آفرود سبکی از رانندگی در شرایط سخت و خارج ازجاده است با ماشین های دو دیفرانسیل یا موتورهای مخصوص.
در تعریف شرایط لازم و کافی برای رانندگی در آفرود، معمولا فقط به ماشین مناسب، قدرت بدنی مناسب و قدرت تمرکز و تصمیم‌گیری و دانش فنی اشاره می‌شود و بعد هم لذت طبیعت‌گردی با ماشین تبلیغ می‌شود که با توجه به پتانسیلی که در زمینه گردشگری و طبیعتگردی در ایران وجود دارد طبیعی است بسیاری از جوانان از تمامی اقشار به سمت این ورزش پر هیجان روی آورند. این اتفاق، تورهای مجری این سبک از تفریح را بسیار پررونق کرده ولی توجه به آموزش جلوگیری از آسیب رساندن به طبیعت در چنین برنامه‌هایی متأسفانه مغفول مانده است و گویا سازمان‌های متولی گردشگری هم چنین محدودیت‌هایی برای برگزاری این تورها در راستای حفاظت از محیط‌زیست تعریف نکرده‌اند که اگر چنین بود این‌قدر زخم‌های عمیق از حضور بی‌رویه آفرودها در برف، صخره، باتلاق، کویر، رمل و کوهستان، بر تن طبیعت ایران باقی نمی‌ماند و فریاد واسفا از سمت دوستداران محیط‌زیست بلند نمی‌شد.
توجه داشته باشیم که طبیعت و زیبایی‌های آن برای بهره‌بردن هم هستند؛ علم و عقل و منطق هرگز نمی‎ ‌گویند برای سالم ماندن طبیعت باید از آن دوری کرد؛ بلکه نعمات خداوند را باید استفاده کرد و در قبالش هم شکرگذار بود هم به همان میزان به طبیعت خدمت کرد و هرجا لازم است حریم آن را نگه داشت و دست درازی را قطع کرد.
توسعه پایدار قطعا مبتنی بر اصول حفاظت است و گردشگردی و طبیعت‌گردی و آفرود چه در زمره ورزش‌ها به حساب آیند چه در زمره تفریحات، مسلما باید ضابطه‌مند و اصولی اجرا شوند. در این گزارش برآنیم تا از اثرات اجرای نادرست این نوع تورهای طبیعت‌گردی با شما حرف بزنیم شاید در کنار تبلیغ تجاری و بازاری این نوع تفریحات، کمی احساس مسوولیت هم ایجاد شود و ترمز چرخ‌هایی که بی مهابا بر سینه زمین می‌کوبند و می‌روند، کشیده شود.
*از کجا شروع شد؟
تاریخچه آفرود یا رانندگی خارج از جاده که بیشتر معنی رانندگی بیابانی را تداعی می‌کند در مسابقات اتوموبیل‌رانی است.
استقبال شرکت‌کنندگان از اجرای اتومبیل‌رانی در مسیرهای دشواری همچون گل، کویر، کوهستان‌ها و…به رونق این نوع از مسابقات انجامید و با توجه به زیبایی و بکربودن مسیر برگزاری این مسابقات، مورد توجه گردشگران نیز واقع شد. در نتیجه شاخه‌ای جدید به گردشگری اضافه کرد که به طبع از زیر شاخه‌های طبیعت‌گردی به حساب می‌آید اما چنان به سرعت فراگیر شد که هرکس دست‌فرمانی داشت یک خودروی شاسی بلند(SUV) هم خرید و بی‌توجه به توانایی آسیب‌رسانی خودروها به طبیعت و تخریب پوشش گیاهی، فرسایش خاک و… زد به دل جاده و چنان شد که یک برنامه طبیعت‌گردی با هدف لذت بردن از طبیعت و محیط‌زیست، عاملی شد برای تخریب و دشمنی با محیط‌زیست.
به بیان دیگر با این که آفرود‌سواری یک رشته ورزشی به حساب می‌آید ولی خیلی از جوانان در اثر بی‌اطلاعی و هیجان تبلیغات تجاری، آفرودسواری را یک جور طبیعت‌گردی می‌دانند و سعی می‌کنند صرفا به دل طبیعت بزنند و از رانندگی لذت ببرند.
هزینه زیادی هم ندارد. یک خودروی دو دیفرانسیل و کمی تجهیزات و لوازم جانبی ازجمله گالن بنزین، جک، بیل و … کافی است.
