فرهنگ ایرانی یکی از ماندگارترین و اثرگذارترین فرهنگ‌های تاریخ بوده است. پشتوانه این فرهنگ چندین هزار ساله، مملو از تجربیات و فراز و نشیب‌های گوناگون است که اگر ما بتوانیم آن را گسترش و پرورش دهیم و با روزگار امروز مدرنش کنیم ملت ما نه تنها یکی از خوشبخت‌ترین ملت‌های جهان می‌شود بلکه میتواند دیگر کشورهای جهان که حیاتشان به چندین سده هم نمی‌رسد را سیراب نماید.
شکل گرفتن فرهنگ ایران را میتوان در ایران پیش از مهاجرت آریایی‌ها، فرهنگ مردمان کوچ روی آریایی (ایرانی)، پادشاهی ماد، امپراتوری هخامنشیان، حکومت اشکانیان، دوران شاهنشاهی ساسانیان، سلطه خلفا بر ایران، حملات مغول و دوران صفوی جست‌و جو کرد.
برای شناخت فرهنگ ایران باید به کشورهای مستقلی که در پیرامون ایران هستند نیز نگریست. چرا که هرگاه سخن از فرهنگ ایرانی به میان می‌آید، مراد فرهنگ حوزه ی تمدنی ایران بزرگ فرهنگی بوده و به طبع کشورهای افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و حتی ارمنستان و گرجستان و همچنین کردهای عراق، ترکیه، سوریه و پاکستان را نیز که همگی کم و بیش گوشه‌ای از فرهنگ ایران را به ارث برده‌اند.
در مجموع میتوان عناصر فرهنگ ایرانی را که فراتر از مرزهای سیاسی ایران است به‌اختصار چنین برشمرد: زبان پارسی و گویش‌ها و لهجه‌های پارسی، جشن‌های ملی از جمله نوروز و شب یلدا و گاه‌شماری خورشیدی، فلسفه، دین‌ها و آیین‌های زرتشتی و مهرپرستی،هنر ایرانی (ادبیات و شعر پارسی، معماری ایرانی و خوراک ایرانی)، فرهنگ‌های محلی اقوام ایرانی و موسیقی سنتی ایران گستره این فرهنگ کهن امروزه با وجود مرزهای غیر واقعی شامل کشورهای تازه استقلال یافته: تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان، داغستان، کردستان، افغانستان، پاکستان، عراق و بحرین است.
فرهنگ هفت هزار ساله ایرانی را امروز میتوان به مانند صندوقچه‌ای کهن تشبیه کرد که در گوشه‌ای از خانه ما (ایران) قرار گرفته است و ما (نسل امروز) بهره لازم از آن نمی‌بریم.
گنجینه‌ای که گرد و غبار هزاران ساله بر روی آن نشسته است و جوانان ما امروز دست به دامان فرهنگ غرب شده‌اند. البته درست است که ما تا به امروز از این گنجینه کهن بهره کافی را نبرده‌ایم ولی از جهات دیگر میتوان اینگونه برداشت کرد که همین فرهنگ بوده است که ما را تا به امروز مستحکم و زنده نگاه داشته است.
تمدن‌های بزرگ مصر، آشور، بابل، سومر و… همگی از دید زمانی در ردیف تمدن ایران قرار داشته‌اند و همگی روزگاری بسیار نیرومند بوده‌اند.
ولی به راستی چه شد که همگی فرو ریختند و تنها ایران و تمدن و فرهنگ ایرانی در منطقه باقی ماند.
از بین بردن متجاوزان
میکلوش شارکوزی ـ استاد ایرانشناسی دانشگاه مجارستان و دارای کرسی ایرانشناسی در دانشگاه کارولی گاسپار مجارستان است که ۲۴ سال در حوزه فرهنگ، تاریخ و هنر ایران زمین به پژوهش پرداخته است در گفتگو با خبرگزاری ایلنا اظهار داشته است: قدرتِ فرهنگ و هنر ایران به اندازهایست که متجاوزان را در خود حل می‌کند. روزگاری اگر کسی زبان فارسی نمی‌دانست، بی‌سواد محسوب می‌شد. این در حالی است که هیچ تمدنی را در دنیا نمی‌شناسم که با ایران در ارتباط نبوده باشد.
