عادی سازی روابط، یک دگردیسی سیاسی عادی برای دولت و ملت سودان نبوده و در درون نخبگان حاکم، اختلاف علنی پدید آمده است.برقراری روابط با تل‌آویو، طولانی کردن روند سازش، محدود و لغو کردن آن از جمله سناریوهای پیش روی خارطوم خواهد بود.صبری انوشه- پژوهشگر مسائل جهان عرب و آفریقا در تسنیم نوشت:روند تحولات سودان پسا خیزش مردمی در زمستان۱۳۹۷ و سقوط نظام ۳۰ ساله عمر البشیر، این کشور را به عرصه رقابت و برخورد منافع بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل کرده و ماهیت نظام سیاسی جدید آن، محصول فرآیندی از کنشگری بازیگران داخلی و تقاطع اهداف و اولویت‌های بازیگران خارجی است .
سیاست خارجی سودان، دگردیسی و استمرار
سیاست خارجی، یکی از مؤلفه‌های عملیات روند دگر دیسی‌های خارطوم در مرحله پسا البشیر است.گرچه برخی از اقدامات اصلاحی در رفتار سودان با محیط خارجی خود از دوران البشیر آغاز شده است، اما با سقوط رژیم و کاهش وزنه جریان اسلامگرایی، دگردیسی در سیاست خارجی، روند افراطی پیدا کرده و عملگرایی و ماهیت لیبرالیستی بر هویت ایدئولوژیکی سیاست خارجی این کشور ، چیرگی یافته است. از جمله تحولات شاخص در عرصه سیاست خارجی سودان می‌توان به موارد ذیل را برشمرد:
۱ـ زیباسازی چهره سودان: با اتخاذ سیاست‌های لیبرالیستی و غربگرایی و بستر سازی برای عادی سازی مناسبات با غرب.
۲ـ تلاش برای خروج از مرداب جنگ یمن: گرچه “سودان البشیر” برای مشارکت خود در جنگ یمن در کنار عربستان سعودی، انگیزه‌های اقتصادی و توجیه‌های مذهبی داشته اما اکنون “سودان حمدوک” به‌خوبی می‌داند که بقای کشورش در این جنگ، هزینه ساز است.
۳-سیاست صفر کردن مشکلات با همسایگان: مصر در سودان، منافع راهبردی دارد. گرچه، ابعادی از مناسبات قاهره- خارطوم در اواخر حکومت البشیر بهبود یافت و در دوران پسا البشیر، پیشرفت‌هایی نیز پیدا کرد اما مشکلات اساسی در روابط میان دو کشور وجود دارد که با منافع و امنیت ملی سودان تحت هر شرایطی و حکومتی، مغایرت راهبردی دارد. شعار “سودان اول ” روی مواضع دولت حمدوک در قبال “سد النهضه” و “اختلاف مصر و اتیوپی”، تأثیر دارد و قاهره از مواضع جدید خارطوم، قدری ناخشنود است. سیاست خارجی سودان در قبال کشورهای همسایه آفریقایی در این مرحله، صفر کردن مشکلات با این کشورهاست.بیشتر رهبران گروه‌های شورشی و جدایی خواه سودانی همچون؛ شورشیان مناطق شرقی، جنوب کردفان، منطقه نیل آبی و دارفور در کشورهای همسایه مستقرند و خارطوم در روند مذاکره با این گروه‌ها، نیاز به همکاری این همسایگان دارد. استمرار تنش‌های محلی در جمهوری جنوب سودان، چاد، اوگاندا و لیبی در ابعادی، روی محیط ژئوپلیتیک و امنیت ملی سودان تاثیرگذار بوده و همواره اقتصاد ضعیف خارطوم را متحمل هزینه‌های گوناگونی می‌کند.
