پس از کاهش بحران خلیج فارس و قطع درگیری‌های ایران و آمریکا در دریا، بار دیگر جنگ زمینی اولویت خود را به دست آورد و مجدداً تلاش در جبهه شمالی، به عنوان برنامه اصلی تعیین شد. در دو عملیات کربلای ۱۰ و نصر ۴، منطقه شرق رودخانه قلعه چولمان تا سورکوه تصرف شده بود؛ گسترش عملیات به سمت غرب و کوتاه کردن فاصله مواضع قوای منظم خودی که در آن سوی مرز مستقر بودند و نیروهای نامنظم قرارگاه رمضان و کردهای معارض عراقی که در عمق خاک عراق استقرار داشتند مستلزم عبور از رودخانه قلعه چولمان بود و عبور از این رودخانه هم منوط به تصرف ارتفاع گرده رش بود.
به این ترتیب عملیات نصر ۸ طراحی و در ساعت ۱:۱۶ بامداد ۲۹ آبان ۱۳۶۶ با رمز یا محمدبن‌عبدالله ادرکنی، ادرکنی، ادرکنی، آغاز شد و پس از یک هفته با موفقیت کامل پایان یافت. هدف این عملیات، تصرف ارتفاع گرده رشو و در نتیجه تسلط بر بخشی از رودخانه قلعه چولان و تسهیل عبور نیروها بود.
نبردی با اهمیت بین المللی
درگیری نظامی در خلیج‌فارس که موجب تشدید حملات عراق به نفت‌کش‌ها و مقابله به مثل ایران و نیز حضور نظامی امریکا شده بود، باعث توجه بیشتر فرماندهی سپاه به آن جبهه شد. حدوداً، از تیرماه سال ۱۳۶۶ با دخالت آمریکا، جنگ ایران و عراق به طور محدود، جنبه بین‌المللی به خود گرفت.
اسکورت نفت‌کش‌های کویتی با ناوهای ایالات متحده و فشار بیشتر بر روی ایران باعث شد که نیروی دریایی سپاه در خلیج‌فارس فعال شود و این روند که با حمله آمریکا به چاه‌های نفتی ایران، تعرض به کشتی‌ها و حمله موشکی ایران به کشتی‌های آمریکایی همراه بود، حدود سه ماه به درازا کشید. پس از آن، بار دیگر فرماندهان سپاه توجه خود را به جبهه زمینی معطوف کرده و در راستای استراتژی عملیاتی شمال غرب، عملیات نصر ۸ را به عنوان سرپل عملیات بزرگ زمستانی طرح‌ریزی کردند.
در آن زمان، بیشتر تحلیلگران نظامی سیاسی جهان، انجام عملیات در مناطق شمال‌غرب را فریب ارزیابی کرده و معتقد بودند که هدف اصلی ایران تصرف بصره است: ضمن اینکه اخبار خلیج فارس دیگر اخبار جنگ را تحت الشعاع قرار داده بود.
روزنامه «میدل ایست اکونومیک دایجست» دراین باره نوشت: «نیروهای مسلح عراق در سرتاسر جبهه جنگ در آماده‌باش کامل به‌سر می‌برند. هدف احتمالی ایران شهر بصره خواهد بود که عراقی‌ها می‌کوشند بار دیگر تدابیر دفاعی پیش‌بینی شده را به‌کارگیرند.»
همچنین «ایندیپندنت»، روزنامه دیگر لندن، با اشاره به این که عراق یک شبکه دیگر از مواضع دفاعی منطقه بصره ایجاد کرده است نوشت: «ایران به فشارهای مداوم رزمندگان خود مبنی بر دست زدن به حملات پیاپی جهت در هم شکستن خطوط دفاعی عراقی‌ها تا عملی ساختن یک رسوخ پیروزمندانه، متکی خواهد بود. عکس‌های ماهواره‌ای نشان‌دهنده آمادگی گسترده ایرانی‌ها برای دست زدن به یک حمله جدید در جبهه جنوبی است.» این روزنامه همچنین در مقاله‌ای دیگر آورد: «ایران حملات آزمایشی خود را در نقاط دیگر به عمل می‌آورد تا تعادل عراقی‌ها را به هم بزند. اما در واقع در اطراف بصره و در جبهه جنوبی است که نبرد واقعی صورت خواهد گرفت. هدف ایران بر آن است که جنوب عراق و بصره را از سایر نقاط عراق جداکند.»