وی با بیان این مطلب که قدرتِ فرهنگ و هنر ایران به اندازهایست که متجاوزان را در خود حل می‌کند می‌گوید: قدرت هنر و فرهنگ ایران به اندازهایست که حتی آنها که از بیرون به آن نفوذ می‌کنند را در خود حل می‌کند و درنهایت هم آنها را به منتقل‌کننده فرهنگ ایران به سایر نقاط جهان تبدیل می‌کند.
استاد ایران شناسی ۲۱ سال پیش بود که برای نخستین بار در پی دریافت بورسیه از دانشگاه تربیت مدرس، به ایران سفر کرد و همان حضور دو ماهه کافی بود تا عاشق ایران شود، می‌گوید: حضور ۲ ماهه‌ام در ایران با خاطرات خوشی همراه بود. بعد از آن خیلی دوست داشتم تا دوباره به ایران بیایم. بالاخره بعد از ۲۰ سال موفق شدم به ایران سفر کنم. دوست داشتم تا ایران و زیبایی‌های آن را با سایر گردشگران مجارستانی به اشتراک بگذارم از این رو به عنوان راهنمای تور نیز فعالیت کردم.
وی می‌افزاید: با توجه به آنکه یک بورس ۳ ساله از طرف فرهنگستان هنر مجارستان دریافت کردم تا بتوانم پروژه‌ای تحت عنوان حضور مجارها در منابع ایرانی شامل تمامی اسنادی که حضور مجارستانی‌ها را در ایران نشان میدهد، را به سرانجام برسانم، سعی دارم تا با کمک مراکز فرهنگی و میراثی ایران ازجمله پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، کتابخانه ملی، کتابخانه وزارت خارجه و… تمام منابع موجود را گردآوری و درخصوص تاریخ مشترک این دو کشور به پژوهش بپردازم.
شارکوزی، علاوه بر آنکه ایرانشناسی را در دانشگاه مجارستان تدریس می‌کند، رئیس انجمن دوستی ایران و مجارستان است و سعی دارد تا معرفی واقعی از ایران به مردم مجارستان و سایر ملل داشته باشد.
آشنایی دنیای شرق و غرب با ایران
وی در پاسخ به این پرسش که آشنایی دنیای شرق و غرب از ایران چگونه و بر اساس کدام بخش از دستاوردهای ایرانی بوده است خاطر نشان می‌کند: اکنون ایران یکی از بزرگترین تمدن‌های دنیاست و یک کشور منزوی نیست. در واقع یکی از محورهای فرهنگی شرق به غرب دنیا محسوب می‌شود. البته تفکرات در این خصوص متفاوت است.
اروپایی‌ها معتقد هستند که ایران در گذشته بزرگتر از آن چیزی بود که اکنون هست، من این تفکر را قبول ندارم.
میراث فرهنگی علمی و ادبی ایران غنای عمیقی دارد. تمام این مهم از طریق کتاب‌ها و آنچه که برای ما به جای مانده، دریافت می‌شود. هندی‌ها در حوزه آسیا روابط بسیار نزدیکی با ایران داشتند. چین نیز از دوره ساسانیان با ایران در ارتباط بود. هیچ تمدنی را در دنیا نمی‌شناسم که با ایران در ارتباط نبوده باشد. حتی ژاپنی‌ها از دوره ایلخانیان و از اواخر دوره ساسانیان که آثار هنری ایران به مرزهای آنها رسیده بود درباره هنر و تمدن ایران اطلاع یافتند. روس‌ها، اعراب و حتی کشورهای اروپایی از هنر و فرهنگ ایران بی‌نصیب نمانده‌اند. مدتی قبل در کشور ناپل تحقیق می‌کردم و مقاله‌ای خواندم که درباره یک نسخه قدیمی قرون وسطایی ایسلندی نوشته بود که در آن اطلاعات مفصلی درباره ایران آمده بود.
