سرویس فرهنگی: در نشست علمی جایگاه ایران در ژئوپلتیک منطقه با حضور دکتر عبدالرضا فرجی راد، دکتر ابوالقاسم قاسم‌زاده و سایر علاقه‌مندان که در سالن خیام خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد از کتاب «ایران و ژئوپلتیک منطقه» رونمایی شد.

در ابتدای نشست دکتر عبدالرضا فرجی راد گفت: من قبل از انقلاب به همراه دکتر احمد مسجدجامعی نشریه فلق را منتشر می‌کردیم و همچنین پس از انقلاب همکار آقای محمد مسجدجامعی در وزارت امور خارجه بودم. ایشان صاحب تألیفات زیاد هستند و کتاب ایران و ژئوپلتیک منطقه کتاب ارزنده‌ای است و به نکات حساسی پرداخته‌ است و مسائلی را علاوه بر رویکرد ژئوپلتیکی، ریشه‌ای بررسی کرده است.

از جمله مسائل مسأله ژئوپلتیک مذهب است که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته در صورتی که در منطقة خاورمیانه آثار ژئوپلتیکی بیشتر به بحث ژئوپلتیکی نفت می‌پردازند و توجه امروز آمریکا به مسأله نفت بحث مالی و پولی آن است و از این جهت روی کشور عربستان حساسیت دارد تا شاهد بازگشت سرمایة نفت به آمریکا باشد.

فرجی راد در ادامه بیان داشت: جای ترکیه در آثار ژئوپلتیکی خالی بود که به خوبی در این کتاب مطرح شده است. همچنین عربستان در دو فصل مورد بررسی قرار گرفته است که شامل مسأله اسلام و مسأله نفت است.

وی همچنین افزود: نکته دیگر قابل ذکر، ورود آقای مسجدجامعی به مباحث کشور مراکش است و شاید یکی از دلایل آن آشنایی ایشان با کشور مراکش بواسطة اینکه ایشان سفیر ایران در کشور مراکش بوده‌اند، باشد. و نیز شباهت‌ ویژگی‌های مراکش با ساختار کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس است.

سؤالی که می‌توان مطرح کرد این است که آیا تمام مسائل منطقه در این کتاب مطرح شده است؟ پاسخ این است که مسائل بسیاری است که لازم است در جلد دیگری به آن پرداخته شود. به‌طور مثال مسائل پاکستان و همچنین سرمایه‌گذاری عظیم چین در منطقة گوادر و تبعات این سرمایه‌گذاری و رشد گسترة نفوذ چین در این منطقه است.

وی همچنین افزود: امروز نمی‌توان گفت عربستان و ایران تنها قدرتهای منطقه خلیج‌فارس هستند. در استراتژی ژئوپلتیکی هر کشوری باید برای خود موقعیت خاصی تعریف می‌کند.

هر کشوری اگر کد ژئوپلتیکی اشتباهی چه جهانی چه منطقه‌ای و چه ملی انتخاب کند باعث از بین رفتنش می‌شود همانگونه که در مورد عراق زمان صدام شاهد بودیم.

ما هم در مقطعی استراتژی اشتباه مدیریت جهانی را مطرح کردیم. در حال حاضر شاهد آن هستیم که کشور کوچک قطر، استراتژی جدیدی را مطرح می‌کند یا کشوری مثل امارات متحده که بیشتر درون‌گرا بوده است مدتی است کد منطقه‌ای برای خود تعریف می‌کند و لازمه آن این است که با کشورهایی که با این کد مخالف هستند دشمنی کند.

البته لازم به ذکر است این هم استراتژی اشتباهی است که از سوی امارات مطرح شده است چون امارات از لحاظ نظامی قدرت لازم را ندارد.

در ادامه نشست دکتر ابوالقاسم قاسم‌زاده کارشناس مسائل سیاسی و بین‌المللی بیان داشت: مباحثم را طی چند نکته بیان می‌کنم: نکته اول دلیل شرکتم در این جلسه است که ادای دین و دوستی دیرینه من با آقای مسجد جامعی است.

در دهه ۳۰ در زمان آیت‌الله بروجردی تعدادی از روحانیون تصمیم گرفتند نشریه‌ای را منتشر کنند به نام مکتب اسلام و افراد شاخص این گروه مرحوم امام موسی صدر، مرحوم موسوی اردبیلی، مرحوم بهشتی و‌ آیت‌الله مکارم شیرازی بودند.

این گروه شماره اول را در تعداد کمی منتشر کردند و پس از آن سعی کردند مجوز انتشار این مجله را از آقای بروجردی بگیرند که توسط امام موسی صدر انجام شد و ایشان پس از مطالعه مجله از این عمل استقبال کردند و نشر مجله ادامه یافت و خواندن مجله در حوزه و حتی بین مردم رایج شد. پس از انتشاراین مجله مجلات دیگری نیز منتشر شد از جمله مجله مکتب تشیع و راه حق در آن زمان در حوزه کمتر کتاب یا نشریه‌ای منتشر می‌شد که به غیر از مباحث فقهی و اصولی یا فلسفی باشد و به مسائل سیاسی و روز جامعه بپردازد. وی پس از اشاره به این تجربه جدید در حوزه قم اظهارداشت: آقای مسجد‌جامعی که به‌عنوان دیپلمات و سفیر تجربه غنی در امور بین‌الملل دارند برای ما دستاوردهای بسیاری دارند آن هم به عنوان یک روحانی که علاوه بر تسلط بر علوم فقهی و اصولی به مباحث جدیدی چون ژئوپلتیک پرداخته‌اند.