وضع دشمن
در عملیات نصر۸، مسئولیت منطقه عملیاتی بر عهده سپاه یک ارتش عراق بود که با لشکر ۴۴ پیاده از این منطقه – به ویژه ارتفاع گرده رش – دفاع می‌کرد. تعدادی گردان خفیفه و گروه‌هایی از نیروهای جاش (کردهای محلی) هم در مناطقی همچون ارتفاع گوجار، ویسی و الاغلو استقرار داشته و تحت امر این لشکر از مناطق مذکور حفاظت می‌کردند. تنها نیروی احتیاط لشکر ۴۴ در آغاز عملیات، گردان کماندویی آن بود و حتی سپاه یکم هم که پدافند منطقه دربندیخان– شاخ مامند را با چهار لشکر بر عهده داشت، فقط توانست تیپ ۷۷ پیاده و یک گردان کماندویی را جهت پاتک به منطقه اعزام کند.
در مجموع، یگان‌هایی که تحت امر لشکر ۴۴، قبل و حین عملیات در منطقه حضور یافتند، به این شرح بود: تیپ‌های ۳۹، ۷۴، ۷۷، ۸۳ و ۶۰۳ پیاده، گردان کماندویی تابع سپاه یکم و گردان کماندویی تابع لشکر ۴۴ پیاده، گردان تانک ابن حارث تابع لشکر ۲۷ پیاده، گردان‌های ۵۳ و ۶۹ توپخانه.
حضور دشمن در منطقه، در آن زمان از سال عادی قلمداد می‌شد و از آنجا که در اواخر پائیز و فصل زمستان، مطابق تجربه سال‌های گذشته، عملیات بزرگ ایران در جبهه جنوب انجام می‌شد، دشمن به تدریج نیروهای خود را به آن جبهه اعزام کرد. اما این نقل و انتقال کند انجام می‌شد. از این رو، برخلاف عملیات کربلای ۱۰ که در اوایل بهار همین سال صورت گرفت، حضور دشمن در منطقه بیشتر و سازمان یافته‌تر بود.
علاوه بر این، با وجود اهتمام فراوان قرارگاه نجف نسبت به رعایت غافلگیری و اعمال حفاظت عملیاتی، به دلیل حضور دشمن روی ارتفاع گامو و ارتفاع قمیش، اقدامات و نقل و انتقال یگان‌های خودی در معرض دید نیروهای عراقی قرار داشت و به همین دلیل، دشمن به طور نسبی هوشیار بود. این وضع به طور خاص چند روز قبل از شروع عملیات، تشدید شد و نیروهای در خط دشمن به حفر کانال، احداث سنگر، افزایش موانع مصنوعی و فعالیت کمین پرداختند. عراقی‌ها، همچنین، نیروهای یگان‌های مستقر در ارتفاع گرده‌رش، را افزایش دادند.
وضعیت نیروهای ایرانی
از سوی دیگر، در جبهه ایران، نیروهای عملیات کننده با ۱۱ گردان پیاده به شکل یک قرارگاه ثابت و یک قرارگاه احتیاط سازماندهی شدند. قرارگاه نجف هدایت لشکر ۱۱ امیرالمومنین (ع)، لشکر ۲۱ امام رضا (ع)، لشکر ۵۷ اباالفضل (ع)، لشکر ۱۵۵ ویژه شهدا و تیپ مستقل ۱۲ قائم (عج) را به عهده داشت. همچنین، لشکرهای ۷ ولی عصر (عج)، ۵۲ قدس و تیپ‌های مستقل ۳۵ امام حسن(ع) و مسلم به عقیل به عنوان احتیاط قرارگاه در نظر گرفته شدند.
گردان‌های عمل کننده هم عبارت بودند از: گردان کمیل، گردان میثم، گردان حمزه، گردان امام حسین (ع)، گردان ابوالفضل (ع) و گردان امیرالمومنین (ع).
بر اساس طرح عملیات، تقسیم وظایف به شرح زیر انجام شد:
– تصرف نیمه جنوبی ارتفاع ۱۴۱۸ (قلّه دوم) توسط لشکر ۲۱امام‌رضا (ع)
– تصرف نیمه شمالی ارتفاع ۱۴۱۸ و تصرف ارتفاع ۱۳۹۱ (قلّه سوم) توسط لشکر۵۷ حضرت ابوالفضل (ع).