حتی اسکندر و مغول‌ها که از آنها به‌عنوان متجاوزان به ایران یاد می‌شود در نهایت هنر و فرهنگ ایران را صادر می‌کنند. میتوان گفت قدرت هنر و فرهنگ ایران به اندازهایست که حتی آنهایی که از بیرون به آن نفوذ می‌کنند را در خود حل می‌کند و در نهایت هم آنها را به منتقل‌کننده فرهنگ ایران به سایر نقاط جهان تبدیل می‌کند. ۷۰ سال پس از حمله مغول‌ها به ایران، در چین که یکی از مناطق تحت نفوذ مغول‌ها بود، شاهد راه‌اندازی آموزشگاه زبان فارسی بودیم؛ چراکه تمام مکاتبات آن دوره که در محدوده حکمرانی مغول انجام می‌شد.
از چین و کره تا مجارستان و آسیای صغیر را دربرمی‌گرفت عمده‌ترین زبان حاکم، فارسی بود. اگر نگاهی به سفرنامه مارکوپولو بیندازیم شاهد آن هستیم که تمام آوانوشتِ اسامی آسیایی دارای تلفظ فارسی هستند.
زبان فارسی بسیار مهم است. این زبان چنان قدرتی داشت که توانست در نقاطی رواج داشته باشد که حتی ایرانی‌ها در آن زندگی نکرده بودند. به طور مثال در جنوب اروپا و در شبه جزیره بالکان شاهد هزاران نسخه با خط فارسی هستیم. در مجارستان که بیش از ۱۵۰ سال زیر سلطه عثمانیان بود بازهم شاهد نفوذ زبان فارسی هستیم.
ویژگی‌های زبان فارسی
این استاد دانشگاه در مورد ویژگی‌های زبان فارسی و اینکه چگونه توانسته در اکثر نقاط جهان گسترش پیدا کند و مورد اقبال جوامع مختلف قرار گیرد می‌گوید: زبان فارسی یکی از بین‌المللی‌ترین زبان‌های دنیاست؛ به این معنا که تمدن ایران در برخی مواقع حتی بدون حضور ایرانی‌ها در نقاط مختلف دنیا حائز اهمیت بود و زبان فارسی یکی از دلایل این مهم است.
عثمانی‌ها با وجود آنکه با ایران در جنگ بودند اما زبان فارسی و یادگیری آن برایشان اهمیت داشت. چنانکه سلطان سلیم اول که ایران را در جنگ چالدران شکست داد، یکی از بزرگترین شاعران فارسی زبان حکومت عثمانی بود و مجموعه شعر به زبان فارسی دارد. این مهم در هند نیز صادق است؛ اگر به اشعار امیرخسرو دهلوی نگاهی بیاندازیم شاهد آن هستیم که او یکی از بزرگترین شاعران فارسی زبان هندوستان بود. در دوره‌ای از تاریخ اگر کسی زبان فارسی بلد نبود به یک بی‌سواد می‌مانست. همه سطوح بالای اجتماع نسبت به زبان فارسی اشراف داشتند. این مهم در گستره آسیا تا اروپا شایع بود. زبان فارسی دارای ارزش خاصی بود و هر کس برای آنکه سطح اجتماعی و فرهنگ خود را نشان دهد باید زبان فارسی را می‌دانست. اگر کسی زبان فارسی بلد نبود نمی‌توانست خود را به عنوان یکی از اعضای جامعه آن زمان معرفی کند. دانستن زبان فارسی یک امر اجباری بود تا بتوانند به عضویت اجتماع و قشر فرهیخته دربیایند. شاید مردم عادی در همه قشرها زبان فارسی بلد نبودند اما اَشراف حتماً به زبان فارسی اِشراف داشتند.
