تحلیلگران و رسانه‌های جهان شکست داعش در سوریه را دلیلی بر نابودی کامل این گروه تروریستی نمی دانند بلکه بر ضرورت مقابله با زمینه‌های شکل گیری و برنامه‌های آن در آینده تاکید دارند.به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، چند روز پیش بود که سردار «قاسم سلیمانی» پس از بازپس گیری بوکمال سوریه، پایان کار داعش در آخرین شهر مهم و مرکز تجمع آن را اعلام کرد. به طور قطع اظهارنظر در مورد نابودی کامل و قطعی داعش امکان پذیر نیست و این گروه تروریستی علیرغم شکست قطعی نظامی که سردار سلیمانی هم آن را اعلام کرد، سعی می کند به شکل‌های گوناگون به وحشت آفرینی درمنطقه و جهان ادامه و خود را زنده نشان دهد.تحلیلگران و رسانه‌های جهان تحلیل‌های گوناگونی را در زمینه تحولات مربوط به شکست داعش منتشر کرده‌اند. برخی ریشه‌های این شکست و برخی دیگر آینده تحولات را مورد ارزیابی قرار داده اند.به نوشته رسانه‌های جهان، در چند ماه اخیر شکست و از دست دادن رقه در سوریه و موصل در عراق، ضربه محکمی برای داعش در مسیر نابودی آن بود. از دست دادن بوکمال در سوریه این گروه را در بدترین وضعیت از سال ۲۰۱۴ تاکنون قرار داد ضمن اینکه در سطح جهانی نیز مقابله با این گروه به خواسته ای عمومی تبدیل شده بود.رسانه‌های غربی در ارزیابی نشانه‌های نابودی تدریجی داعش، تعداد عملیات‌های انتحاری و تلفات آن‌ها را بررسی و اظهار کردند در یک سال منتهی به نوامبر ۲۰۱۷ میزان اقدامات انتحاری و تلفات آن‌ها در سوریه بیشتر از ۸۰ درصد کاهش داشته است. این روند نزولی به گونه ای بود که در ماه سپتامبر گذشته ۲۲ حمله انتحاری داعش ۹۳ کشته برجا گذاشت؛ حال آنکه در ماه سپتامبر تعداد عملیات به ۱۵ مورد با ۷ کشته رسید. تارنمای شبکه تلویزیونی سی.ان.بی.سی در گزارشی در زمینه پایان کار داعش نوشت با وجود تحولات اخیر کارشناسان اعتقاد دارند هنوز گروه‌های تروریستی تهدیدی جدی برای جهان به شمار می روند. این گزارش نوشت داعش آخرین روزهای خود در چارچوب دولت خودخوانده خلافت اسلامی را پشت سر گذاشته است اما این باعث نمی‌شود که امید داشته باشیم وجود گروه‌های وحشت آفرین به فراموشی سپرده شود. «آلستیر برت» وزیر کشور بریتانیا در امور خاورمیانه و شمال آفریقا گفته است گرچه خلافت داعش فروپاشیده است هنوز نفوذ پرقدرت خود را دارد و بدون شک به رشد خود ادامه خواهد داد. داعش اکنون به صورت فیزیکی در میدان عمل عقب رانده شده است اما هنوز کشورهای جهان را تهدید می کند. به گفته وی جنگ اعتقادی پیروز ندارد و داعش می تواند مردم را برای انجام حملات خشن تحریک کند.مقام‌های هماهنگ کننده اتحادیه اروپا در امور ضد تروریسم هم اعتقاد دارند گروه‌های خشن تروریستی شکست خورده اند اما دلایل ایجاد آن‌ها که به طور عمده به سال ۲۰۰۰ و پس از آن باز می گردد هنوز باقی مانده است. اگر به نارضایتی و محرومیت‌هایی که موجب رشد داعش شده است پرداخته نشود هر زمان ممکن است داعش در نقطه دیگری از جهان ظاهر شود.