حتی اگر یک خودروی ساده دارید با صرف ۱۰میلیون تومان می‌توانید آن را تجهیز کنید و بزنید به دل طبیعت و هرجا می‌خواهید برانید. اگر محدودیت بودجه ندارید یک خودروی ۲۵۰ میلیون تومانی بخرید و برای تجهیز شدنش بیش از ۵۰ میلیون تومان اختصاص دهید و مطمئن باشید همه راه‌ها متعلق به شما می‌شوند.
این را در سفری که همین امسال به مازیچال داشتم فهمیدم. برای دیدن اقیانوس ابر به سمت جنگل‌ها و ارتفاعات این منطقه می‌راندیم. ما البته پشت نیسان آبی سوار بودیم و با تور غیر محیط‌زیستی رفته بودیم. سر یک دوراهی که ایست بازرسی داشت جلویمان را گرفتند و گفتند نمی‌شود بروید. ورود ماشین ممنوع است. از کنارمان پراید و پرادو، مجهز و غیر مجهز رد می‌شدند و با صرف اندکی هزینه بالا می‌رفتند. تشریفات بازرسی ما هم انجام شد و هزینه را راهنمای تور پرداخت و ما هم رفتیم بالا و دیدم چطور تکه‌تکه جنگل زیر لاستیک‌ها و اجاق‌های کباب و صدای بلند موسیقی و سروصدای مسافران، هر لحظه تخریب می‌شود و هیچ‌کس از این زخم‌ها که بر تن مازندران زیبا و هرتکه دیگر این سرزمین می‌گذارد بیمناک نیست !
*رفتن به طبیعت اصول دارد
اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و مشاور رییس اسبق سازمان محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها درباره اتومبیل‌رانی و موتورسواری آفرود و تاثیر آن بر محیط‌زیست گفته‌است: زمانی که یک مسیر به دفعات زیاد محل عبور خودرو می‌شود، خاک آن منطقه فشرده شده و منفذهایی که در زیر آن به عنوان لانه حیوانات قرار دارد، تخریب می‌شود و حیوانات داخل خاک یا فرار می‌کنند یا می‌میرند.
وی می‌افزاید: براساس تحقیقی که در سوئیس انجام دادیم متوجه شدیم جانوران از جاده فرار می‌کنند، یعنی حیوانات، جاده را به عنوان یک منطقه خطرناک می‌شناسند و از آن عبور نمی‌کنند و این موضوع به بچه‌های آنها نیز منتقل می‌شود. بنابراین تکلیف جاده مشخص است اما زمانی که خودرو خارج از جاده یا همان «آفرود» حرکت می‌کند، حیوانات غافلگیر می‌شوند و در نتیجه زیر چرخ این ماشین‌ها له می‌شوند، زیرا حیوانات نمی‌دانند که قرار است از این مناطق ماشین بگذرد.
این بوم‌شناس با اشاره به گسترش اتومبیل‌رانی آفرود در کویرهای ایران می‌گوید: از آنجا که در بیابان آفتاب تند است، حیواناتی همانند مارمولک‌ها، لاک‌پشت‌ها، گربه‌های شنی و … برای دور بودن از آفتاب در زیر خاک لانه می‌سازند و آفرود لانه‌ آنها را خراب می‌کند.
کهرم با بیان اینکه این نوع از اتومبیل‌رانی به پوشش گیاهی نیز آسیب می‌زند، توضیح می‌دهد: تحقیق شده است که هشت هزار جانور به یک بوته بزرگ گون وابسته هستند و از سایه و میوه‌اش استفاده می‌کنند یا لابلای آن، برای شکار کمین می‌کنند. با این حساب وقتی اتومبیل‌های آفرود از روی این بوته رد می‌شوند مشخص است که این نوع تفریح می‌تواند به محیط‌زیست آسیب بزند.
وی تأکید می‌کند: رفتن به طبیعت اصول خاصی دارد و اینگونه نیست که عده‌ای با ماشین آخرین سیستم هوس بیابانگردی کنند و اسمش را گردش محیط‌زیستی بگذارند.
در همین راستا خروج گردشگری از حالت سنتی و در پیش گرفتن نوع مدرن آن در مازندران، پای برخی آفرودهای غیراصولی را که بدون خط‌مشی و چهارچوب در محیط‌های بکر جنگلی استان اجرا می‌شوند باز کرده است و باید زنگ‌ خطر را برای طبیعت شمال ایران به شدت نواخت چرا که این امر علاوه بر خساراتی که ذکر شد، به قیمت کاهش امنیت منطقه برای حیات‌وحش، از بین رفتن برخی حیوانات و مهاجرت اجباری برخی گونه‌ها تمام شده است.
