دختر قرمزپوش ویلچرنشین، زیبا و خنده‌روست. شاید به خاطر همین معلولیت باشد که خانواده‌اش در دوران نوزادی او را رها کردند، اما مدتی پیش به شکل کاملا اتفاقی، یکدیگر را در مشهد مقدس بازیافتند. شباهت انکارناپذیرش به دیگر اعضای خانواده، آنها را به او نزدیک کرد و پس از انجام آزمایشات مربوطه، نسبت خونیشان تأیید شد. عجیب آن‌که دختر قرمزپوش قبول نکرد نزد خانواده‌اش برگردد. در خانه دومش آسوده زندگی می‌کرد و به محیط و دوستانش خو گرفته بود.
به کهریزک آمده‌ام، جایی که یک دختر جوان، زندگی در آن را ترجیح داده‌است به برگشتن نزد خانواده‌اش!
دردددل‌های یک مبتلا به ام.اس
دختر قرمزپوش، تنها کسی نیست که زندگی در کهریزک را انتخاب کرده است. در ساختمان مربوط به بیماران ام.اس، با مرد جوانی از اهالی منجیل به نام حسین احراری آشنا می‌شوم که تنها پسر خانواده است. این مرد ۳۴ ساله که بعد از سه فرزند دختر و با کلی نذر و نیاز به‌دنیا آمده، در ۲۳ سالگی متوجه علایمی مانند تاری دید و عدم تعادل شده و بعد از مدتی تصمیم گرفته است تا برای زندگی به کهریزک بیاید. خودش می‌گوید: خانواده‌ام به‌شدت مخالف بودند و حتی مادرم بعد از شنیدن تصمیم من، بی‌هوش شد، اما با آنها صحبت کردم تا قانع شوند. قرار نیست پدر و مادر همیشه مراقب فرزندانشان باشند و من نگران روزی بودم که خدای نکرده آنها را از دست بدهم و تنها بمانم و نتوانم از پس کارهایم بربیایم.
حسین درددل بسیار دارد و از آنجا که در روز جهانی معلولان به دیدنش رفته‌ایم، می‌گوید: چرا امروز کسی از طرف دولت به اینجا نیامده است؟ چرا وزیر بهداشت به کهریزک سر نمی‌زند؟ آیا این خواسته زیادی است که ما بگوییم پزشکان و مسئولان دولتی گاهی به دیدن ما بیایند؟ در حال حاضر، داروی تاریِ دید من در اروپا وجود دارد اما نمی‌توانم آن را تهیه کنم.
مرتضی گلزار، یکی دیگر از مددجویان کهریزک است. این جوان معلول، بعد از آن‌که مادرش را در پی ابتلا به سرطان از دست داد، به آسایشگاه آمد و ۱۵ سال است که در اینجا زندگی می‌کند. اخیرا کتاب دل‌نوشته‌های او به‌نام «بهار سبز» چاپ و رونمایی شد. در کهریزک، همه تلاش کردند تا او بتواند از توانایی‌هایش استفاده کند.
از رنجی که می‌بریم
دکتر آذر معنوی، پزشک بخش معلولان آسایشگاه کهریزک که خودش هم روی ویلچر نشسته است، علاوه بر طبابت، رفاقت صمیمانه‌ای هم دارد با مراجعانش. او می‌گوید: در روز جهانی معلولان، اغلب ارگان‌ها جشن می‌گیرند و مسئولان سعی می‌کنند حرف‌های قشنگ بزنند، اما لازم است بگویم که معمولا درباره مسایل افراد دچار معلولیت‌های جسمی-حرکتی صحبت می‌شود و روی پوسترهای مرتبط با روز جهانی معلولان نیز عکس ویلچر می‌بینید. این درحالی است که از معلولان ذهنی کمتر حرفی به میان می‌آید؛ کسانی که اغلب فراموش می‌شوند و حقوقشان ضایع می‌شود. اگرچه بعد از خانواده، اداره سرپرستی از معلولان ذهنی حمایت می‌کند اما این در مقابل رنجی که از ناآگاهی جامعه می‌برند، کم است و باید گام‌هایی جدی برای حمایت از حقوق آنها در کشور برداشته شود.
