ماشين مشتي ممدلي

در شمارة ۲۵۵ ویژه‌نامة ادب و هنر که سه‌شنبه ۳ دیماه به چاپ رسید، به شرح چگونگی ضبط ترانه‌های قدیمی استاد سیدجواد بدیع‌زاده پرداختم و اشاره کردم که ترانة معروف «»، یکی از همان ترانه‌ها بود که توسط کمپانی صفحه‌پرکنی ادئون در برلین آلمان ضبط شد.

اما این که چرا نام این ترانه «» نام گرفت هم حکایتی شیرین دارد. می‌گویند که در تهران دهة ۳۰-۲۰ «مشهدی محمدعلی» یکی از پولدارهای معروف تهران بود، که از او به عنوان صاحب یکی از تعداد انگشت‌شمار ماشین‌های وارداتی به ایران اسم می‌برند و گفته‌اند زمانی که هنوز خیابان‌های تهران سنگفرش و یا حتی خاکی بوده‌اند، او صاحب یک اتومبیل «استین» انگلیسی بوده که شبیه وَن‌های امروزی خودمان بوده است.

از آنجا که رانندة مشتی ممدلی در خیابان‌های پردست‌انداز تهران مسافرکشی هم می‌کرده است، این ماشین او به معروف شد و نیز گفته‌اند که مرحوم مشتی ممدلی از بس که خسیس بوده، هیچ به سر و وضع ماشین مسافرکش خود رسیدگی نمی‌کرده و همیشه صندلی‌هایش تق و لق بوده و بوق آن از کار افتاده بوده و چراغ و اینجور وسایل

ضروری هم نداشته است. سپرها و گلگیرهایش هم آنقدر لق و آویزان بوده که به محض عبور از هرگذرگاه،

مردم گوش خود را از دست سر و صدای می‌گرفتند. و بعد از آن بوده که هرکس به اتومبیل خود رسیدگی نمی‌کرده، لقب «» را به ماشین او می‌دادند و این ماشین، ضرب‌المثل آن روزهای تهرانی و کم‌کم همة ایرانی‌ها می‌شود.

ترانه

اما پیش از این که ترانه «» توسط استاد جواد بدیع‌زاده ساخته و صفحه و پخش شود، شعر دیگری نیز در همین زمینه ساخته شده است و می‌گویند که استاد نواب صفا ترانه‌سرای معروف نیز شعری طنزگونه و فکاهه دربارة سرویس ایاب و ذهاب کارکنان رادیو ـ که آن روزگار در میدان ارگ (پانزده خرداد فعلی) فعالیت داشت ـ سروده بود که همین اثر خمیرمایة ساخت یک ترانه فکاهی به نام توسط مرحوم «سید غلامرضا روحانی» فکاهه‌نویس و طنزپرداز آن روزگار و متخلص به «اجنّه» می‌شود.

روحانی شعرهای زیادی برای نمایشنامه‌ها و پیش‌پرده‌های نمایشی رادیو و تئاتر ساخت که اکثر آنها درونمایه‌های فکاهی داشتند و بسیاری از آنها نیز بر سر زبانها افتاد و هنوز هم شنیده و خوانده می‌شوند؛ مثل ترانه یکی یه پوله خروس، همین ترانه مورد بحث ما یعنی «»، ترانه‌ای با ترجیع‌بند «حلوای تن‌تنانی ـ تا نخوری ندانی»، ترانه‌ای با ترجیع‌بند «افاده‌ها طبق طبق ـ سگا به دورش وَق وُ وَق» و ترانه ضربی و معروف «سپلشت آید و زن زاید و مهمان برسد» و بسیاری از این شاهکارهای فکاهه‌سرایی که در تاریخ طنز ایران هر کدام صبغه و پیشینه‌ای مردمی دارند؛ تماماً از آثار مرحوم «غلامرضا روحانی» بودند.

حالا می‌توانید معروف‌ترین شاهکار مشترک او و مرحوم استاد بدیع‌زاده را در اینجا زیر لب زمزمه کنید:

ترانه