قاسم زاده سپس افزود: این کتاب از لحاظ ساختاری کاملاً آکادمیک است. نکته دوم: ما در حوزه ژئوپلتیک آثار زیادی نداریم بویژه به شکل کتاب. از نظر من حوزه ژئوپلتیک علاوه بر مسئله سرزمینی مسئله زبان، مسئله قومیت و سیر تاریخی حوزه ژئوپلتیکی را دربر می‌گیرد. نکته سیر تاریخی بسیار مهم است. امروز مسئله امنیت ملی فربه نمی‌شود الاّ اینکه هر کشوری تعریف صحیحی از حوزه ژئوپلتیکی خود نداشته باشد، و ما هم در این حوزه کار مناسبی انجام نداده‌ایم.

وی سپس در ادامه افزود: مؤلف کتاب، لزوم بازشناسی موضوع را کشف می‌کند و انگیزه‌اش این است که ژئوپلتیک برای چیست؟ او آنچه برای تعریف ژئوپلتیک لازم است رامطرح کرده است. نکته بعدی این است که آیا ژئوپلتیک می‌‌تواند یک تهدید باشد یا یک فرصت؟ باور من این است که ژئوپلتیک مادامی برای ما فرصت است که دو ویژگی را در تعامل با جامعه داشته باشیم. اولین ویژگی دموکراسی است و منظور همه آن‌چیزی است که هنوز آنها را داریم تبیین می‌کنیم. ویژگی دوم شناخت تاریخ است. در ژئوپلتیک ما در تاریخ، هرات از کشور ما جدا شد یا سرزمینهای دیگر که از کشور ما جدا شدند. آنچه در این کتاب مشاهده می‌شود این است که می‌خواهد این آگاهی تاریخی را ارائه نماید.

قاسم‌زاده در ادامه به نقد کتاب پرداخت و گفت: ایشان در نوشتن کتاب عجله کرده‌اند و بسیار سریع از مسائل گذر کرده‌اند در صورتی که جای کار بسیار دارد.

وی سپس بیان داشت: منطقه ژئوپلتیکی ایران همیشه برای قدرت‌های جهانی مورد توجه بوده است. تهدید ژئوپلتیکی ما پس از انقلاب اسلامی دائمی بوده است ولی ما به آن زیاد نپرداخته‌ایم. به طور مثال صدام علت جنگ را جدا کردن خوزستان عربی از ایران عنوان می‌کند و این نکته ژئوپلتیکی مهمی است و از این نظر کمتر نگریسته شده است.

ژئوپلتیک ایران مزاحمت بزرگی برای قدرت‌هایی است که می‌خواهند بر منطقه تسلط دائمی داشته باشند.

این تحلیل‌گر مسائل سیاسی در پایان گفت: به نظر بنده این نوع کتاب‌ها باز کردن یک مسیر است و آن هم اثر یک فرد روحانی که پس از کسب تجارب بسیار به این عمل پرداخته است؛ باتوجه به این که حوزه ژئوپلتیک بستر جدیدی است در مسائل دیپلماتیک.

سخنان دکتر مسجد جامعی

در ادامه نشست محمد مسجد جامعی، مؤلف کتاب طی سخنانی بیان داشت: منطقه خاورمیانه اساساً منطقه خاصی است، به طور مثال منطقه آمریکای لاتین، آفریقای سیاه و مناطق دیگر شباهت‌های زیادی دارند. اما منطقه خاورمیانه بحران محور است، به دلیل دخالت‌های خارجی و همچنین وجود موارد دیگری همچون طبیعت، قومیت و ویژگی میل به قدرت‌طلبی و گستره نفوذ منطقه ویژه‌ای است.

نکته دیگر نقش تاریخ است و در همه جای دنیا تاریخ نقشی تعامل‌گرایانه ایفا می‌کند. به طول مثال در اروپا به سوی پیوستگی سیر می‌کند و تاریخ سبک بار می‌شود.

اما در منطقه خاورمیانه هنوز مباحث تاریخی پررنگ و غیرتعامل گرایانه مطرح می‌گردد و مباحث تاریخی برای تقابل در میان خود توده‌های مردمی دامن زده می‌شود و جوامع را مسموم می‌کند، باعث تقابل‌های خصمانه بین مردم منطقه می‌شود. وی افزود: متأسفانه بسیاری از مباحث رنگ و بوی دینی پیدا کرده است و از مباحث دینی سوءاستفاده می‌شود. و از مسائل دیگر مسأله طایفه‌گری است که البته در کشور ما کمرنگ‌تر است و در جامعه‌ای مثل مصر انشقاق، انشقاقی واقعی است.

در مورد ایران باید بگویم ایران بیشتر شبیه به یک قاره است و دارای ویژگی‌های متنوعی است و این می‌تواند امتیاز برای ما باشد. ایران قابلیت این را دارد که کارهای غیرممکن را به ممکن تبدیل کند به طور مثال مقابله با داعش و همچنین دفاع از سوریه از نمونه‌های این امر بود.

در پایان مراسم با حضور دکتر احمد مسجد جامعی، دکتر عبدالرضا فرجی راد، دکتر ابوالقاسم قاسم‌زاده، محمد مسجد جامعی و سایر حضار از کتاب ایران و ژئوپلتیک منطقه رونمایی شد.