سوم دی‌ماه سال جاری نهمین سالگرد درگذشت دکتر محمد عبداللهی، استاد جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی و اولین رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران بود، خبر درگذشت این استاد فرزانه، ناباورانه و غافلگیر کننده بود؛ زیرا در ۶۶ سالگی و در اوج خلاقیت‌های فکری و کاری، دعوت حق را لبیک گفت و دوستدارانش را به سوگ نشاند.
آشنایی من با دکتر عبداللهی به سال تحصیلی ۶۳ ـ ۱۳۶۲ و مقطع کارشناسی با حضور در کلاس درس نظریه‌های جامعه شناسی او آغاز و تا پایان عمر عمیق‌تر شد. در یکی از آخرین دیدارهایی که با یکدیگر داشتیم، از بی‌علاقه‌گی و بی‌انگیزگی اغلب دانشجویان جدید نسبت به کلاس و درس گله‌مند بود و آن را برای آینده کشور، مخاطره‌آمیز می‌دانست.
هنوز روحیه شاد و گفتار آمیخته به طنز این عزیز سفر کرده در یادها باقی است، اگر چه دانشنامه دکتری خود را از دانشگاه میشیگان آمریکا دریافت کرده بود اما در ارتباط با همکاران و به ویژه دانشجویان، اصالت عشایری و بومی‌اش که آمیزه‌ای از مردانگی، صداقت و صمیمیت بود، آشکار می‌شد.
افسوس که تا کنون فرصت نیافته‌ام برای زیارت قبر او به ایلام سفر کنم؛ اما به قول معروف «بعد منزل نبود در سفر روحانی» از این رو سلام خالصانه خود را به عنوان یک شاگرد کوچک نثارش می‌کنم. برای آشنایی با دیدگاه‌ها و عملکرد این چهره درخشان علمی، فرازهایی از مقاله زنده یاد دکتر محمد امین قانعی‌راد (دومین رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران) را با عنوان میراث فکری استاد دکتر محمد عبداللهی گرامی می‌داریم بازنشر می‌دهم:
شادروان دکتر محمدعبداللهی چند روز قبل از هجرت به دیار ابدی، مشغول تنظیم برنامه کنفرانس ملی پژوهش‌های اجتماعی و فرهنگی در جامعه ایران بود که ششم دی‌ماه ۱۳۹۱ برگزار شد.
او هنگام برنامه‌ریزی در گفت و گو با دوستان، دغدغه‌های جامعه شناسانه خود را بیان کرد و در نظر داشت در طرح‌های ملی و توسعه‌ای کشور، ضرورت توجه به مقوله سرمایه اجتماعی را به عنوان زیربنای لازم برای تأمین همبستگی مردم و توسعه همه جانبه کشور، بررسی کند.
کلید واژه‌های مطالعاتی دکتر عبداللهی را می‌توان همبستگی اجتماعی عام، تلفیق گرایی، قانون‌گرایی، نهادهای مدنی، دگر دوستی، دموکراسی، مشارکت، توسعه، گفت‌وگو، عرصه‌های عمومی، سرمایه اجتماعی و هویت اجتماعی برشمرد. ایشان همچنین بررسی رابطه جامعه و جامعه‌شناسی را ضروری می‌دانست و بر این باور بود که رسیدن به توسعه فقط از مسیر پژوهش‌های اجتماعی و فرهنگی امکان‌پذیر است.
او سال ۱۳۷۸ به عنوان اولین رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران انتخاب شد و طی ۲ دوره مسئولیت در این نهاد مدنی یکی از درخشان‌ترین دوره‌های کنشگری خود را که با گسترش کمی و کیفی فعالیت‌های انجمن همراه بود، پشت سرگذارد. دکتر عبداللهی با حضور مستمر در انجمن و پیگیری‌های خستگی ناپذیرش، انجمن جامعه‌شناسی ایران را به یکی از موفق‌ترین نهادهای علمی کشور بدل کرد.
تلاش او گسترش پیوند، ایجاد همدلی، ارتباط و گفت و گوی جامعه شناسان و اهالی رشته‌های گوناگون علوم اجتماعی صرف نظر از گرایش‌های فکری و سلائق شخصی و سیاسی آنان بود. در دیدگاه این استاد فقید مشکل دانشمندان اجتماعی این است که گرفتار شقاق فکری و نظری شده‌اند و از این‌رو فائق آمدن بر آن، ضروری است.
پژوهشگران رشته‌های تخصصی باید یافته‌های خود را در قالب مطالعات بین رشته‌ها با یکدیگر در میان بگذارند و به نوعی به پلورالیسم انسجامی دست یابند، تا بتوانند به کلیت جامعه از زوایای گوناگون نگاه کنند و به همین دلیل همبستگی کنشگران فردی و جمعی علوم اجتماعی را باید تقویت کرد.
به نظر او فعالیت در انجمن‌های علمی زمینه‌های پل‌زدن بین دانشگاه‌ها، رشته‌ها و کنشگران علوم اجتماعی را ایجاد می‌کند. امید است دوستان و همکاران شادروان دکتر عبداللهی میراث گرانقدر او را پاس دارند و برای تحقق آن، بکوشند.
دکتر ابراهیم جعفری ـ مدرس علوم ارتباطات دانشگاه
اکبر عزیزی تصمیم گیری درست