۴ـ سازش با رژیم صهیونیستی :
نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی و سرلشکر عبدالفتاح برهان رئیس شورای حاکمیتی سودان، در شرایط ناهنجاری(در ۱۴ بهمن ۱۳۹۸) در اوگاندا با یکدیگر دیدار کردند و روند عادی سازی روابط بین تل‌آویو ـ خارطوم کلید خورد. این رخداد تاریخی در سطوح مختلف، واکنش‌های گوناگونی به دنبال داشت. ملاقات نتانیاهو ـ برهان که با مقدمه چینی آمریکا و متحدان عربش بود، ارتباط تنگاتنگی با دگردیسی سیاست خارجی سودان و روند عادی سازی روابط این کشور با امریکا دارد. آمریکایی‌ها، همواره برقراری رابطه بین سودان و رژیم صهیونیستی را به عنوان پیش شرط اول روند عادی سازی روابط بین خارطوم – واشنگتن و خروج سودان از فهرست حامیان تروریسم، مطرح کرده‌اند. ادامه روند گسستن روابط با تهران و قطع روابط با محور مقاومت، در راستای مطالبات آمریکا از دولت سودان، نیز بوده است.پیوستن خارطوم به روند سازش با رژیم صهیونیستی، پرداخت غرامت به خانواده‌های قربانیان (مبلغ ۳۳۵ میلیون دلار) عملیات تروریستی القاعده در انفجار دو سفارتخانه آمریکا در کنیا و تانزانیا و حمله به ناوشکن “کول ” در سواحل یمن، بخشی از ۴۷ شرط واشنگتن برای حذف نام سودان از فهرست حامیان تروریسم است اما اولویت حقیقی آمریکا از عادی سازی روابط با خارطوم، دست‌یابی به اهداف راهبردی و بلندپروازانه در سودان است. دگردیسی هویت فرهنگی سودان ، تغییر ماهیت سیاسی و ایدئولوژیکی دولت آینده خارطوم ، سرآغاز اهداف کلیدی کاخ سفید در سودان است .
انگیزه‌ها و اولویت‌ها :
الف) اولویت‌های صهیونیست‌ها :
رژیم صهیونیستی از زمان تشکیل این رژیم، برای عبور از محاصره کشورهای عربی پیرامون فلسطین اشغالی اقدام به تقویت مناسبات خود با کشورهای ایران ( در زمان شاه ) ، ترکیه و اتیوپی کرد و سرویس اطلاعاتی “موساد” طی راهبرد “استراتژی پیرامونی ” با دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی سه کشور (همسایگان اعراب) ارتباطات تنگاتنگی داشته و بخش عمده برنامه‌های این راهبرد در کشورهای دره نیل، به ویژه سودان پیاده شد.سازمان جاسوسی “موساد” در سال ۱۳۹۴ کتابی تحت عنوان “مأموریت موساد در جنوب سودان” را منتشر کرد و دستاوردهای این مأموریت را برشمرد و نقش خود در تجزیه سودان و ایجاد دولت جمهوری سودان جنوبی را بیان کرد.
این رژیم در قبال سودان بسته‌ای از طرح‌های راهبردی دارد که از جمله آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱- بهره برداری از مزایای موقعیت ژئوپلیتیک سودان در سواحل دریای سرخ و مناطق؛ شاخ آفریقای بزرگ، شرق آفریقا، دریاچه‌های بزرگ و دره نیل و شرق منطقه ساحل و صحرای آفریقا. هم اکنون این رژیم در سفرهای هوایی خود به کشورهای آمریکای لاتین و آفریقا، از آسمان سودان استفاده می‌کند و از مزایای کاهش مدت پروازها بین فرودگاه‌ها در ابعاد گوناگون، سودهای زیادی به دست می‌آورد.
۲ـ سودان در دره نیل و جنوب مصر واقع است و با این کشور اختلاف سرزمینی دارد. در موضوع ساخت سد النهضه تا حدودی از اتیوپی در مقابله با مصر، جانبداری می‌کند. رژیم صهیونیستی می‌تواند از این وضعیت، به‌خوبی در مهار” مصر” بهره کند.
۳ـ دور شدن خارطوم از محور مقاومت به رهبری جمهوری اسلامی ایران و پیوستن آن به اردوگاه دشمنان تهران و آرمان‌های فلسطین، دستاوردهای گوناگونی برای بقای رژیم صهیونیستی در پی دارد.