دستاورد کرسی‌های ایرانشناسی
وی در پاسخ به این پرسش که به اعتقاد شما دستاوردهای ملموس پروژه‌‌های داشتن کرسی‌های ایرانشناسی چیست می‌افزاید: مهمترین نماینده معرفی فرهنگ و تمدن ایران است. فعال بودن کرسی‌های ایرانشناسی در دانشگاه‌ها نه تنها برای آگاه شدن عموم جامعه در خصوص ایران مهم است بلکه این روزها، مردم دنیا تحت تأثیر تبلیغات بد درباره ایران هستند و اگر بتوانیم کرسی‌های ایرانشناسی را در کشورهای مختلف گسترش دهیم این امکان را ایجاد می‌‌کنیم تا دانشجویان بیشتری درصدد خواندن زبان فارسی و آشنایی با فرهنگ و تمدن ایران برآیند. حتی میتوان کلاس‌هایی برای مردم عادی برگزار و تاریخ و فرهنگ ایران را به آنها معرفی کرد. فعال شدن کرسی‌های ایرانشناسی برای انجام تحقیقات علمی نیز بسیار مهم است چراکه در کشورهای مختلف نسخ خطی فارسی بسیار زیادی وجود دارد که میتوان با تحقیق و بررسی آنها به نکات علمی پی برد.
اگر در دانشگاه مجارستان رشته ایرانشناسی فعال نبود، من نمی‌توانستم در این رشته تحصیل کنم و زبان فارسی را بیاموزم. بسیار خوشحال هستم که ۲۴ سال پیش تصمیم گرفتم تا رشته ایرانشناسی را بخوانم. فعالیت رشته ایرانشناسی در مجارستان تقریباً سابقه ۷۰ ساله را در پس خود دارد. در واقع میتوان گفت بعد از جنگ جهانی دوم تدریس زبان فارسی و کرسی ایرانشناسی در مجارستان شکل گرفت و از چهل سال پیش به صورت مستقل از سایر رشته‌ها جدا شد. حضور و فعالیت در رشته ایرانشناسی در دانشگاه‌های بین‌المللی ضمانتی برای معرفی فرهنگ ایران به جهانیان است. اگر در هر یک از دانشگاه‌های دنیا کرسی‌های ایرانشناسی تعطیل شوند یک ضرر بزرگ خواهد بود. هرچند در مجارستان نیز فقط یک کرسی ایرانشناسی فعال است و باید تلاش کرد تا تعطیل نشود چراکه تعطیلی آن خسارت و ضرری بزرگ خواهد بود. تلاش ما بر آن است تا در آینده‌ای نزدیک تعداد بیشتری از دانشجویان به تحصیل در رشته ایرانشناسی تمایل پیدا کنند.
شناخت مجارها از ایران
شارکوزی در پاسخ به این پرسش که در مجارستان چه شناختی نسبت به ایران وجود دارد و تا چه اندازه تمایل دارند تا با فرهنگ، تاریخ، تمدن و مردم ایران آشنا شوند خاطر نشان می‌کند: معتقد هستم آنچه که اکنون وجود دارد می‌توانست بیشتر باشد. تلاش ما در انجمن دوستی ایران و مجارستان آن است که هر چند وقت یکبار معمولاً هر ۴۰ روز یک بار جلسه‌ای را برپا کنیم و در آن درباره فرهنگ تاریخ و ادبیات ایران صحبت کنیم. مهم آن است که دائم بتوانیم در قالب یک مرکز، اطلاعات واقعی از ایران به مردم مخابره کنیم. حتی می‌‌توانیم به فعالان سیاسی مشاوره بدهیم. بعد از حوادث تاسفبار اخیر و به شهادت رسیدن سردار سپهبد حاج قاسم سلیمانی، مردم مجارستان بسیار علاقمند بودند تا درباره این حوادث بدانند. مردم دوست داشتند درباره اهمیت این واقعه و چرایی آن بدانند. سعی ما نیز بر آن بود تا با انجام مصاحبه‌های مختلف در رسانه‌های متنوع اطلاعاتی دقیق و درست در اختیار مردم قرار دهیم. امیدوار هستم این مصاحبه‌ها تاثیرگذار باشد. دوست دارم مردم مجارستان واقعیت ایران را بدانند و بیشتر بشناسند.