«شیراز ماهر» مدیر مرکز بین المللی مطالعه رادیکالیسم و خشونت‌های سیاسی در دانشگاه سلطنتی لندن هم ضمن بیان دیدگاهی مشابه عنوان داشت: واقعیت‌های کنونی حکایت از دوران پس از داعش ندارد؛ داعش اینجا (در لندن) است و هنوز به عنوان یک بازیگر در میدان عمل باقی مانده است. اکنون این گروه در حال دگرگون سازی خود است؛ آن‌ها پیش از این خود را به یک کشور پرآشوب رساندند و ممکن است دوباره بازگردند و جنگی را در یک مکان دیگر رقم بزنند.تارنمای نشریه برجسته «فارین پالسی» نیز اعتقاد دارند گرچه با سقوط شهر بوکمال در کنار پیروزی‌های ارتش عراق فروپاشی گروه تروریستی داعش، سه سال پس از ظهور آن رقم خورد اما تفکر آن در آنچه دولت اسلامی خوانده شده، باقی مانده است. این گزارش دو سناریو را در ارزیابی شرایط کنونی مطرح می کند؛ از یک سو ممکن است شکست داعش دائمی باشد یا شاید تحولات کنونی فصل دیگری از داستان این گروه را رقم بزند. تاریخ نشان داده است که این گروه در ماه‌های آینده تلاش می کند تا خود را از طریق اقداماتی متمرکز (به هم مرتبط) زنده نشان دهد. نکته جالب اینجاست در حالی که نقش دولتمردان آمریکایی در آفرینش داعش از سوی مقام‌های کاخ سفید فاش شده است اما «مایکل دمپسی» مدیر پیشین اطلاعات ملی آمریکا و نویسنده گزارش فارین پالسی مدعی است پایان کار ابوبکر بغدادی و داعش موفقیت ارتش و دیپلماسی آمریکا در کنار اقدامات اطلاعاتی این کشور بوده است. شاید حق با این مقام اطلاعاتی آمریکا باشد زیرا اندک کاهشی در حمایت کاخ سفید از گروه تروریستی داعش، زمینه‌ها برای نابودی آن را تسهیل کرد. این مقام آمریکایی در پایان تصریح دارد: این موضوع مهم است که آمریکا چگونه و با چه سرعتی به چالش‌ها در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، فرهنگی و ایدئولوژیکی که باعث رشد داعش شد پاسخ می دهد.
ریشه‌های شکست داعش
در مورد اقدامات بعدی داعش، سناریوهای گوناگونی مطرح می‌شوند. از این رو ضرورت مقابله ریشه ای با این پدیده مورد تاکید تحلیلگران قرار دارد. فارین پالسی عنوان می‌دارد گروه داعش ممکن است با ارزیابی میزان جدیت مقام‌های عراقی و سوری بار دیگر در مناطقی از این دو کشور خود را بازسازی کند و به نیروهای دولتی یا مناطق شهری حملاتی را انجام دهد. از طرف دیگر این امکان وجود دارد که داعش اقدامات عملی خود را در دیگر مناطق جهان به ویژه در جنوب لیبی یا جنوب شرق آسیا متمرکز سازد. همچنین بازگشت اعضای داعش به کشورهای خود و ادامه مبارزه در آن مناطق، ممکن است از جمله خط‌مشی‌های دیگر داعش باشد.می توان حالت سومی را هم متصور بود؛ شاید داعش در عرصه عمومی روند ارسال پیام‌های خود را به شکل‌های دیگری تغییر دهد یا حملات غیر متمرکزی را در کشورهای غربی طراحی کند. «استفن والت» تحلیلگر شناخته شده عرصه روابط بین‌الملل و استاد دانشگاه‌هاروارد در تحلیلی که در نشریه «رویال گزت» منتشر شد در تبیین مفهوم پایان داعش نوشت: برای بررسی این گروه تروریستی نخست باید به پنج پرسش پاسخ داد: آیا داعش یک دولت انقلابی بود؟؛ چرا داعش شکست خورد؟؛ آیا این شکست را می توان به سیاست خارجی ایالات متحده مربوط دانست؟؛ آیا دونالد ترامپ نقشی داشته است؟و آیا سقوط رقه نقطه عطفی در مورد شکست خشونت‌های ناشی از افراط گرایی است؟