۴ـ حل برخی از مشکلات سیاسی و امنیتی از جمله تسویه مشکلات ۷۵۰۰ آواره سودانی که هم اکنون در فلسطین اشغالی به‌سر می‌برند.
۵ـ زمینه سازی برای بازگشت یهودیان سودانی تا در روند دگردیسی سودان پساالبشیر، نقش‌های گوناگونی ایفا کنند.
ب ) اهداف و انگیزه‌های سودان :
اقدام سازشکارانه سرلشکر عبدالفتاح برهان، علل، انگیزه‌ها و اهدافی به دنبال داشت از جمله :
۱ـ سودانی‌ها از نقش لابی‌های صهیونیستی در تحریک آمریکا علیه کشورشان و تحمیل انواع مجازات‌ها، به‌خوبی آگاه هستند لذا سرلشکر برهان در توجیه اقدام خود، اظهار داشت: “این کار را به‌خاطر امنیت و مصلحت کشور انجام دادم “
۲ـ آمریکا یک بسته شرط پیش روی سودان قرار داد تا بتواند از فهرست سیاه کشورهای حامی تروریسم خارج شود که عادی سازی روابط با تل‌آویو در مقدمه آن بود.
۳ـ استفاده از نفوذ اسرائیل برای عادی سازی روابطش با غرب و برون رفت از انزوایی بین‌المللی.
۴ـ بهره بری از جایگاه صهیونیست‌ها در محافل مالی اقتصادی غرب برای تسهیلات بانکی از آمریکا و اروپا.
۵ـ سودان طی ۶ دهه اخیر، همواره از مشکلات امنیتی و پیامدهای ناشی از جنگ داخلی رنج برده و از نقش رژیم صهیونیستی در بسترسازی این ناامنی‌ها به خوبی آگاه است.
۶ـ نظامیان سودان در ابعاد مختلفی زیر فشارهای داخلی و خارجی هستند لذا آنان سازش با صهیونیست‌ها را وسیله‌ای برای تداوم حکومت‌شان می‌دانند .
آینده روند سازش و سناریوهای آن :
عادی سازی روابط، یک دگردیسی سیاسی عادی برای دولت و ملت سودان نبوده، در درون نخبگان حاکم، اختلاف علنی پدید آمده است، طیف‌های مختلف مردم و بیشتر جریان‌های سیاسی، حزبی و صنفی، این اقدام را محکوم کرده‌اند.سناریوهای گوناگونی درباره چشم انداز روابط خارطوم- تل‌آویو مطرح است که از جمله آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱ـ سناریوی برقراری روابط: اقدام سیاسی سودان در این راستا، تاکتیکی نبوده و نظامیان سودانی، تداوم بقای خود را در مسند قدرت، درگروی اجرایی این سناریو می‌دانند.
۲ـ سناریوی طولانی کردن روند سازش: ممکن است نظامیان تن به سازش با رژیم صهیونیستی دهند، اما زیر فشار افکار عمومی، نتوانند روابط دیپلماتیک با آن رژیم برقرار کنند.
۳- سناریوی سازش محدود: در سایه این سناریو، ممکن است سازش نظامیان با صهیونیست‌ها، تاکتیکی و مرحله‌ای باشد تا بتوانند از فهرست سیاه حامیان تروریسم خارج شوند.
۴- سناریوی لغو سازش: وضعیت دولت انتقالی به‌خاطر اختلافات درون حاکمیتی و بروز معضلات امنیتی در برخی از مناطق کشور، شکننده است لذا آینده بقای نظامیان فعلی در مسند قدرت، تضمین شده نیست و احتمال رخ دادن دگردیسی در موازنه قدرت در این کشور وجود دارد و آینده روند سازش این کشور با رژیم صهیونیستی در این صورت، مبهم خواهد شد.
