بازار جهانی نفت روزهای متلاطم و نگران کننده‌ای، را می‌گذراند. بخاطر شیوع ویروس کرونا و کاهش قابل توجه فعالیت‌های اقتصادی و تجاری، تقاضا برای نفت به نحو قابل توجهی کاهش یافته و قیمتها پایین آمده و نوسان شدید دارد. بدتر از آن، نامشخص ماندن منشأ این ویروس و راه درمان آن، زمان عادی شدن فعالیت‌های اقتصادی را مبهم گذاشته و بازار را سردرگم کرده است. این سردرگمی باعث شد اتفاقاتی بی‌سابقه نظیر منفی شدن قیمت نفت دبلیوتی آی آمریکا رقم بخورد و همه را غافلگیر کند. در عین حال اتفاقات اخیر بازار نفت را به طور خلاصه می‌توان در سه پرده خلاصه کرد:
۱) در پرده اول باید به منفی شدن قیمت نفت وست تگزاس آمریکا و واقعیت ماجرای آن اشاره کرد تا در سایه تحلیل‌های نادرست قرار نگیرد.
واقعیت این است که منفی‌شدن قیمت نفت وست تگزاس به معنی منفی شدن قیمت جهانی نفت نیست، بلکه ریشه آن به عدم اطلاعی بر‌می‌گردد که بازارها از آینده قیمت نفت دارند. ماجرا هم از این قرار بود که در یکی از کنفرانس‌های یک‌ماهه بازار نفت وست تگزاس آمریکا که سررسید آن ماه می است، ۱۰۰ هزار بشکه‌ای از محموله‌ای قابل حمل و ذخیره‌سازی نبود و لذا سفته‌بازان و بورس‌بازان در رقابت با یکدیگر قیمت را منفی کردند و مالک محموله ضرر کرد. اما این به معنی منفی شدن قیمت نفت در بازار جهانی نیست، چرا که معنی نمی‌دهد کالایی قیمت منفی داشته باشد. اما اتفاقی که برای قیمت وست تگزاس افتاد در شرایط بسیار مخصوصی ایجاد شد و من با این همه سابقه و فعالیت در بازار نفت، اولین بار بود که چنین چیزی را می‌دیدم اما هرچه بود، ریشه این افت و منفی شدن، کرونا، افت تقاضا و بورس‌بازی بود که قاعدتاً نباید پدیده‌ای ادامه‌دار باشد.
۲) درباره پیش‌بینی آینده بازار جهانی و قیمت نفت، به عنوان پرده دوم باید گفت همه چیز به کرونا گره خورده است. سوالاتی که درباره کرونا مطرح است و پاسخ به آن، وضعیت بازار نفت را روشن خواهد کرد. آیا واکسن کرونا کشف خواهد شد؟ آیا فرارسیدن تابستان و گرما کرونا را از بین می‌برد؟ و امثال این پرسش‌ها مستقیماً به تقاضای نفت تأثیر‌گذار است که البته پیش‌بینی را هرچند ممکن می‌سازد، اما بسیار سخت است. با این وجود می‌توان گفت که اگر قیمت نفت در ماه‌های آینده روی همین ۲۵ دلار یا کمتر باقی بماند، چون این قیمت، قیمت ارزانی است تقاضا برای نفت افزایش می‌یابد. اما این قیمت یک تحول مهم دیگر هم در بازار ایجاد خواهد کرد و آن، خارج شدن عرضه نفت‌های با هزینه بالا و در رأس آن نفت شیل آمریکاست. اگر نفت شیل آمریکا از بازار خارج شود، در دراز مدت عرضه نفت کم شده و قیمتها افزایش خواهد یافت. البته افزایش قیمت نفت در آن شرایط بازهم منوط به این است که تقاضا برای نفت برگردد و افزایش یابد.
۳ـ و اما پرده سوم، پاسخ به این پرسش است که وضعیت فعلی قیمت نفت بر بها و بازار نفت ایران چه تأثیری می‌گذارد. واقعیت این است که ما قیمت فعلی فروش نفت ایران و مقدار صادراتش را نمی‌دانیم و درست هم هست که نمی‌دانیم. چرا که تحریم هستیم و هرگونه اطلاعی در این باره ممکن است به شناسایی و توقف گلوگاه‌های فروش منجر شود. اما این یک واقعیت است که تولید و صادرات نفت ایران بسیار کاهش یافته است. اما این کاهش باعث شده که وضعیت فعلی بازار جهانی نفت تاثیر کمی بر ایران بگذارد.تصور کنید اگر صادرات نفت ایران ۵۰۰ هزار بشکه و صادرات نفت عربستان ۱۰ میلیون بشکه در روز باشد، عربستان ۲۰ برابر ایران از وضعیت بازار و قیمت‌های پرنوسان فعلی بازار جهانی نفت آسیب خواهد دید.در واقع این وضعیت باعث شده که نفت از اقتصاد ایران جدا شود، چرا که سهم صادرات بسیار محدود شده و هم امکان نقل و انتقال پول از بین رفته است. با این وجود نباید جدا شدن نفت از اقتصاد ایران را اتفاقی فرخنده نامید، چرا که نفت منابع عظیمی برای اقتصاد ایران فراهم می‌کند و اشکال کار اینجا بوده که ما از این منابع به درستی استفاده نکرده‌ایم. اما در شرایط فعلی باید گفت ایران یکی از کشورهای کمتر نگران از وضعیت تلاطم‌های معاملاتی و قیمتی در بازار نفت است و صرفاً نظاره‌گر وضعیت است تا شرایط مناسب برای ورود و بازیگری ایجاد شود.
*کارشناس ارشد انرژی و دبیر کمیسیون محیط زیست و انرژی کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌الملل
اکبر عزیزی تصمیم گیری درست