متأسفم که هرسال این حرف‌ها تکرار می‌شود. امیدوارم روزی فرابرسد که گزارش‌های خوبی به همدیگر بدهیم و بگوییم قدم‌های مثبتی در راه تأمین تسهیلات آموزشی، امکانات حمل و نقل و بهبود خدمات‌رسانی به معلولان برداشته شده است.
دکتر معنوی با بیان این که آموزش آحاد جامعه در زمینه شرایط معلولان جسمی حرکتی و کم‌توان ذهنی از اهمیت خاصی برخوردار است، می‌افزاید: خوشبختانه در کشور ما هم برای رعایت حقوق معلولان کارهایی انجام شده است، مثلا در پارکینگ‌ها جایگاه خاصی برای آنها در نظر می‌گیرند و به خودروهای معلولان، پلاک ویژه با علامت ویلچر می‌دهند تا مشخص باشد، اما باز هم پارکینگ آنها توسط افراد عادی اشغال می‌شود و کسی پیگیر و پاسخگو نیست. مدتی قبل برای شرکت در یک گردهمایی به برج میلاد رفته بودم. در نزدیکی در ورودی و آسانسورها، شش پارکینگ برای معلولان در نظر گرفته شده بود اما چهار تا از آنها پر بودند. نگهبان، در مقامی بالاتر از قانونگذار و سازمان شهرداری که قطعا با در نظر گرفتن مصالح و محاسباتی این پارکینگ‌ها را ایجاد کرده‌اند، به ما گفت این پارکینگ چندطبقه است و شما می‌توانید جای دیگری پارک کنید!
پزشک کهریزک به اصحاب‌رسانه پیشنهاد می‌کند که هر روز در روزنامه یا خبرگزاری خود، ستون ویژه‌ای برای انعکاس مسایل و مشکلات معلولان در نظر بگیرند.
امکانات آموزشی و تفریحی
دکتر حمیده پورفهیم، معاون توانبخشی آسایشگاه کهریزک، می‌گوید: بسیاری از ما در طول زندگی خود درجاتی از معلولیت را تجربه می‌کنیم و نیازمند عصا، سمعک و ویلچر می‌شویم. معلولان در جوامعی مثل کشور ما امکانات آموزشی و تفریحی مناسب ندارند و کهریزک سعی کرده‌است تا حدودی این خلاء را برطرف کند. به این منظور از بیست سال پیش در کهریزک، مدرسه‌ای تأسیس شده است که در سال تحصیلی جاری، ۵۶ دانش‌آموز دارد. ۲۰ دانشجو داریم که ۱۱ نفر از آنها ساکن آسایشگاه هستند و ۹ نفرشان جزو افرادی هستند که از امکانات سرویس مراقبت در منزل استفاده می‌کنند. یک کتابخانه با ۱۵ هزار جلد کتاب اهدایی داریم که ساکنان مناطق اطراف هم از آن استفاده می‌کنند. عده‌ای از بچه‌ها در کلاس‌موسیقی و گروه‌تئاتر به سرپرستی کمال میرنصیری، کارگردان و مستندساز خوب کشورمان، فعالیت دارند و در حال حاضر مشغول تمرین تئاتر رستم و سهراب هستند. ۱۲۰ نفر از معلولانی که توانایی رفتن به باشگاه را دارند، روزانه طی ساعات‌مختلف در رشته‌های گوناگون مانند اِیر دارت(که به وسیله فوت کردن با دهان انجام می‌شود)، بوچیا (نوعی ورزش ویژه معلولان که هدف آن، پرتاب توپ‌های رنگی به نزدیکی یک توپ سفید است)، بسکتبال، دومیدانی و پرتاب‌نیزه و دیسک در باشگاه ورزشی مجموعه فعالند. بسیاری از افرادی که به کهریزک آمدند، زندگی کردند، آموختند و مستقل شدند.