سد مستحکم مجلس سودان
یک کارشناس مسائل بین‌الملل، با اشاره به اخبار منتشر شده مبنی بر تصمیم دولت سودان برای عادی سازی روابط اش با رژیم صهیونیستی اظهار کرد: هنوز این موضوع قطعی نشده است و باید مجلس سودان در این ارتباط تصمیم گیری کند.سید‌هادی برهانی، در گفت وگو با ایسنا، در ارتباط با تصمیم دولت سودان برای عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی و تصمیم آمریکا برای خارج کردن سودان از لیست کشورهای به اصطلاح حامی تروریسم اظهار کرد: آن چیزی که در ارتباط با سودان رخ داده است امری متفاوت با امارات و بحرین است. دو کشور امارات و بحرین تصمیم گرفتند که روابط خود را با رژیم صهیونیستی عادی کنند و این رژیم را به رسمیت بشناسند و این اتفاق افتاد ولی در مورد سودان چنین موضوعی به صورت عملی اتفاق نیفتاده است.وی ادامه داد: در واقع حکومت موقت در سودان تصمیم گرفته وارد این پروسه شود ولی هنوز تصمیم نهایی برای به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی و برقراری روابط با آن نگرفته است و فعلا فقط تصمیم گرفته که وارد پروسه این موضوع شود. این کارشناس مسائل بین‌الملل تصریح کرد: این موضوع باید مورد تایید و تصویب مجلس سودان قرار گیرد و هنوز مشخص نیست که مجلس چه زمانی در مورد این موضوع تصمیم گیری می‌کند و از دیگر سو با توجه به مخالفت بالای مردمی و احزاب سودانی در مورد رابطه با اسرائیل این صلح نمی‌تواند از مانع مجلس عبور کند.برهانی با بیان اینکه به رغم این تفاوت مهم برخی از رسانه‌های غربی و به خصوص اسرائیلی تلاش دارند که بگویند که این اقدام سودان دقیقا عین اقدام امارات متحده عربی و بحرین است و در همین چارچوب تلاش می‌کنند که اینگونه القاء کنند که یک کشور دیگر عربی به کاروان صلح با رژیم صهیونیستی پیوسته است، ادامه داد: در حالی که واقعیت اینگونه نیست و این پروسه کامل نشده است ولی این رسانه‌ها می‌خواهند از این موضوع استفاده تبلیغاتی کنند.وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به مشکلات اقتصادی و سیاسی که سودان با آن روبه‌روست، خاطر نشان کرد: سودان در لیست کشورهای حامی تروریسم از سوی آمریکا قرار گرفته است و این کشور با توجه به مشکلاتی که با آن روبه‌روست امکان اینکه بتواند از این وضعیت با همکاری اقتصادی با دیگر کشورها بیرون بیاید، ندارد.
دونالد ترامپ نیز با توجه به اینکه در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا قرار دارد و در راستای ژست انتخاباتی خود سودان را تشویق به عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی کرده و به آنها وعده داده که تلاش خواهد کرد که این کشور را از لیست گروه‌های حامی تروریست خارج کند، در حالی که این امر نهایی نشده و باید کنگره آمریکا با این موضوع همکاری و موافقت کند .این کارشناس مسائل بین‌الملل تاکید کرد : دولت دونالد ترامپ در آخرین روزهای باقی مانده به ریاست جمهوری آمریکا در راستای اهداف تبلیغاتی خود فرمول مبهمی پیدا کرده تا از این طریق هم خواسته‌های آمریکا و هم اسرائیل محقق شود و هم تا حدودی به ظاهر به خواسته‌های سودان توجه شده باشد و در همین چارچوب این ادعا را مطرح کنند که یک کشور دیگر نیز به کاروان صلح با رژیم صهیونیستی پیوسته است.
