قصه‌خوانی برای کودکان و نوجوانان، جشن‌های رونمایی کتاب، گزارش‌های مربوط به آثاری که در زمینه‌های ادبی و فرهنگی منتشر و تجدیدچاپ شده، حاکی از آن است که امسال علی‌رغم وجود مشکلات متعددی که مؤلفان، مترجمان، کتابفروشان و ناشران با آن دست و پنجه نرم کردند؛ کارهای خوبی انجام شده است.
آنچه مشاهده می‌کنیم، نمایانگر کارهایی است که با تلاش و همکاری افرادی دلسوز رقم خورده است. به طوری که همگی دست به دست هم داده‌اند تا امید در جامعه زنده نگه داشته شود. با مرور اخبار و وقایع مشاهده می‌کنیم که فعالیت‌های پرثمری انجام شده و اقداماتی به عمل آمده تا چرخ فرهنگ بهتر بچرخد. این نوع فعالیت‌ها در برابر شرایط سخت امروز مجموعاً قابل تقدیر است.
تصحیح مثنوی مولوی
امسال مراسم رونمایی از«تصحیح مثنوی مولوی» که با همت «دکتر محمد علی موحد» و توسط انتشارات هرمس چاپ شد، برگزار گردید. این کتاب در زمان کوتاهی که به بازار کتاب آمد، با استقبال علاقه‌مندان، بخصوص مولوی‌شناسان روبرو شد و بسیاری از محققان آن را معتبرترین تصحیح از مثنوی تا به‌امروز دانستند.
لازم به ذکر است، کار تصحیح بر پایه ?? نسخه بوده و به غیر از دو نسخه از این ?? نسخه، بقیه نسخه‌ها در ?? سال بعد از فوت مولانا نگارش یافته است. کار بزرگ دکتر محمدعلی موحد در تصحیح انتقادی مثنوی معنوی، با مقدمه مفصلی که نوشته تکمیل شده که در آن، ضمن نقد تصحیحات قبلی، روش کارش را توضیح داده است. دکتر موحد درباره این تصحیح می‌گوید:
«دو نوع نگرش به مثنوی معنوی وجود دارد. برخی مانند مولانا به آن نگاه می‌کردند و برای مثنوی معنوی قداست قائل بودند؛ به خاطر همین تصرفی در کتاب نداشتند. کاتبان نسخه‌های مثنوی معنوی که این نگرش را داشتند با دقت و وسواس شعرها را می‌نوشتند که این موضوع نشانگر این است که برای مثنوی قداست قائل بودند و دستکاری در آن را جایز نمی‌دانستند. نگرش دیگر، نگرش لیبرال است. در نسخه‌ای که ?? سال بعد از فوت مولانا نوشته شده است دخل و تصرف‌هایی وجود دارد. در این کتاب‌ها کاتب بعد از نگارش، شعر را برای مولانا خوانده است.
بنابراین در نسخه‌ای که ?? سال بعد از مولانا نوشته شده است، دخل و تصرف‌هایی را می‌بینیم که بیشتر به منظور ارادت، علاقه‌مندی و بهترکردن متن صورت گرفته است و حکایت از نگرش لیبرال‌تری دارد. تعصب‌هایی که در نسخه‌های قبل وجود دارد در این نسخه وجود ندارد.» دکتر محمدعلی موحد، آثاری نظیر سفرنامه ابن‌بطوطه، فصوص‌الحکم و… را هم به فارسی ترجمه کرده است.
این کیمیای هستی
دوره سه جلدی«این کیمیای هستی»جدیدترین اثر«دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی»توسط انتشارات سخن در اوایل سال منتشر شد. جمال‌شناسی و جهان شعری،درس‌گفتارهای دانشگاه تهران و یادداشت‌ها و نکته‌ها موضوعات این سه جلد را تشکیل می‌دهد. دکتر شفیعی کدکنی در زمینه تصحیح انتقادی متن کارهای فراوانی انجام داده است.
