با مساحت ۵۹۱۸ کیلومترمربع ، حدود ۴ر۰ درصد وسعت کل کشور و بیش از۱۴ درصد از جمعیت کشور را در خود جای داده است. حساسیت و اهمیت از منظر امنیتی، زیست محیطی ، کالبدی و عملکردی به نحوی است که نحوه برخورد با آن را ازحریم دیگر شهرها متمایز می سازد. این مهم در فرامین متعدد مقام معظم رهبری همواره مورد تاکید بوده و بر کنترل گسترش شهر تهران و ممانعت از شهرک سازی وتوسعه ساخت و ساز در حریم تهران تاکید و بر ایجاد فضای سبز و کاربری های طبیعی در حریم تهران تصریح شده است.

متأسفانه درسالهای گذشته به دلیل نبود مدیریت واحد همواره برتعداد مراکز جمعیتی و سکونتگاههای پیرامون شهر تهران افزوده شده و واحدهای تقسیماتی متعدد در حریم تهران ایجاد شده است ( بویژه با اجرای قانون الحاق یک بند و سه تبصره به ماده ۹۹ شهرداریها‌در خصوص اصلاح حریم تهران که طی آن عملاً حریم تهران تحت مدیریتهای متعدد قرار گرفت).

همچنین در اجرای قانون تعاریف محدوده و حریم شهر و روستا و نحوه تعیین آنها (بویژه مواد ۲و ۶ ) که به موجب آن درداخل مجموعه ای از حریم شهرها در قالب طرحهای هادی و جامع تعریف شدند.

از زمان تهیه طرح جامع برای شهر تهران(۱۳۴۷) تاکنون حدود ۲۶ شهر در ایجاد شده است و در طول این سالها حریم تهران هم از داخل و هم از بیرون و از جانب شهرهای جدید مورد تعدی قرار گرفته است.

مطالعات طرح جامع تهران(مصوب ۱۳۸۶) به اتکاء مطالعات گسترده خود کاهش حریم شهر تهران را یکی از معضلات اساسی و نیازمند توجه اکید مسئولان دانسته و تاکید می کند که در چارچوب اجرای قانون تعاریف محدوده و حریم شهر ،روستا و … چنانچه حریم تهران به قلمرو شهرستان محدود شود، شهر تهران نه فقط حریم بلکه بخشی از محدوده خود را هم از دست می‌دهد و در این ارتباط تأکید می کند که تقسیمات اداری – سیاسی استان تهران ناکارآمد و بی‌تناسب با ساختار کالبدی و عملکردی پایتخت است .

این هشدار و ضرورت افزایش حریم تهران فراتر از محدوده شهرستان تهران ( با هدف حمایت از هاله شهری-تنفسی تهران و تقویت انسجام ساختار فضایی شهرو منطقه کلانشهری تهران و در جهت حسن انجام نقش های ملی و منطقه ای و فراملی تهران) در فرایند بررسی و تصویب طرح جامع و حریم شهرتهران طی جلسات متعدد و با بررسی گزینه های متعدد باحضور کارشناسان و مسئولین ذیربط کشور مورد بررسی قرارگرفته و نهایتاً درجلسه مورخ ۱۶ر۳ر۸۶ شورای عالی شهرسازی و معماری سند با اعتقاد به ضرورتهای یادشده به تصویب نهایی رسید و به مراجع ذیربط ابلاغ شد.

بر اساس مصوبه مذکور، ضرورتاً شهرستانهای تهران ، ری ، شمیرانات ، اسلامشهر ورباط کریم و بخشهای قدس و مرکزی از شهرستان شهریار وقت (به استثنای دهستان جوقین) را شامل شد . لازم به ذکر است که از زمان تصویب طرح جامع تهران و برخلاف احکام طرح مذکور متاسفانه ۳ شهرستان جدید قدس ،پردیس و بهارستان تاسیس شده اند.