– تصرف نیمه‌غربی ارتفاع ۱۴۲۶ (قلّه اوّل) توسط لشکر ۱۱ امیرالمومنین (ع).
– تصرف نیمه‌شرقی ارتفاع۱۴۲۶(قلّه اوّل) توسط تیپ۱۲ قائم (عج).
– تصرف ارتفاعات ۱۳۱۷ و ۱۳۴۸ (قله چهارم) توسط لشکر ۱۵۵ ویژه شهدا. همچنین لشکرهای ۷ ولیعصر (عج)، ۵۲ قدس و تیپ ۳۵ امام‌حسن (ع) و تیپ مسلم‌بن‌عقیل به عنوان احتیاط قرارگاه در نظر گرفته شدند.
موقعیت منطقه عملیات
منطقه عملیاتی در شمال سلیمانیه واقع و توسط ارتفاعات بلند گرده رش، گوجار، قمیش، دولبشک، الاغلو، ویولان، گرده شیلان و نیز دشت هرمدان و تپه‌های جنگاوی احاطه شده بود. در این میان، ارتفاع گرده رش از اهمیت بیشتری نسبت به سایر ارتفاعات برخوردار بود؛ چرا که رودخانه قلعه چولان، این منطقه را به دو بخش شرق و غرب تقسیم می‌کند و برای ورود به منطقه غرب رودخانه و انجام عملیات‌های بعدی می‌بایست این ارتفاع تصرف می‌شد.
از جمله ویژگی‌های این منطقه می‌توان به کوهستانی بودن، محدودیت عقبه، نبود جاده – به طور خاص در مورد ارتفاع گرده رش – و سرما اشاره کرد. قبل از این، در این منطقه عملیات‌های کربلای ۱۰ و نصر ۴ انجام شده بود.
از آنجایی که به علت مسافت زیاد و شیب تند ارتفاعات گرده‌رش، تدارک یگان‌ها از راه زمینی بسیار دشوار بود، یگان‌ها از شب عملیات وسایل مورد نیاز خود را در تورهای اسلینگ آماده کرده و از صبح عملیات هوانیروز به اسلینگ وسایل تدارکاتی یگان‌ها پرداخت و در روز اول عملیات هوانیروز ۱۸ بار و در هر بار یک تن محموله را اسلینگ کردند و در روز دوم نیز ۲۵ بار عملیات اسلینگ صورت پذیرفت.
شرح عملیات
عملیات، بامداد ۲۹ آبان ۱۳۶۶ آغاز شد. به منظور تک هم آهنگ به مواضع دشمن، یگان‌ها با پنج تا هشت ساعت راه‌پیمایی، زیر مواضع دشمن استقرار یافتند. به این ترتیب، با فرمان حمله، یگان‌های عمل کننده به طور هماهنگ و هم زمان حمله را شروع کردند و پس از یک ساعت، موفق شدند هدف‌های خود را بر روی قله‌های ۱۴۲۶، ۱۴۱۸، ۱۳۹۱ و همچنین، قرارگاه تاکتیکی تیپ ۳۹ و مقر گردان ۱ این تیپ را تصرف کنند. در این میان، تنها مقر گردان ۲ تیپ ۳۹ در ادامه یال شمال گرده‌رش پاکسازی نشد. با آغاز عملیات، مهندسی قرارگاه نجف هم اقدام به احداث جاده از پاسگاه پلیس به سمت رودخانه قلعه‌چولان و احداث پل لوله‌ای روی این رودخانه کرد.
از ساعت ۵ صبح، دشمن با عناصر باقی‌مانده از تیپ ۳۹ به لشکر ۵۷ ابوالفضل(ع) پاتک کرد و با ادامه این فشار توانست این لشکر را ۳۰۰ متر عقب بزند و به دلیل احساس خطر از این محور، به این لشکر ماموریت داده شد تا هنگام ورود نیروهای لشکر ویژه شهداء، در مقابل دشمن مقاومت کرده و منطقه را حفظ کند.