تصحیح اسرارالتوحید،مصیبت‌نامه،الهی‌نامه،منطق‌الطیر،اسرارنامه،مقامات و حالات ابوسعید،نوشته بر دریا،مرموزات اسدی در مرموزات داوودی، ازجمله نمونه‌های تصحیح انتقادی متن در ادبیات فارسی است. کتاب «این کیمیای هستی» که با همت ولی‌الله درودیان تنظیم شده است مشتمل بر ? مقاله، یادداشت‌ها، ترجمه شعرهای عربی حافظ توسط دکتر شفیعی کدکنی و نمایه ابیات حافظ است.عناوین مقالات کتاب عبارتند از:
۱ـ «حافظ و بیدل» در محیط ادبی ماورءالنهر در قرن نوزدهم رر ?ـ «این کیمیای هستی» عامل موسیقایی در تکامل جهان‌شناسی شعر حافظ رر ?ـ«خرقه و خرقه‌سوزی»، رر ?ـ«بشوی اوراق اگر همدرس مایی» رر ?ــ درباره شهید بودن حافظ رر ? – «یک اصطلاح موسیقایی در شعر حافظ» رر ?ـ«طنز حافظ» رر ?ــ«در ترجمه ناپذیری شعر».
شفیعی کدکنی از نویسندگان پرکار است که آثار متعددی به قلمش منتشر شده است. آثار این نویسنده عبارت است از: صور خیال در شعر فارسی، موسیقی شعر، در اقلیم روشنایی، با چراغ و آینه، حالات و مقامات م. امید، قلندریه در تاریخ، ادوار شعر فارسی از مشروطه تا سقوط سلطنت و… همچنین چندین دفتر شعر هم از سروده‌های شفیعی کدکنی که در دهه‌های ۴۰، ۵۰ و ۶۰ منتشر شده، تجدید چاپ شده است.
فرهنگ، تاریخ، سیاست
کتاب «فرهنگ تاریخ سیاست» مجموعه مقالات «دکتر همایون کاتوزیان» از جمله آثاری بود که امسال تجدید چاپ شد. این کتاب شامل مقالات و گفتگوهای دکتر همایون کاتوزیان است که توسط شرکت سهامی انتشار به چاپ رسیده است. مطالبی که در این اثر گردآوری شده، خوانندگان را با افکار یکی از اندیشمندان پرتلاش که در زمینه‌های ادبی و جامعه‌شناسی تاریخی کار کرده آشنا می‌کند.
نویسنده در این اثر به چهره‌هایی نظیر صادق هدایت، جلال آل‌احمد، محمد علی فروغی و سیدحسن تقی‌زاده پرداخته است. تحلیلی جامع از شعر و زندگی سعدی عرضه کرده و دیدگاه‌هایش را درباره جریانات تاریخی نظیر نهضت ملی ایران، مشروطیت و به طور کلی وقایع دوره معاصر شرح داده است. دکتر همایون کاتوزیان در فصلی از کتاب «فرهنگ تاریخ سیاست» می‌گوید:
«هر جامعه‌ای مولود شرایط مادی و معنوی خود است. یعنی علت‌العلل ویژگی‌های جامعه هر چه بوده باشد، خود آن ویژگی‌ها در حفظ و ادامه خود نقش اساسی خواهند داشت. یعنی مثلاً علت اولیه پدیدآمدن ویژگی استبداد و کلنگی‌بودن یک جامعه هر چه باشد، فرهنگی که بر آن استوار است هم علت و هم معلول وجود و ادامه آن ویژگی‌ها خواهد بود.
در هر جامعه‌ای اشکال گوناگون خردگرایی، عاطفه‌گرایی، واقع‌گرایی و جز آن وجود دارد اما نسبت این‌ها به یکدیگر در جوامع گوناگون متفاوت است. شعر، عرفان، افسانه و اسطوره در جامعه ایران خیلی بیشتر از نظریات منطقی، اندیشه‌های خردگرایانه و الگوهای تجربی و ابطال‌پذیر نفوذ و رواج داشته و دارد.
هیچ‌کدام از این‌ها چیز بدی نیست و ارزش و اهمیت خود را دارد و از جمله می‌توان گفت که شعر فارسی، بزرگترین دستاورد فرهنگی تاریخ ایران است. بی‌جهت نیست که اخوان ثالث در شعر آخر شاهنامه گفت:زندگی مان شعر و افسانه! اما نکته مهم دقیقاً در همین جاست که وقتی کل زندگی چنان زیر نفوذ شعر و افسانه قرار گرفت که جای زیادی برای عقل و استدلال و مشاهده علمی باقی نگذاشت، دید انتقادی از دست خواهد رفت و بعضی از راه‌های پیشرفت برای جامعه مسدود خواهد شد.