وی در پایان تحلیل جامع خود نوشت: ممکن است فروپاشی داعش یک پیروزی آشکار باشد اما نمی تواند به ما ارزیابی درستی از تهدید‌ها در آینده به ویژه برای آمریکا بدهد. در مدت دو دهه گذشته رویکرد اصلی و اولیه آمریکا در مقابل تروریسم اعلام هشدار و در نهایت اقدام نظامی بوده است. این موضوع آمریکا را درگیر منازعه‌هایی بی پایان کرد که توجه واشنگتن را از تهدیدهای جدی تر داخلی منحرف ساخت. موضوع‌های جدی‌تری همچون خشونت‌های ناشی از سلاح‌ها در داخل آمریکا یا کشتارهای دست جمعی در این کشور مغفول مانده است. وی تاکید کرد: من از نابودی داعش خوشحال شده ام اما موضوعی که وجود دارد چگونگی برخورد آمریکا و دیگر کشورها با این دست مسائل در آینده است. به اعتقاد این استاد دانشگاه یکی از مهمترین دلایل شکست داعش این بود که آمریکا در فرایند مقابله با داعش مداخله مستقیم نداشت و به دولت‌ها و بازیگران منطقه اجازه داد تا خود به مبارزه با آن بپردازند.
نبرد با داعش؛ تراز حسن نیت و مودت با ملت‌های منطقه
پیروزی نهایی بر نیروهای داعش در «ابوکمال» عراق و پایین کشیدن پرچم تروریست‌های تکفیری در این کشور فرصتی برای درنگ و واکاوی حوادثی است که عیار و واقعیت اهداف و سیاست بازیگران خاورمیانه را در قبال ملت‌های منطقه مشخص می سازد .نامه واپسین روز آبان ماه سردار سرلشکر «قاسم سلیمانی » فرمانده سپاه قدس به رهبر انقلاب و اعلان پایان داعش در عراق به منزله خاتمه خلافت خودخوانده افراطی‌گری و خشونت افسارگسیخته در این کشور بود؛ رخدادی که پس از یورش برق آسای تروریست‌های تکفیری و تصرف بخش‌های گسترده‌ای از شمال عراق، عرصه کشتار و بی خانمانی و ارعاب را فراتر از بحران سوریه گسترش داد.
ریشه‌های داعش از زمان حمله آمریکا به عراق شکل گرفت و این گروه در دل درگیری‌های سوریه اعلام موجودیت کرد اما تصرف موصل در خرداد سال ۹۳ آغازی بر اعلام خلافت عراق و شام از سوی «ابوبکر البغدادی» سرکرده داعش شد. پس از آن بود که تروریست‌های تکفیری همزمان با دمشق، بغداد و اربیل را نیز هدف قرار دادند تا گام‌به‌گام به اهداف بلندپروازانه خود نزدیک شوند.
از آغاز بحران سوریه (اواخر سال ۸۹) که به جولان گروه‌های تروریستی مبدل شد، جمعی از دولت‌های عربی و غربی تحت عنوان «دوستان سوریه» کوشیدند با حمایت از مخالفان سیاسی و مسلح دولت دمشق، منافعی را در آینده این کشور از آن خودسازند. از زیر نقاب دوستی این کشورها اما جز ویرانی سوریه و کشتار و آوارگی مردم آن ثمری به بار نیامد و فراتر از آن، کشورهای منطقه هر یک به نوعی با تهدید تروریست‌های تکفیری مواجه شدند.سرکرده داعش در اولین روزهای پس از اعلان خلافت خود در موصل، علیه لبنان اعلان جنگ کرد و درگیری‌های نظامی را به مرزهای این کشور در منطقه عرسال کشاند. در مقابل، مقاومت سرسختانه حزب الله و ارتش لبنان مانع از تکرار فجایع و جنایات تروریست‌ها در عراق و سوریه شد.