لشکر ویژه شهداء هم مأموریت داشت ادامه یال گرده‌رش را تصرف کند. از این رو، برای کمک و تقویت این یگان به توپخانه و ادوات دستور داده شد در آن محور اجرای آتش کنند. به این ترتیب، ساعت ۵ صبح به لشکر ویژه شهداء و لشکر ۷ ولیعصر (عج) دستور داده شد که در پی ادامه مأموریت لشکر ۵۷ و تقویت خط دفاعی لشکر ۲۱ امام رضا (ع) وارد عمل شوند.
در این حال، بار دیگر دشمن اوایل صبح پاتک کرد اما این بار سرکوب شد. پس از این حمله، تا ظهر روز اول، تحرک خاصی از دشمن مشاهده نشد اما بعد از ظهر چند فروند هواپیمای دشمن با قصد بمباران مواضع رزمندگان ایران، به اشتباه مواضع قوای خودشان را بمباران کردند.
در شب دوم، لشکر ویژه شهداء روی ادامه یال گرده‌رش، با یک گردان از لشکر ۵۷ عبور کرده و آن را تصرف کرد. عراقی‌ها پس از عقب‌نشینی از گرده‌رش، از روز سوم عملیات با تیپ‌های ۳۱، ۷۷ و ۸۳ از دو محور به مواضع نیروهای خودی در میان قله‌های ۲ و ۳ و همچنین به قله ۲ حمله کردند، اما رزمندگان ما آنها را عقب زدند.
از سوم آذر ۱۳۶۶ هم نیروهای اتحادیه میهنی کردستان عراق روی ارتفاع ویولان عملیات خود را آغاز کردند. در پی این اقدام، دشمن توجه خود را به آن محور معطوف کرد و موفق شد پس از چند روز درگیری اتحادیه را وادار به عقب‌نشینی کند.
نتایج عملیات
رزمندگان ایرانی در عملیات نصر ۸، به طور صددرصد به هدف‌های خود دست یافتند. در واقع، با تصرف ارتفاع گرده‌رش، یک سرپل مناسب و جاپای مطمئن در آن سوی رودخانه قلعه چولان، برای اقدامات بعدی به دست آمد. در این عملیات، دشمن متحمل تلفات نیروی انسانی و تجهیزات زیادی شد و ۳۰۰ نفر از عراقی‌ها کشته و ۲۰۰ تن از آنها هم به اسارت نیروهای خودی در آمدند. علاوه بر این، تعدادی تانک، مقادیر زیادی خمپاره انداز، سلاح، مهمات و یک دستگاه رادار رازیت از دشمن به غنیمت گرفته شد.
مناطق آزاد شده شامل شهر ماووت ارتفاعات ۱۴۲۶، ۱۴۲۸،۱۳۹۱ چندین پاسگاه مرزی عراق بر روی ارتفاعات گرده رش روستاهای گمالان زور،گمالان خوارد، بر گر بالا، بر گر پایین بود.
تجهیزات منهدم شده دشمن هم شامل چندین دستگاه تانک و نفربر، انواع ماشین آلات مهندسی و راهسازی، چندین قبضه آتشبار توپخانه، چندین انبار مهمات، ده‌ها دستگاه خودروی نظامی می‌شد. همچنین در این عملیات تیپ ۲۹ از لشگر ۴۴، تیپ‌های ۶۰۳، ۸۳، ۷۷ پیاده و یک گردان کماندویی از سپاه یکم دشمن به همراه سه گردان توپخانه و یک گروهان تانک و گردان کماندویی لشگر ۴۴ عراق منهدم شدند.
جنگ با سنگ در «گرده‌رش»
سردار «الله‌نور نورالهی»، فرمانده سابق سپاه کردستان درباره عملیات ظفر۴ که زمینه ساز نصر۸ بود، می‌گوید: «شرایط ما در سال‌های آخر جنگ شرایط خاصی بود. جنگ هر چه فرسایشی و طولانی می‌شود تاکتیک‌ها تغییر می‌کنند و باید روش‌های جدید ابداع و از هنر جدید استفاده و ابزار جدید را جایگزین کرد.
در سال ۶۶ لشکر امیرالمومنین به خاطر شجاعت و شهامت‌هایی که در سال ۶۵ از خودش نشان داده بود، وارد حوزه‌ی جدیدی به نام «جنگ در کوهستان» شد. جنگیدن در کوه به زبان آسان و در عمل بسیار دشوار است. ما بر اساس روش آفند پدافند باید جابجا می‌شدیم. کربلای ۱۰ را پشت سر گذاشتیم و با فاصله‌ی اندک ضمن اینکه منطقه را تثبیت کردیم و عملیات نصر ۴ را در ۳۱ خرداد ۶۶ در منطقه‌ای انجام دادیم، برای دیپلمات‌ها و سیاسیون شرایط مساعدی فراهم شد.
