سه شاخص در مسیر طولانی و تاریخی روابط ایران و ترکیه می‌توان دید که عبارتند از: دشمنی، دوستی و رقابت. قصد نوشته بررسی این تاریخ پرنوسان نیست. دو برش در نگاه به روابط ایران و ترکیه برای دریافت و نقد سه شاخص دشمنی، دوستی و رقابت نمایان است. برش اول روابط حاکمیت‌ها و درصدسال اخیر دولت‌های ترکیه و ایران. برش دوم، روابط مردم این دو کشور با یکدیگر است. نوسان روابط در برش اول، در روابط دولت‌های تهران و آنکارا در مسیر یک قرن اخیر و به طور مشخص از نهضت مشروطه تا نهضت ملی شدن نفت و تا انقلاب اسلامی و تشکیل جمهوری اسلامی ایران در معادله دو دولت همواره بر دوستی و رقابت استوار بوده است. در حالیکه در برش دوم، روابط دو ملت، برادری براساس مشترکات عمیق فرهنگی و باورهای دینی بوده است. هر دو دولت در اینجا و آنجا، اشتراک، تفاوت و در مواردی تضاد سیاسی داشته‌اند در حالیکه مردم دو کشور فراتر از نوسانات سیاسی در نزدیکی فرهنگی و باورهای دینی و آداب و رسوم مشترک کمتر نوسان‌پذیر بوده‌اند. همین همگونی مردمی، دو رفتار را برای همه دولت‌ها در این مسیر تاریخی موجب شده است. اول، مانع تشدید اختلاف تا مرز درگیریها و تخاصم آشکار دو دولت با وجود تفاوت و حتی تضاد دیدگاه‌ها شده است. دوم همواره زمینه‌ساز و مشوق توسعه روابط دو جانبه رسمی بوده است. عمق روابط دو ملت ایران و ترکیه برای مسیر رفتاری دولت‌ها در تهران و آنکارا هم مانع بوده هم مشوق. مانع بوده از اینکه دو دولت به جدایی و تقابل تخریبی سمت و سو پیدا کنند. مشوق بوده است تا در بستر همکاری‌های سیاسی و اقتصادی، کمبودها و مشکلات خود را با تنظیم بهینة روابط دوجانبه تخفیف دهند.
در سه دهه گذشته، ایران با پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل جمهوری اسلامی دوران پرتلاطم و پرشوری را طی کرد. ترکیه نیز در سه دهه گذشته در مسیر تغییرات و تحول‌های سریع و متنوع قرار گرفت. در این ۳۰سال روابط دو کشور همواره بر دایره دوستی و رقابت چرخید. رشد روابط تجاری، هم پوشی و کمک‌های سیاسی در بحران‌ها، دوستی در فضای بین‌المللی و اتکا به یکدیگر در بسیاری از مواردی که به‌صورت مشکلات درونی و بیرونی ظاهر شد، کارنامه عملکرد دو دولت ایران و ترکیه در سه دهه گذشته بود که بر مدار دوستی و رقابت چرخید.
اهمیت سفر نخست‌وزیر آقای اردوغان را در آغاز تشکیل دولت یازدهم به ریاست جمهوری آقای روحانی باید در مدار دوستی و رقابت دو کشور ـ علاوه بر نگاه و نقد تاریخیِ شناخت زمان از سوی هر دو دولت ـ دید. ترکیه مانند همه کشورهای آسیا و اروپا دریافته است که سیاست گفت‌وگو و تعامل با دولت جدید (آقای روحانی) جواب داده است و جمهوری اسلامی ایران از بایکوت غرب (آمریکا و اتحادیه اروپا) با اعمال سیاست‌های تحریم خارج شده و بن‌بست روابط ایران و غرب شکسته شده است. ترکیه دریافته است که گزاره ایران قدرتمندترین کشور خاورمیانه، اکنون باور بین‌المللی شده است.
ایران امروز هم با دولت جدید آقای روحانی در روابط دو جانبه با ترکیه دریافته است که دوستی و رقابت اگر در این زمان سازمان یافته و وارد یک مدیریت برنامه‌ریزی شده گردد، دو کشور و دو قدرت بزرگ علاوه بر حل برخی از مشکلات تجاری و اقتصادی در روابط دوجانبه، در عرصه سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی نیز قدرت مانور مضاعف پیدا خواهند کرد.
در وادی سیاست خارجی اگرچه روابط ایران و ترکیه دارای پیچیدگی‌هایی است اما به‌طور سنتی همواره سه کشور ایران، ترکیه و مصر کشورهای محور در منطقه خوانده و شناخته شده‌اند. در این ایام مصر از مدار نفوذ و قدرت موثر سیاسی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خارج شده و دچار بحران شدید درونی است. آقای اردوغان در برابر دولتِ برآمده از کودتا در مصر، موضع علنی و رد گرفته است.
روابط دو کشور ترکیه و مصر در نازل‌ترین سطح قرار دارد. ایران نیز از دوران رژیم حسنی مبارک و سیاست امنیتی ژنرال‌های ارتش مصر علیه ایران که امتداد آن در دولت کودتای نظامی جدید نیز دیده می‌شود، رابطه نزدیک و یا گسترده با مصر ندارد. همه کشورهای اسلامیِ حوزه خاورمیانه در شرایط کنونی در مَعرضِ تهدید مستقیم هژمونی طلبی اسرائیل قرار گرفته‌اند. روابط دو قدرت محوری ایران و ترکیه می‌تواند از بروز بسیاری از معادلات تخریبی و یا تشدید بحران‌ها در منطقه ممانعت بعمل آورد. آنکارا و تهران نیاز دارند تا برای حل بحران سوریه با یکدیگر گفتگوهای مستقیم داشته باشند. مجموعه نقد شرایط کنونی نشان می‌دهد که هر دو کشور ترکیه و ایران نیازمند تنظیم فصل جدید از یک روابط استراتژیک هستند. هرچند ارتقاء سطح روابط تجاری، صنعتی، بخصوص در بخش‌های گوناگون نفت و گاز و پتروشیمی، مورد نظر آقای اردوغان در دیدار رسمی‌اش از تهران است، اما به زودی در هفته‌های آینده رئیس جمهور آقای روحانی به دعوت رئیس‌جمهور ترکیه به این کشور سفر خواهد کرد و از هم اکنون در محافل سیاسی و اقتصادیِ هر دو کشور زمزمة نیاز به تنظیم روابط گسترده‌تر دو کشور در میان است. اراده سیاسی هر دو دولت به گسترش روابط دوجانبه، همسویی و همکاری در مقیاس‌های بین‌المللی و بخصوص تلاش برای حل بحران در حوزه کشورهای اسلامی منطقه، معطوف است. در حالیکه بعد از دو سال وقفه در فعالیت، کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و ترکیه، همزمان با سفر آقای اردوغان به تهران آغاز به‌کار خواهد کرد. باید انتظار داشت که روابط دو جانبه آنکارا ـ تهران، به سطح روابط وسیع و عمیق‌تر ایران و ترکیه ارتقاء یابد.
اکبر عزیزی قراردادریالی اجرا شدنی نیست