در همین حال،یک منبع امنیتی صهیونیست گفت:پس از عادی‌سازی روابط میان تل‌آویو و خارطوم، عربستان سعودی به این جمع اضافه خواهد شد.به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری فارس، یک منبع امنیتی صهیونیست که در جلسات اخیر «بنی گانتز» وزیر جنگ رژیم صهیونیستی در آمریکا او را همراهی کرده است، در گفت‌و‌گو با کانال ??تلویزیون رژیم صهیونیستی از پیوستن عربستان سعودی در آینده به جمع سازشکاران خبر داد .به گزارش خبرگزاری‌های «شهاب» و «قدس پرس»، این منبع امنیتی گفت که توافق عادی‌سازی روابط میان تل‌آویو و کشورهای خاورمیانه ادامه خواهد داشت و افزود که سودان و پس از آن، عربستان سعودی به قطار عادی‌سازی روابط با اسرائیل خواهد پیوست.منبع یادشده در ارتباط با جلسه امنیتی روز گذشته گانتز با «مارک اسپر» وزیر دفاع آمریکا نیز گفت: «نشست خوبی در واشنگتن داشتیم و [در این جلسه] به مسئله برتری کیفی اسرائیل پرداخته شد. با اسپر در ارتباط با مسائلی مانند آماده‌سازی، مسلح سازی، مسائل اطلاعاتی و همکاری عملیاتی در خاورمیانه بحث کردیم».منابع صهیونیستی گزارش دادند که وزیر جنگ این رژیم برای برگزاری جلسات امنیتی با همتای آمریکایی خود به واشنگتن سفر خواهد کرد. وزیر جنگ رژیم صهیونیستی و وزیر دفاع آمریکا، روز گذشته، بیانیه‌ای را با موضوع تعهد راهبردی واشنگتن به حفظ برتری نظامی رژیم صهیونیستی در منطقه غرب آسیا امضا کردند.
منبع یادشده در ادامه با اشاره به اینکه در این جلسه، به پایبندی آمریکا بر مسئله «برتری کیفی» رژیم صهیونیستی در خاورمیانه تأکید شده است، گفت که اقدامات مربوط به عادی‌سازی روابط با سودان طی روزهای آتی شاهد پیشرفت خواهد بود و عربستان سعودی در حال نزدیک شدن به گامی مشابه است .
«یوسی کوهن» رئیس دستگاه جاسوسی رژیم صهیونیستی (موساد) نیز شامگاه روز گذشته گفت که عربستان سعودی منتظر نتایج انتخابات آمریکاست تا عادی‌سازی روابط با تل آویو را به این کشور هدیه بدهد.از سوی دیگر، روزنامه صهیونیستی «هاآرتص» نیز به نقل از منبعی نزدیک به «محمد بن سلمان» ولی‌عهد سعودی نوشت که او خواهان عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی است؛ ولی از واکنش ایران، قطر و مردم عربستان می‌ترسد . همچنین یک شبکه عبری زبان گزارش داد که رژیم صهیونیستی به دست‌یابی به جهشی در روابط با عمان با میانجی‌گری آمریکا نزدیک است.به گزارش ایسنا، خبرنگار شبکه “اخبار ۱۲” تلویزیون عبری گزارش داد که اطلاعاتی مبنی بر این امر در اختیار دارد که رژیم صهیونیستی به ایجاد جهش در روابط با عمان با میانجی‌گری آمریکا نزدیک است.
این خبرنگار تصریح کرد که با منابع اسرائیلی صحبت کرده است و آنها این اطلاعات را تایید کرده و همچنین گفته‌اند که توافق قریب الوقوعی میان سودان و رژیم صهیونیستی درمورد بازگرداندن آوارگان سودانی به کشورشان مطرح است.این شبکه که منابع خود را عالی‌رتبه توصیف کرد، عنوان کرد، عمان که حدود یک ماه قبل از توافق صلح میان رژیم صهیونیستی با امارات و بحرین استقبال کرد، به امضای توافق صلحی با تل‌آویو با نظارت آمریکا نزدیک است.این شبکه اعلام کرد، برآوردهایی در داخل سطح سیاسی در اراضی اشغالی مبنی بر این امر وجود دارند که نزدیک‌ترین کشورها به سمت روند صلح بعد از امارات و بحرین و سودان؛ همان عمان است و طبق برآوردها، دشوار است که امضای توافق قبل از انتخابات آمریکا انجام شود، چراکه سیاست‌های مسقط در این خصوص محتاطانه است.
اکبر عزیزی تا سه نشه ، بازی نشه!