همچنین کارگاه‌های توانبخشی مختلفی برای استفاده از حداقل توانایی‌های مددجویان داریم که ۴۵۰ نفر در روزهای متفاوت هفته از آنها استفاده می‌کنند. واحد توانبخشی و فیزیوتراپی آسایشگاه نیز با امکانات خوب مشغول فعالیت است و گرچه در مورد برخی مددجویان، زمان طلایی درمان از دست رفته است، اما نمی‌توان آنها را به حال خود رها کرد و از این امکانات بهره‌مند می‌شوند.
مشکلات حوزه اجرایی
یدالله رضایی، معاون اجرایی آسایشگاه که بیش از ۳۵ سال است در این مجموعه کار می‌کند، با بیان این‌که مردم، کهریزک را باور کرده و به آن اعتماد و اعتقاد دارند، می‌گوید: حوزه‌های اجرایی اعتبار لازم دارد. آسایشگاه کهریزک در سال ۱۳۵۱ توسط دکتر محمدرضا حکیم‌زاده لاهیجی تأسیس شده و هیأت مدیره و هیأت امنا در ادوار مختلف آن را بدون هیچ‌گونه اعتبار پیش‌بینی‌شده، اداره کرده‌اند.
عمر مفید ساختمان‌ها ۲۰-۱۵ سال است و در حال حاضر ساختمان‌های مجموعه کهریزک نیاز به بازسازی و ایمن‌سازی دارند. ایمن‌سازی پشت‌بام‌ها، بازسازی حمام‌ها، بهسازی شیرآلات و سرویس‌های بهداشتی و تعویض تابلوبرق‌های قدیمی که ممکن است حادثه و آتش‌سوزی ایجاد کنند، لازم است. فکرش را بکنید، در جایی که ۱۷۰۰ ساکن آن نه پای فرار دارند و نه زبان گفتار، خدای ناکرده آتش‌سوزی اتفاق بیفتد. موتورخانه‌ها مشکل دارد. ژنراتوری که داریم، متعلق به ۴۵ سال پیش است و وقتی در زمان قطع برق از آن استفاده می‌کنیم، زوزه می‌کشد! از یکی‌دوسال پیش با وجود همه نداری‌ها، زیرساخت‌ها را قدری ترمیم کرده‌ایم اما انجام اقدامات اساسی، ۵ر۳ میلیارد تومان اعتبار می‌خواهد و ما به کمک وزیر نیرو و مسئولان دیگر نیاز داریم. یخچال‌ها و تلویزیون‌های اتاق‌ها، معمولا وسایل دست‌دوم اهدایی مردم است و عمر کمی دارد، در حالی‌که حداقل تفریح یک بیمارِ وابسته به تخت، تماشای تلویزیون است که باید برای ۳۲۰ اتاق پیش‌بینی شود. همچنین هزینه‌های سنگین حامل‌های انرژی بعد از اجرای طرح یارانه‌ها ده برابر شد که پرداخت آن از عهده ما خارج است. خوشبختانه نیکوکاران عزیز با حضور فیزیکی خود در بسیاری از زمینه‌ها، به‌ویژه استحمام مددجویان، به ما کمک می‌کنند، اما به مساعدت بیشتر ارگان‌های دولتی نیاز داریم.