علی‌اکبر ولایتی می‌گفت: وقتی این عملیات انجام و فتح شهر ماووت انجام شد ما با صلابت و قدرت در سازمان ملل حرف می‌زدم، قبل از آن خیلی محتاط بودم.
عملیات نصر ۴ در حساس‌ترین نقطه و مخاطره‌انگیزترین نقطه یعنی روی دوقلو انجام شد. مأموریت دوقلو را به ما دادند، ولی فرماندهان شجاع و همین لشکر مقتدر امیرالمومنین دوقلو را هم فتح و هم تثبیت کردند. یگانی را آوردند که چند روز کوتاه نفسی بکشیم، بنده و آقای کرمی با سردار شوشتری مذاکره کردیم تا دوقلو را تثبیت کنند.
شهید شوشتری آدم شجاع و عادلی بود وقتی دید ۷ شبانه‌روز است که دوقلو را گرفتیم، سرش را پایین انداخت و از سنگر بلند شد رفت بیرون. به آقای کرمی گفتم: می‌دانی چرا آقای شوشتری بلند شد؟ گفتم: چون ایشان هیچ یگانی در دستش نیست.
رفتم پیش آقای شوشتری گفتم: حاجی ما تعدادی نیروی آماده داریم و پایین می‌رویم و هر شکلی شده مقاومت می‌کنیم، تا هر وقت شما تصمیم می‌گیرید. جلو آمد. بوسه‌ای به پیشانی‌ام زد و گفت: هر کاری که صلاح می‌دانید انجام دهید.
شهید علی غیوری روی قل سمت راست ارتفاع رفت، علی‌زمان عسکری روی قل سمت چپ رفت. حاج قاسمی ۲۲ نفر را برای ما فرستاد، بیشتر در دسترسش نبود. یعنی جوری بود که مکانیک ها را هم از چاله‌ی گریس و تعویض روغن بیرون کشیده و به کمک فرستاده بودند. حماسه بزرگ علی غیوری و شهدای همراه ایشان آن شب آن عاشورا را به پا کردند قابل توصیف نیست.
روز بعد ساعت ۴ بعد از ظهر، رفتیم بالای قلوی راست، نماز جماعت خواندیم. علی غیوری گفت: ما برای گرفتن وضو آب نداریم، با او مزاح کردم و گفتم در این شرایط باید تیمم کرد، علی گفت: حیفم می‌آید. با وضویی که دیشب نماز خواندم، نماز صبح و ظهر و عصر امروز را هم اقامه کرده‌ام.
در آنجا کربلایی برپا بود، اگر می‌خواستیم مجروحان را انتقال بدهیم، کسی که امکان زنده ماندنش وجود داشت، در اولویت بود، چرا؟ چون انتقال مجروح در شیب ۷۸ درجه در سرازیری با قاطر کار هر کسی نیست، نه مهمات داشتیم، نه آذوقه و باید گرده‌رش را حفظ می‌کردیم، در آنجا بود که جنگ با سنگ رقم خورد. آنجا نارنجک و گلوله سلاح سبک ما محدود بود، سلاح عدواتی که نداشتیم، قاطرچی که نمی‌توانست توپ بالا بیاورد، خمپاره هم بالا می‌بردیم، اما مگر چند گلوله را می‌توانستیم بالا ببریم؟ چند تا را می‌توانستیم بزنیم؟ دشمن با بی‌رحمی می‌زد و آتش تندی را روی گرده‌رش گرفته بود. روبروی «قمیش»، پیچی بود که به پیچ شهدا معروف شده بود. آنجا بچه‌ها ابتدا تک‌تک نارنجک می‌زدند وقتی وضعیت وخیم شد و دشمن پی برد آذوقه ما محدود است بالا کشید و خدا می‌داند که بچه‌ها با سنگ حمله می‌کردند و دشمن را عقب می‌راندند.»
برگرفته از: پایگاه اطلاع رسانی دفاع مقدس، ایرنا، ایسنا
اکبر عزیزی اقدامی دیر، اما باارزش