براساس آمارهای رسمی اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری مازندران در سال ۹۶، ۱۸۰ دفتر مسافرتی در آنجا فعالیت می‌کنند اما اطلاعات دقیق از برگزاری برنامه‌های آفرود در این استان وجود ندارد. حال آن که برنامه گردشگری در این استان با استفاده از همان داشته‌های طبیعی و بکر و رعایت مسائل زیست‌محیطی می‌تواند تجربه‌های لذتبخشی را برای مسافران و گردشگران در استان فراهم کند اما برنامه‌های تفریحی مسافران بدون لحاظ کردن معیارهای زیست‌محیطی، فقط برجا گذاشتن زخم ردپای چرخ خودروها بر پیکره طبیعت مازندران است.
حال سایر مناطق بکر طبیعت ایران نیز چنین ‌است؛ پارک ملی لار در استان تهران، بارها زیر لاستیک‌های خودروهای شاسی بلندی که وارد محدوده پارک شده و از درون رودخانه و علفزارها عبور کرده‌اند، تخریب شده است.
همچنین خودروهای آفرود، عاملی مهم در تخریب بوستان جنگلی سوهانک واقع در شمال شرقی تهران شده‌اند. سرهنگ جلیل انزابی زاده، فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران نیز در گفتگو با خبرگزاری‌ها اعلام کرده است: از آنجایی که این خودروها می‌توانند مسیرهای ناهموار به ویژه مسیرهای جنگلی، مرتعی و بیابانی را طی کنند، در اثر این ترددها پوشش‌های منطقه از جمله بوته‌ها، درختچه‌ها و انواع گیاهان مورد تخریب قرار گرفته‌اند.
در پی عبور این خودروها خاک به شدت کوبیده و دچار فرسایش شده و رشدگیاهان نیز از بین رفته، امنیت حیات وحش منطقه به خطر افتاده و ریسک سیل‌خیزی افزایش یافته است .
این در حالی است که عرصه‌های منابع طبیعی، سرمایه های ارزشمند ملی و از نیازهای اساسی و بی‌بدیل نسل حاضر و آینده هستند و با توجه به اهمیت بالای این عرصه‌ها، صیانت، حراست و مراقبت از این منابع وظیفه همگانی است و ورود به طبیعت بایستی به دور از آسیب رساندن به آن انجام شود.
طبیعت‌گردی باید مسئولانه صورت گیرد که هم فعالیت های تفریحی گردشگری انجام شود و هم آسیبی به عرصه‌های طبیعی وارد نشود که برای این موضوع بایستی تدبیری اندیشه شود که یکی از راه حل‌های مناسب، پیشنهاد تشکیل کمیته ساماندهی آفرودسواران است.
فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی استان تهران بر برخورد با متخلفان و تخریبگران اراضی ملی و عرصه‌های طبیعی تاکید دارد و می‌گوید: خوب است عموم مردم و گردشگران ضمن رعایت نکات ایمنی، در صورت مشاهده هرگونه تخلف، تصرف و اقدامات آسیب‌زا به عرصه‌های منابع طبیعی مراتب را فوراً از طریق شماره تلفن ۱۵۰۴ به یگان حفاظت منابع‌طبیعی اطلاع دهند.
چرا که به استناد اصل پنجاهم قانون اساسی و ماده ۹ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب سال ۱۳۵۳ هر عملی‌ که‌ موجب آلودگی‌ محیط ‌زیست‌ شود، ممنوع‌ است.
با اتکا به این قانون، فعالیت آفرود در مناطق چهارگانه تحت مدیریت محیط‌زیست قابلیت اجرا ندارند و می‌بایست در خارج از مناطق چهارگانه، به‎صورت هدفمند، قانونمند و در مکان‌هایی‌ که برای طبیعت و حیات‌وحش آسیب‎جدی ندارد برگزار شوند.
دستگاه‎های متولی نیز لازم است پیست‌های مشخصی را برای برگزاری مسابقات آفرود در یک مکان مشخص در نظر بگیرند تا علاوه‎بر متمرکز نمودن تأثیرات منفی این گونه فعالیت‌ها در یک مکان خاص و مدیریت بهینه پیامدهای آن، در بهره‌بری مالی از این نوع فعالیت‌های تفرجی نیز نقش داشته باشند.
وجیهه تیموری

code