تروریست‌ها در اوج قدرت خود در عراق تلاش کردند با درهم شکستن جبهه نیروهای پیشمرگه، اقلیم کردستان عراق را به تصرف خود درآورند. مردادماه ۹۳ بود که نیروهای داعش از سه محور اربیل را هدف قرار دادند و با تصرف مناطقی چون خازر و مخمور، مرکز اقلیم را در آستانه سقوط قرار دادند.
در نخستین ساعات این حمله بود که ایران به کمک نیروهای پیشمرگه شتافت و مانع از تصرف اقلیم شد حال آنکه جنگنده‌های آمریکایی دو روز پس از حمله داعش حاضر به بمباران محدود مواضع تروریست‌های تکفیری شدند. عملیات داعش در کشورهای منطقه نشان می دهد، تکفیری‌های مسلح همه گروه‌های مذهبی اعم از شیعه، سنی، ایزدی، قبطی و … و اقلیت‌های قومی چون ترکمن و کُرد را مورد هجوم و کشتار گسترده قرار داده‌اند. در جریان محاصره آمرلی در تابستان ۹۳، شیعیان و ترکمن‌های این شهر همانقدر شاهد خشونت بی حد و مرز داعش بودند که اهالی کُرد و ایزدی‌های سنجار نسل کشی داعش را به چشم دیدند.در کشاکش عملیات داعش، گاه حملات تروریست‌های تکفیری به برخی گروه‌های قومی و مذهبی به دلایل سیاسی و ملاحظات نژادی واکنش‌هایی را از سوی برخی دولت‌ها برمی انگیخت اما جمهوری اسلامی ایران برای پایان دادن به آلام مردم منطقه و بنابر درخواست دولت‌ها، از هیچ حمایتی در نبرد علیه داعش دریغ نورزید و در عراق و سوریه مبارزه ای بی امان را علیه گروه‌های متعدد افراطی به ویژه داعش سامان داد. از زمان تشکیل گروه دوستان سوریه در اسفندماه ۹۰، نزدیک به ۶ سال می گذرد و منطقه شاهد تحولاتی گسترده و پرشمار بوده است. فراتر از تحولات عراق و سوریه، کشور لیبی به دلیل مقاومت سرسختانه «معمر قذافی» دیکتاتور این کشور در برابر گروه‌های مسلح مردمی، در سال ۹۰ به عرصه عملیات نیروهای ناتو تبدیل شد و آنچه واقعیت‌های حاضر به ما می نمایاند، تبدیل لیبی به جولانگاه امن گروه‌های تکفیری و بحران حاکمیت این کشور است.مقایسه اوضاع کنونی عراق منهای داعش و سوریه که در آستانه خروج از بحران قرار گرفته با کشوری چون لیبی، فرجام سیاست و عمل مجموعه دولت‌های عربی و غربی تحت عنوان دوستی و حمایت از ملل منطقه را آشکار می سازد. نکته قابل تامل تر اینکه بسیاری از گروه‌های تکفیری مسلح در این سال‌ها از حمایت‌های گوناگون دولت‌های به اصطلاح دوست ملل منطقه بهره‌مند بوده‌اند .
حال با پایان داعش در عراق و رایزنی‌های ایران برای ساختن آینده سوریه در کنار سایر تحولاتی که در این سال‌ها به وقوع پیوسته، امکانی را برای بررسی عیار صداقت و دوستی بازیگران تحولات منطقه در قبال ملل خاورمیانه به وجود آورده است .