در سند اصلی طرح جامع تهران لزوم اعمال ضوابط و مقررات هماهنگ برای همه مراکز جمعیتی و فعالیت واقع در حریم و عدم تعیین حریم جداگانه برای کانونهای جمعیتی و سکونتگاههای موجود در آن از طریق تهیه طرح حریم در قالب طرح جامع تهران همراه با ضوابط و مقررات ساخت وساز مورد تاکید قرار گرفته و براین اساس انجام اقداماتی تـوسط دستگاههای ذیربط مقرر و تصریح شده است از جمله :

* تدقیق مرز و خط بیرونی حریم تهران ظرف مدت ۳ ماه از تاریخ ابلاغ مصوبه بوسیله شهرداری تهران با همکاری دستگاههای ذیربط و تهیه نقشه های مربوط و ارائه به دبیرخانه شورای عالی شهرسازی برای مهر و امضاء. در سال جاری مدارک مربوط توسط شهرداری تهران به دبیرخانه شورای عالی شهرسازی ارسال و در مرحله بررسی نهایی است.

*تهیه طرح هادی برای روستاهای فاقد این طرح واقع در حریم و همچنین اصلاح و بازنگری طرحهای هادی واقع در بر اساس ضوابط حریم توسط بنیاد مسکن وبا همکاری شهرداری تهران ظرف مدت یک سال .

لازم به ذکر است فقدان طرح هادی و عدم تدقیق محدوده و حریم روستاهای مذکور و توسعه ساخت و سازها در عرصه های مذکور یکی از مشکلات اساسی است.

*تهیه طرحهای ساماندهی در قالب ۵ طرح (شامل طرحهای ساماندهی : حریم شمال شرق تهران -شمال بزرگراه بابایی-، حریم شمالی تهران ، حریم شرقی تهران ، حریم جنوبی تهران و مجموعه آفتاب – حرم مطهر حضرت امام خمینی (ره) ) توسط شهرداری تهران ظرف مدت ۴سال (تا سال ۹۰) و ارائه به شورای عالی شهرسازی برای تصویب نهایی. درطرحهای یادشده مقرر است دستور‌العمل ضوابط حریم به تفکیک ۵ منطقه ذکر شده تدقیق و ارائه شود .در این خصوص هنوز مدارکی در اختیار دبیرخانه شورای عالی شهرسازی قرار نگرفته است .

*رفع مغایرتهای قانونی از طریق اصلاح تقسیمات کشوری یا اصلاح قوانین و مقررات مربوط آن برای آن بخش از حریم مذکور که در خارج از مرز تقسیمات کشوری شهرستان تهران واقع است توسط وزارت کشور که هنوز محقق نشده است .

*تهیه و ابلاغ دستورالعمل نظارت بر حریم تعیین شده و همچنین توزیع درآمدهای حاصل از توسعه و عمران و نظارت بر ساخت و سازهای مجاز و قانونی بین مراکز جمعیتی ( شهری و روستایی ) واقع در حریم مذکور ، ظرف مدت ۳ ماه از تاریخ تصویب طرح جامع توسط وزارت کشور . ظاهراً دستورالعمل مذکور به مرحله اجرا نرسیده است.

*تهیه طرح استقرار مدیریت یکپارچه و نظارت برتحولات آن توسط وزارت کشوردر کوتاه مدت ( تا ۳ سال ). توضیح اینکه این طرح در دست تهیه بوده و به مرحله تصویب و ابلاغ نرسیده است.با گذشت ۶ سال از تصویب طرح جامع تهران و همچنین با توجه به اینکه در حال حاضر طرحهای جامع تعدادی از شهرهای واقع در حریم تهران در مرحله تصویب و ابلاغ نهایی هستند و تعیین تکلیف بسیار ضرورت دارد .

با توجه به اینکه سند و احکام مربوط به آن یکی از اسناد مهم طرح جامع تهران (مصوب ۱۳۸۶ شورای عالی شهرسازی و معماری) است، تأخیر در اجرایی شدن آن با تبعات منفی متعددی به لحاظ فضایی- کالبدی و اقتصادی و اجتماعی و زیست محیطی همراه خواهد بود .

لذا عزم ملی مورد نیاز است که بر اساس آن همه مسئولان ذیربط با درک شرایط خاص شهرستان تهران و شهر تهران به عنوان پایتخت کشور که نگاه ویژه ای را طلب می کند و با احترام به احکام مستدل تخصصی و کارشناسی شده مراجع عالی تصمیم گیر در حوزه توسعه فضایی- کالبدی کشور با فراهم کردن زمینه های تعامل و همکاری بین بخشی امکان تحقق احکام مذکور را فراهم آورده و از بروز مشکلات بعدی در عرصه پایداری مدیریت توسعه فضایی –کالبدی استان تهران ممانعت به عمل آورند.