته ابرهای ارتفاع بالا، ابرهای ارتفاع متوسط و ابرهای ارتفاع پایین
تقسیم ‌بندی می‌ شوند، نوع دیگری از ابرها نیز وجود دارند که به صورت عمودی گسترش می یابند.
انواع ابر
سیروس: مرتفع ترین ابرهای شناخته شده، ابرهای سیروس هستند که سیمایی پرده گون و نازک و ساختاری رقیق دارند. ظهور این نوع ابرها در ارتفاع بالا زیبایی خاصی به آسمان می بخشد و می توان آن‌ها را به صورت دسته‌هایی جدا از هم با ساختاری منظم تشخیص داد.
سیرواستراتوس: ابرهای پوششی گلوله ای پشمی که از ابرهای نازک و تراکم سیروس‌‌ها تشکیل
می‌شوند. این ابرها ساختمان شفافی دارند و معمولاً‌ هاله‌ای به دور خورشید و ماه تشکیل می دهند. ظهور سیرواستراتوس‌ها نشان وقوع شرایط بد جوی و توفان است.
سیروکومولوس: نوع دیگری از ابرهای ترکیبی که از تراکم و توسعه ابرهای سیرواستراتوس تشکیل می‌شوند، سیروکومولوس‌ها هستند و به صورت قطعات بزرگ سفید رنگ ظاهر می شوند. تشکیل و وجود این نوع از ابرها نشان از هوای نامساعد و توفانی دارد.
آلتواستراتوس: ابرهایی که ضخامت ضعیفی دارند اما به دور خورشید و ماه تاج تشکیل
می‌دهند و به همین علت جایگاه ماه و خورشید از پس آن‌ها آشکار است. ساختار آلتواستراتوس‌ها به صورت ابرهای یکنواخت و یکپارچه است. گستره وسیعی از ریزش‌های جوی پس از پیداش این نوع از ابرها به وقوع می ‌پیوندد.
آلتوکومولوس: عامل اصلی تشکیل این گونه از ابر، وجود جریان‌های صعودی و عمودی هوا است. از نظر ساختار شبیه به عدسی هستند و معمولاً در بالای قلل و ارتفاعات زیاد تشکیل می ‌شوند. پس از پیدایش آلتوکومولوس‌‌ها معمولاً شرایط رعد و برق و شرایط نامساعد جوی حاکم می ‌شود.
استراتوس: از شناخته شده ترین ابرها هستند و اشکالی مه گونه دارند. استراتوس جز ابرهای ارتفاع کم است. عامل اصلی به وجود آورنده این نوع از ابرها صعود توده‌های غلیظ مه است. همچنین در اثر اختلاف درجه حرارت و رطوبت حاصل از برخورد توده‌های هوا تشکیل می ‌شوند و ساختاری پوششی دارند. در صورتی که درجه حرارت هوا زیر صفر باشد ریزش‌های جوی به صورت باران دانه ‌ریز از استراتوس‌ها حاصل می ‌شود.
نیمبواستراوس: از ویژگی این نوع ابر، پوشش نامنظم آسمان و تراکم آن‌ها بدون شکل معین است. همچنین ریزش‌های جوی پیوسته و مداوم نتیجه ظهور گسترده نیمبواستراتوس‌ها است.
کومولوس: ابرهایی موسوم به جوششی که ساختاری گل کلمی دارند و اغلب بر اثر جریان‌های صعودی و کاهش درجه حرارت هوا تشکیل می‌ شوند. همچنین در اثر تداوم روند جریان‌‌های صعودی بر اندازه و قطر کومولوس‌‌ها افزوده می‌‌ شود. از نشانه‌های نامساعد شدن شرایط جوی با ظهور این نوع ابرها، اختلاف ارتفاع بین سطوح بالایی و تحتانی آن‌ها است. این نوع از ابرها در سطوح گسترده ای اشعه خورشید را جذب می ‌کنند.
کومولونیمبوس: از جمله ابرهایی که تا ارتفاع بالای جوی رشد می کنند و توده‌های عظیمی را در سراسر آسمان تشکیل می دهند، کومولونیمبوس‌ها هستند که بخش فوقانی آن‌ها دارای ساختار سندانی شکل است. سطح تحتانی آن‌‌ها به صورت تیره رنگ جلوه می ‌کند. ناپایداری شرایط جوی محلی به همراه نفوذ توده هوای سرد منجر به تشکیل کومولونیمبوس‌ها می ‌شود. بارش ناشی از این گونه از ابرها به صورت رگباری است و همواره توام با رعد و برق اتفاق می‌افتد. از دیگر پدیده‌های جوی که این نوع از ابرها با خود به ارمغان می ‌آورند، باد‌های شدید و ریزش جوی به صورت تگرگ است. به صورتی که در قسمت تحتانی معمولاً سرعت باد بسیار زیاد است. با توجه به این موضوع، معمولاً این گونه از ابرها در اوایل بهار و پاییز به خصوص در عرض‌های میانه پدیدار می ‌شوند.
استراتوکومولوس: وجه تمایز این ابرها در رنگ تیره و خاکستری آن‌ها است و به صورت توده‌‌های متراکم و کروی شکل بر اثر صعود جریان‌های کم عمق پدیدار می‌ شوند. بارش در این نوع از ابرها به صورت دانه ریز صورت می گیرد و اغلب پهنه وسیعی از آسمان را پوشش می ‌دهند.
*مرصاد جعفری، کارشناس ارشد اقلیم ‌شناسی

code