من به تجربه دیده‌ام که خیلی اوقات وقتی مسأله ای مطرح می شود و دو نوع توضیح و تحلیل درباره آن ارائه می‌شود، آن شرحی که افسانه‌ای یا احساساتی یا اسرارآمیز است از توضیحی که بر پایه عقل و منطق و تجربه قرار دارد موثرتر است و این فقط ویژه عوام نیست، بلکه درباره درس‌خواندگان و نخبگان نیز صادق است.»
حافظ و جام جهان‌نما
جدیدترین اثر «دکتر شیرین بیانی» با عنوان «حافظ و جام جهان‌نما»، زمستان امسال انتشار یافت. این کتاب شامل مقالاتی درباره افکار حافظ و سرگذشت اوست که به همراه یازده مقاله دیگر توسط انتشارات جامی چاپ شده است. در این اثر مقالات به سه بخش تقسیم شده است:۱ــ زندگینامه حافظ ۲ــ دوره تاریخی و عصری که حافظ در آن زندگی کرد ۳ــ عرفان حافظ.
دکتر شیرین بیانی در کتابش مفاهیم پیر مغان و دیر مغان که در غزل‌های حافظ ذکر شده را تجزیه و تحلیل کرده و می‌نویسد:
«حافظ در غزلیاتی که از دیر مغان گفتگو می‌دارد که با پیری دیرنشین مباحثه و گفتگو می‌داشته ما را به یاد مولانا جلال‌الدین می‌اندازد که به دیر کشیشان رفت و آمد داشته و اوقات زیادی را به بحث و گفتگو با آنان می‌گذرانیده. بخصوص با کشیشی که او را سرور راهبان دیر افلاطون نامیده‌اند و این بحث‌ها درباره فلسفه نوافلاطونی بوده که مولانا گرایشی خاص نسبت به این فلسفه داشته است. اگر مولانا به دیر کشیش افلاطونی می‌رفته حافظ نیز به دیر مغ زردشتی می‌رفته است.
حافظ که در جستجوی کشف حقیقت و رسیدن به معبود ازلی و ابدی از سویی و در جستجوی راهی برای گریز و رهایی از ستمگری‌های زمان خود، از سوی دیگر است و راه‌های گوناگون را می‌آزماید و تجربه می‌کند یکی از بهترین و کارسازترین آنها را دیر مغان می‌یابد.»
تقدیر از نویسندگان
امسال تعدادی از نویسندگان کشورمان مورد تقدیر قرار گرفتند. کتاب «نامه به فرزند» اثر خطاطی شده دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن که مزین به هنر غلامحسین امیرخانی بود، با حضور جمعی از استادان ادبیات کشور در تالار آبی کاخ نیاوران رونمایی شد و از نویسنده آن تقدیر به عمل آمد.
همچنین مراسم «شب شاعرانگی شایگان» که به رونمایی اشعاری از مرحوم دکتر داریوش شایگان اختصاص داشت، با سخنرانی ژاله آموزگار، آیدین آغداشلو، گلچهره سجادیه و… در تالار فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد و سخنرانان از شخصیت فرهنگی مرحوم شایگان تجلیل کردند. اسفندماه امسال در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از «هوشنگ مرادی کرمانی» نویسنده مطرح ادبیات کودک و نوجوان هم قدردانی شد.
آخرین مراسم تقدیر از نخبگان فرهنگی، در ۱۰ اسفند امسال برگزار شد که به «نکوداشت مقام فرهنگی فریدون مجلسی»اختصاص داشت. این مراسم با سخنرانی مصطفی ملکیان در سالن اجتماعات شرکت سهامی انتشار برگزار شد و هدایایی از طرف دکتر محمد علی اسلامی ندوشن به پاس خدمت به فرهنگ ایران به آقایان «فریدون مجلسی» و «مصطفی ملکیان» تعلق گرفت.