معلولیت، بخش جدانشدنیِ زندگی
دکتر فریبرز بختیاری، معاون سلامت آسایشگاه کهریزک، ۲۱ سال است در اینجا خدمت می‌کند. او می‌گوید: ۱۰ الی ۱۵ درصد از انسان‌ها دچار معلولیتند. وجود یک میلیارد نفر معلول در دنیا و ۱۰ میلیون نفر معلول در ایران، نشان می‌دهد که معلولیت، یک موضوع جاری در زندگی است، نه یک مشکل. در واقع، مشکل مربوط به کسانی است که نمی‌پذیرند معلولیت، بخشی جدانشدنی از زندگی است و اکثریت قریب به اتفاق ما آن را در قالب مسایلی مانند پیرچشمی یا نیاز به عصا و واکر تجربه می‌کنیم. در چنین شرایطی، شما یک عابربانک در سطح شهر به من نشان بدهید که معلولان بتوانند از آن استفاده کنند! صفحه عابربانک‌ها رو به آسمان است و معلولان نمی‌توانند آن را ببینند. یک پل روی جوی آب‌های شهر نشان بدهید که چرخ ویلچر از روی آن رد شود و عصا در میانش گیر نکند!
دکتر بختیاری می‌افزاید: در کهریزک، گروه‌های مختلفی از معلولان شامل معلولان جسمی-حرکتی و افراد دارای معلولیت حسی، ذهنی و شناختی و سالمندانی که به دلیل عوارض سالمندی دچار معلولیت می‌شوند، زندگی می‌کنند و شاید ما در حوزه‌مراقبت از آنها، پیشرو باشیم. در جامعه، علم مراقبت از معلولان وجود دارد اما یکی از بهترین مکان‌هایی که بتوان به‌طور عملی، مراقبت از معلولان را در آنجا آموزش‌دید، کهریزک است. با این رویکرد بود که موسسه احساس‌نیاز کرد تا یک مرکز آموزشی تأسیس‌کند. اخیرا مرکز آموزش عالی علمی -کاربردی کهریزک با پودمان‌های مختلف، مجوز فعالیت گرفت که سه پودمان در دستور کار قرار دارد و یکی از آنها در حال اجراست. باید توجه داشت کسانی که در حوزه‌مراقبت، آموزش می‌بینند، عموما مراقبت در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها را فرا می‌گیرند اما افرادی هم وجود دارند که در خانه یا آسایشگاه زندگی می‌کنند و نیاز دایم به مراقبت دارند.
توانمندسازی معلولان
محسن باقری، روان‌شناس آسایشگاه کهریزک، با اشاره به تعریف معلولیت می‌گوید: مطابق تعریف سازمان‌ملل و سازمان بهداشت‌جهانی، تمامی افراد کم‌توان در زمینه جسم، ذهن و روان، معلول در نظر گرفته می‌شوند، زیرا این افراد برای برآوردن نیازهای جسمی، اقتصادی و اجتماعی خود دچار مشکل می‌شوند. تا پیش از اعلام یک روز جهانی به نام معلولان، مسایل و مشکلات جامعه معلولان در کل دنیا چندان شناخته شده نبود. برای معرفی و توانمندسازی معلولان، سوم دسامبر به‌عنوان روز جهانی معلولان اعلام شد و طی اجلاسی در همین زمینه، ۱۷ ماده قانونی تصویب شد و شعار امسال آن نیز این است: «جامعه‌ای پایدار و انعطاف‌پذیر برای همه بسازیم».
وی می‌افزاید: عواملی مانند درگیری‌ها، گرسنگی، امراض، زلزله، ترافیک و حوادث حین کار، در ایجاد معلولیت موثرند و در تمام دنیا هم وجود دارند. در جامعه ما متأسفانه وقتی کسی معلول می‌شود، به یک تیم متخصص (مانند فیزیوتراپ، روان‌شناس و کاردرمانگر) سپرده نمی‌شود. بخشی از معلولان توانایی‌های بیشتری داشته‌اند اما به‌خاطر حمایت بیش از اندازه خانواده و اطرافیانشان، آن را از دست داده‌اند، مثلا مواردی داریم که دستشان تا حدودی توانایی داشته اما اطرافیان همیشه به آنها غذا داده‌اند و توانایی دست به مرور زمان از دست رفته است. حمایت‌های افراطی یا رها شدن از سوی خانواده، هردو برای فرد معلول آسیب‌زاست.