در سال‌های معاصر بسیاری از فعالیت‌های ایرانشناسی رنگ و بوی سیاسی و استعماری به خود گرفتند به گونه‌ای که برخی کشورها رسماً به دنبال اهداف توسعه‌طلبانه در ایران بوده‌اند این مهم در برخی قراردادهای کاری هم خود را نشان میدهد به عنوان مثال ارسال بیش از سه هزار لوح هخامنشی به خارج از کشور که هنوز نیز بخش عمده‌ای از آن به ایران بازگردانده نشده، ارزیابی شما از نفوذ و ابعاد سیاسی و اقتصادی در مباحث ایرانشناسی چگونه است؟ متأسفانه در این خصوص، بحث‌های سیاسی و اقتصادی بیشتر از سایر موضوعات مورد توجه قرار میگیرد و شاهد نفوذ مباحث سیاسی و اقتصادی در این حوزه هستیم. در بسیاری از مواقع وقتی از ایران صحبت به میان می‌آید مردم در نگاه نخست به مواضع سیاسی و اقتصادی می‌‌اندیشند بعد از آن بخش فرهنگی میتواند در این تفکرات جای گیرد. باید بفهمیم که فرهنگ ایرانی چندین هزار ساله است. زیبایی فرهنگ و تمدن ایران از همه موضوعات در جایگاه بالاتری قرار میگیرد. مباحث سیاسی و اقتصادی همیشه می‌مانند. البته این مهم فقط مشکل ایران نیست بلکه مشکل تمام کشورهای دنیاست. معتقد هستم در عصر حاضر سطح فرهنگی در حال افول است. این نظر شخصی من است. سطح آموزش و پرورش، سطح علم حتی سطح باکلاس شمرده شدن نیز مانند گذشته نیست و همه به دنبال پول، منفعت و سرمایه‌گذاری هستند. حتی بدون آنکه متخصص کاری باشند آن را انجام می‌دهند. آموزش و پرورش باید سطح خود را به خصوص در زمینه علمی علوم انسانی تقویت کند. تمام این کم‌کاری‌ها سبب شده است تا مردم دنیا چیز زیادی درباره ایران و خاورمیانه ندانند یا آنچه که می‌‌دانند از رسانه‌هایی نشأت میگیرد که زیاد در جریان واقعیت ایران نیستند. برخی از مردم دنیا، ایران را با عراق اشتباه می‌گیرند. حتی یکی از مجلات بزرگ دولت مجارستان، قاسم سلیمانی را سپهبدی عراقی معرفی کرده بود؛ این نشان میدهد که حتی رسانه‌ها در سطح کلان نسبت به ایران اطلاعات اندکی دارند و در ته ذهن آنها بی‌توجهی و غفلت نهفته است. تمام این عوامل ناشی از افت سطح آموزش و پرورش است.
وی که در رشته‌های ایرانشناسی و تاریخ شناسی فوق لیسانس دریافت کرده و دکترای خود را در رشته ایرانشناسی به پایان رسانیده است رساله دکتریش با موضوع تاریخ طبرستان بوده و این در حالی است که همواره این منطقه از ایران با اسطوره‌ها و افسانه‌های مختلف همراه است در پاسخ به این پرسش که بر اساس تحقیقات شما، شما طبرستان دیاری متفاوت از سایر نقاط ایران بوده و چگونه به اسطوره‌ها پرداخته است می‌گوید: طبرستان یکی از استان‌های ایران است که در دوره ساسانیان فعال بود. من متخصص دوره اوایل اسلامی طبرستان هستم. در آن دوران یک استان بسیار خاص با ویژگی‌های جالب بود که کمتر شناخته شده بود. بعد از حمله اعراب این منطقه به مدت ۱۳۰ سال دارای حکومت‌های محلی بود که فرهنگ ساسانی را حفظ کرده بودند و خلافت اعراب نتوانست در آن نفوذ کند. از آنجا که این منطقه در حاشیه دریای خزر و شمال ایران قرار داشت و شاید رشته کوه البرز بزرگترین مانع برای نفوذ به این منطقه بود، بعدها اهل تشیع که در بخش مرکزی ایران آزار می‌دیدند به سمت طبرستان فرار می‌کردند. طبرستان دارای فرهنگ زبان و لهجه خاصی است. رسم و رسوم و ادبیات خاص خود را دارد و به تبع آن افسانه‌ها و اسطوره‌های خاص را می‌طلبد و دیوها نیز جایگاه خاصی در آن دارند.
گروه گزارش
اکبر عزیزی اقدامی دیر، اما باارزش