عبدالله کوثری، مترجم محبوب مردم
تعدد عناوین ترجمه در بازار نشر، از جمله نکات قابل توجه در سال ۱۳۹۷ بود. «همه می‌میرند»اثر سیمون دوبوآر(ترجمه مهدی سحابی)،«درباره عشق»اثر آنتوان چخوف (ترجمه رضا امیررحیمی)،«جنایت کنت نوویل»اثر املی نوتوم(ترجمه ویدا سامعی)،«فقط یک داستان»اثر جولیان بارنز(ترجمه سهیل سمی)،«زندگی جای دیگری است»اثر میلان کوندرا(ترجمه پانته‌آ مهاجر کنگرلو)،«از زمین تا ماه»اثر ژول ورن(ترجمه محمد نجابتی)، «قصر یخ»اثر تاریه وسوس(ترجمه قاسم صنعوی)و… از جمله آثار جدید ادبی هستند. ترجمه آثار ادبی در چند سال اخیر، جانی تازه گرفته و مردم از آن استقبال کرده‌اند. امسال آثار بسیار خوبی از مجموعه ادبیات داستانی معاصر و کلاسیک جهان ترجمه شد و تعداد قابل توجهی از آنها هم تجدید چاپ شد.
پس از اعلام نتایج نظرسنجی«مترجم محبوب من»در آبان امسال، نام «عبدالله کوثری»مترجم پیشکسوت در میان برگزیدگان قرار گرفت. کوثری در رشته اقتصاد تحصیل کرده و به قول خودش علی‌رغم اینکه می‌توانسته در سازمان برنامه یا شرکت نفت استخدام شود کار مترجمی را انتخاب می‌کند. خودش می‌گوید:
«هم آشنا داشتم، هم انگلیسی بلد بودم و واقعیت این است که کم‌وبیش باسواد و کتابخوان هم بودم. اما نمی‌خواستم بروم توی کار دولتی، می‌خواستم بنشینم کارِ قلم بکنم و تنها امکانم در آن زمان ترجمه بود و بدون اینکه بخواهم در طول زمان، جذب ترجمه شدم. یعنی ترجمه، برایم یک جهان شد. از زمانی که ترجمه ادبیات امریکای لاتین را شروع کردم، دیگر مصمم شدم که بنشینم ترجمه بکنم.
کم‌کم حس کردم از دنیای شعر دور شده‌ام، اما ترجمه می‌توانست خواسته‌های مرا برآورده کند و راستش آن اعتماد را هم به خودم داشتم که از پسِ این کار بربیایم. همان‌وقت‌ها، در سال‌های ۵۴، ۵۵ در انتشارات دانشگاه صنعتی، از مهم‌ترین سازمان‌های نشر در آن دوران ویراستار بودم. آن زمان احمد بیرشک، محمدعلی موحد، سروش حبیبی و محمد قاضی آنجا بودند و من که هنوز سی سال هم نداشتم پیش آنها می‌نشستم و ویرایش می‌کردم.»
او که تسلط فوق‌العاده‌ای در کارش دارد، با ترجمه آثاری از کارلوس فوئنتس، آریل دورفمن، ماریو بارگاس یوسا، آندره برتون و… سهم بزرگی در آشناسازی ایرانیان با ادبیات جهان داشته است. عبدالله کوثری اخیراً کتاب‌های «حکومت نظامی» و «باغ همسایه» از «خوسه دونوسو» نویسنده اهل شیلی را به فارسی ترجمه کرده که با استقبال خوبی روبرو شده است. کتاب «ریچارد سوم» اثر ویلیام شکسپیر از تازه‌ترین ترجمه‌های اوست.
قصه‌خوانی برای کودکان و نوجوانان
امسال چندین برنامه «قصه‌خوانی» در هفته کتاب و کتابخوانی برگزار گردید. مجموعه«بوک‌لند»میزبان قصه‌خوانی «احترام برومند» در شعبه مرکز خرید آواسنتر بود. هدف از این برنامه اختصاص دادن زمانی مشخص به کتابخوانی بود تا کودکان عصر تکنولوژی و ارتباطات به آغوش قصه و کتاب بازگردند.