دکتر باقری با بیان این‌که باید معلولیت را به مردم بشناسانیم و طرز فکر آنها را نسبت به این موضوع عوض کنیم، می‌گوید: کهریزک نمونه خوبی برای ارائه به جامعه است تا ببینیم چگونه در میان کسانی که به اینجا کمک می‌کنند، افراد معلول هم وجود دارد. با دیدن توانمندی‌های معلولان، باور مردم به آنها بیشتر می‌شود. بسیاری از ما فقط شعار می‌دهیم اما عملا حمایتی از آموزش و اشتغال معلولان نمی‌کنیم. به این ترتیب، سطح امید به زندگی در میان معلولان پایین می‌آید و دنیا برایشان تمام می‌شود. ما در کهریزک سعی می‌کنیم معلولان را در کنار افراد باانگیزه و فعال قرار بدهیم، از آشنایانشان می‌خواهیم به ملاقات آنها بیایند، آنها را به سفر می‌بریم تا در جامعه باشند و اعتماد به نفسشان بالا برود. حتی دو معلول افغان داشتیم که به کشورشان برگشتند و در تدارک تأسیس یک آسایشگاه در آنجا هستند.
وی تأکید می‌کند: باید توجه داشت که افسردگی فرد معلول با افسردگی شخص‌سالم فرق دارد و معلولان، مشکلات جنسی و خانوادگی خاصی دارند که تحقیقی هم درباره آنها صورت نمی‌گیرد.
وقتی زندگی در جریان است
محمدرضا صوفی نژاد، مدیرعامل آسایشگاه کهریزک، می‌گوید: وقتی این تعداد آدم با بینش‌های متفاوت را به یک مکان بیاوریم، باید بدانیم ساختارهای تربیتی و فرهنگی و عادات غذایی و حتی احساس آنها نسبت به گرمایش و سرمایش محیط با یکدیگر فرق دارد. سعی کهریزک بر آن است که با وجوداین تفاوت‌ها، تا حدامکان همه مناسبت‌های خاص را جشن بگیرد و زندگی را در آسایشگاه در جریان نگه‌دارد. برای سالمندان، سفرهای سیاحتی و زیارتی تدارک می‌بینیم اما آیا همه نیازهای آنها محدود به این است؟ آیا آسایشگاه جایی است که افراد گاهی در آن آسایش دارند؟! آسایشگاه به معنای محتوایی، قرار است مکانی باشد که فرد در آن زندگی کند و امکانات برایش فراهم باشد.
البته بهتر است فرزندان تا جایی که اجتناب‌ناپذیر باشد، از سالمندان در خانه خودشان نگهداری کنند، ولی باید پذیرفت که در برخی موارد، نگهداری از سالمند در آپارتمان‌های کوچک در کنار فرزندان، باعث می‌شود بهداشت روانی و جسمی خانواده به هم بریزد. خیلی چیزها تغییر کرده است و نمی‌توان صرفا با شعار دادن، مسایل را حل کرد.
وی می‌افزاید: کهریزک، استعداد استفاده درست از پول‌های مردم را دارد و امانتدار خوبی برای کمک‌های آنهاست. در اینجا، ضمانت اجرایی، در درون آدم‌هاست. کارکنان ما باید چنان تعلق‌خاطری به سیستم داشته باشند که از صمیم قلب به مددجویان کمک کنند. سالمندان از نظر روحیه به دوران کودکی خود برمی‌گردند و باید به احساسات آنها توجه داشت.
لزوم همراهی دولت، مردم و خیریه
آقای صوفی‌نژاد در شرح کمک‌های موسسه خیریه کهریزک به زلزله‌زدگان سال ۱۳۶۹ رودبار می‌گوید: در آن‌زمان، بخش ۵۰۰ تختخوابی بنفشه برای سالمندان آماده شده اما هنوز پذیرش انجام نداده بود. بنابراین کهریزک برای اسکان ۵۰۰ نفر از زلزله‌زدگان اعلام آمادگی کرد و این کار انجام گرفت. تا ماه‌ها بعد از آن حادثه، کار بیماریابی، خانواده‌یابی و حل مشکلات جسمی و روحی مددجویان ادامه داشت و از میان آنها معلولان مادام‌العمر انگشت‌شماری هنوز در اینجا زندگی می‌کنند.
مدیرعامل آسایشگاه کهریزک می‌افزاید: در حال حاضر ۱۷۵۰ مددجو با شاخص پذیرش بی‌کسی و فقر، از ۳۱ استان کشور در سه گروه سالمندان، معلولان و مبتلایان به ام.اس، در کهریزک زندگی می‌کنند. متوسط دریافتی از مددجویان، ماهانه ۱۰۶ هزارتومان و متوسط هزینه‌های آنها ماهانه دو ونیم میلیون تومان است.کمیته امداد برای مددجویانی که معرفی می‌کند، حدود ۱۵۰ هزارتومان در ماه و سازمان بهزیستی برای مددجویان معرفی‌شده حدود ۱۸۰ هزارتومان در ماه می‌پردازند. هشتاددرصد ساکنان کهریزک، هزینه‌ای پرداخت نمی‌کنند. در ماه حدود ۲۵-۲۰ پذیرش داریم.
وی با بیان این‌که در برخی کشورها کمک به خیریه در حکم پرداخت مالیات است، می‌گوید: ما که کهریزک را نزد میهمانان خارجی، به‌عنوان جلوه‌ای از آبروی نظام معرفی می‌کنیم، چرا این اقدامات مثبت را الگوی خودمان قرار نمی‌دهیم؟ در آلمان از یک مرکز خیریه دیدن کردیم که ۸۰ مددجو و ۷۶ نفر پرسنل داشت و همه مددجویان آن نیز بیمه‌شده و مستقل بودند، در حالی‌که ما در کهریزک دست‌کم به ۵۵۰ نفر دیگر نیازمندیم تا نیروی انسانیمان تکمیل شود. دولت، مردم و خیریه باید در کنار یکدیگر باشند تا اتفاق مثبتی در این حوزه بیفتد.
آقای صوفی‌نژاد در بیان برنامه‌های آسایشگاه می‌افزاید: قصد داریم در ایستگاه‌های مترو جشنواره‌هایی برگزار کنیم و از معلولان توانمند کهریزک کمک بگیریم. چه بسا افرادی که از لحاظ روحی ضعف‌هایی دارند، انگیزه و انرژی آنها را ببینند و امید به زندگی در میان مردم ارتقا پیدا کند.
سخن آخر
در پایان نشست، به سالن ورزشی آسایشگاه می‌رویم و با فضایی پرشور و هیجان روبه‌رو می‌شویم که به مناسبت روز جهانی معلولان، از صبح تا ظهر برنامه‌های ویژه‌ای در آن برگزار شده بود. ما وقتی می‌رسیم که مسابقات مختلف به پایان رسیده و برندگان آنها مشخص شده‌اند. افتخار این را داریم که به‌عنوان اصحاب رسانه، عضوی از گروه کوچکی باشیم که جوایز برندگان را به آنها تقدیم می‌کنند. با دیدن صورت‌های شاد و پرلبخند معلولان توانمند و همچنین آن عزیزی که برای تماشای بازی‌ها او را روی تختش به سالن ورزشی آورده بودند، متوجه می‌شوم که در نبرد زندگی، آنها از پیش جایزه خود را گرفته‌اند و این ما افراد به‌ظاهر سلامت اما غافل از گذر عمر هستیم که باید برای داشتن قدری انگیزه و انرژی و شادمانی، با یکدیگر مسابقه بدهیم!
ارمغان زمان فشمی
اکبر عزیزی تصمیم گیری درست