حضور کودکان و مادر و پدرهایی که خاطرات گرمی از کودکی با خانم برومند داشتند، گرمای خاصی به این مراسم قصه‌گویی بخشید. «لیلی رشیدی» هم در همان مکان، برنامه قصه‌خوانی دیگری برگزار کرد و در طول قصه‌خوانی، او با پرسش و پاسخ از کودکان ذهن آنها را کاملا درگیر داستان کرده، و با خود همراه کرد. همچنین در طول قصه‌خوانی، با بازی و صدای حرکت دست و پا تصور وقایع داستان برای بچه‌ها ترسیم و مجسم می‌شد. بعد از قصه، نوبت به نقاشی صحنه‌های داستان رسید که بچه‌ها را حسابی به وجد آورد.
در طی این قسمت از برنامه، تخیل کودکان به چالش کشیده شد و فرصت مناسبی برای آشنا شدن آنها با مفهوم به اشتراک گذاشتن وسایلشان (مداد شمعی و رنگی) ایجاد شد. برنامه قصه‌خوانی برای کودکان و نوجوانان که «مجید شهرابی» امکان آن را ایجاد کرده، از بهترین اتفاق‌های سال ۱۳۹۷ بود. واقعیت این است که میزان مطالعه و کتابخوانی در ایران بسیار پایین است و طبعاً کودکان و نوجوانان هم کمتر کتاب می‌خوانند. علی‌رغم این واقعیات، برنامه‌های فرهنگی نظیر قصه‌خوانی می‌تواند به تدریج نظر کودکان و نوجوانان را به کتاب جلب کند.
یادی از رفتگان
در سال ۱۳۹۷ چند تن از نویسندگان و هنرمندان، از جمله داریوش شایگان، ناصر چشم‌آذر، محمد دبیرسیاقی، ناصر ایرانی، خشایار الوند و… آسمانی شدند که همگی در رشته خودشان افراد معتبری بودند.
ناصر چشم‌آذر(متولد ۱۳۲۹)،یکی از بهترین آهنگسازان بود که اکثر مردم ایران با آثارش خاطره دارند. چشم‌آذر الفبای موسیقی را نزد پدرش یاد گرفت و در ۲۰ سالگی برای گذراندن دوره موسیقی رهسپار آمریکا شد. آن مرحوم از شاگردان مرتضی حنانه و امانوئل ملیک اصلانیان بود. ناصر چشم‌آذر که در کار موسیقی از نوابغ کشورمان بود در تاریخ ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۷ از دنیا رفت.
دکتر داریوش شایگان(متولد ۱۳۱۳)نویسنده، شاعر و متفکری بود که آثاری به زبان فارسی و فرانسوی خلق کرده بود. او که در مدرسه فرانسوی‌زبان سن‌لوئی تهران، زبان فرانسوی را یاد گرفته بود برای ادامه تحصیل به ایتالیا، سوئیس، فرانسه و انگلستان رفت و بعد از مدتی که از تحصیل در رشته پزشکی انصراف داد به تحقیق در هنر و ادبیات مشغول شد.
مرحوم شایگان با عالمانی نظیر جلال‌الدین آشتیانی، محمدحسین طباطبایی، امیرحسین جهانبگلو و هانری کربن و هنرمندان بزرگی مانند خجسته کیا، داود رشیدی و منوچهر انور معاشرت داشت. او آثار شاخصی در طول عمرش تالیف کرد که معروف‌ترین آنها عبارتند از «آسیا در برابر غرب»، «افسون زدگی جدید» و «بت‌های ذهنی و خاطره‌های ازلی». چند سال قبل نیز اثری از او تحت عنوان «پنج اقلیم حضور» توسط انتشارات فرهنگ معاصر منتشر شد.
شایگان در کتاب«پنج اقلیم حضور»به بررسی ویژگی‌های تاریخی، اجتماعی، روانی و سیاسی اشعار فردوسی، خیام، مولوی، سعدی و حافظ می‌پردازد. این کتاب در نگاه اجمالی به وجوه مختلف شاعران پرآوازه ایرانی اثری ماندگار است. شایگان در تاریخ ۲ فروردین ۱۳۹۷ چشم از جهان بست.
code
اکبر عزیزی اقدامی دیر، اما باارزش