در اندیشه کولی، دو مفهوم خود آیینه‌سان و «گروه نخستین»، مفاهیمی درهم تنیده و به‌هم‌بسته‌ هستند. به زعم کولی حساسیت نسبت به اندیشه، رویکردها، ارزش‌ها و داوری‌های دیگران را فقط می‌توان در تعاملات اجتماعی و کنش‌های متقابل و نزدیک و صمیمانه گروه‌های نخستین پرورش و توسعه داد. در نتیجه، گروه نخستین، بستر عمده رشد احساسات و عواطف بشری است. در این گروه‌ها، فرد به‌تدریج با نیازها، سلایق و خواست‌ها و آرزوهای دیگران همداستان می‌شود و خود را با محیط بیرون (جامعه) و قوانین گروه، سازگار و منطبق می‌سازد. گروه نخستین همچنین توانایی به جای دیگری گذاشتن خود را تقویت می‌کند و با ایجاد حساسیت نسبت به واکنش‌های دیگران، فرد را از پیله خودبینانه‌اش بیرون می‌کشد (به نقل از کوزر، ۱۹۷۷: ۳۰۸).
کولی به لحاظ ماهیت اندیشه، رویکرد نظری و مفاهیم اساسی، جامعه‌شناسی تربیت شده در مکتب کنش متقابل نمادین و متعلق به حوزه نظری برساخت‌گرایی اجتماعی و پارادایم اصالت تعریف و تفهیم اجتماعی۷۲ است (Ritzer, 1991: 27-28). از این رو متدولوژی حاکم بر مکتب کنش متقابل نمادین به شدت از متدولوژی درون‌نگرانه همدلانه و هرمونتیستی ماکس وبر متأثر است. به نظر کولی، بررسی کنش‌های انسانی ضرورتاً می‌باید معناهایی را دربرگیرد که کنشگران انسانی برای موقعیت اجتماعی خویش قائلند. این بررسی می‌باید از صرف توصیف رفتار انسانی فراتر رود. چه دانش اجتماعی از ارتباط و اتصال با اذهان و افهام انسان‌های دیگر پدید می‌آید و محصول برخوردهای میان‌ذهنی کنشگران اجتماعی است. کولی بنا به این اعتقاد که ارتباط بین‌الاذهانی میان کنشگران، فراگردی از احساس و اندیشه همانند با دیگران را به حرکت درآورده و آنان را قادر می‌سازد تا با اشتراک در حالت‌های ذهنی دیگران آنها را درک کنند، استدلال می‌کند که جامعه‌شناسان می‌باید در بررسی پدیده‌های اجتماعی بر ابعاد کیفی آن متمرکز باشند و برای تجزیه و تحلیل شعور، آگاهی، تفکر، احساس درک متقابل مبتنی بر تفسیر و مانند آن از روش درون‌نگری همدلانه۷۳ بهره ببرند.
شهرت چارلز هورتون کولی، همانطور که لوئیس کوزر۷۴ (۳۰۹-۳۰۸: ۱۹۷۷) معتقد است، از «بینش‌های شبه دورکیمی او برنمی‌خیزد، بلکه سهم تعیین‌کننده‌اش در شناخت مسائل درونی شده ارزش‌های اجتماعی و ماهیت ذهنی «خود» و «جامعه» او را بلندآوازه ساخته است.» شاید تالکوت پارسنز قدری تند رفته باشد که گفته است «دورکیم نظریه‌پرداز جامعه به عنوان پدیده‌ای در جهان خارجی بود، اما کولی نظریه‌پرداز جامعه به عنوان بخشی از خود فردی بود» (پارسنز، ۱۹۶۸: ۶۶ به نقل از کوزر، ۱۹۷۷: ۳۱۰).
در یک معنای عام، به‌نظر می‌رسد پارسنز درست گفته است که برخلاف نظر دورکیم، جامعه به نظر کولی یک پدیده ذهنی بی‌همتاست.
در «ماهیت آدمی و نظم اجتماعی»، کولی آشکارا تصریح می‌کند که:
«تصوراتی که مردم از یکدیگر دارند آشکارترین و محرزترین واقعیت‌های جامعه‌اند و جامعه همان رابطه میان افکار اشخاص است» (کولی، ۱۹۶۴: ۱۲۰-۱۱۹).
آثار
چارلز هورتن کولی، در طول حیات علمی و حرفه‌ای خود تألیفات و آثار مکتوبی چه در هیأت کتاب و چه در قالب مقالات علمی منتشر کرد. در ذیل به برخی از این آثار اشاره می‌شود:
۱- «اهمیت اجتماعی راه‌آهن» (Social Significance of Railways)
این مقاله که در سال ۱۸۹۰ میلادی در گردهمایی انجمن امریکایی اقتصاد ارائه شد، ملهم از رساله دکتری کولی تحت عنوان «نظریه حمل و نقل» است که نشان می‌دهد پیدایی و توسعه شهرها در امریکا عمدتاً در مسیر سیستم‌های حمل و نقل به‌ویژه راه آهن رخ می‌دهد.
۲- «رقابت شخصی» (Personal Conpetition)
در این مقاله که در سال ۱۸۹۹ میلادی انتشار یافت، کولی متذکر شد همچنانکه جامعه امریکا شتابان به سمت توسعه و صنعتی‌شدن گام برمی‌دارد، به همان میزان پیوندهای اجتماعی، قوام خانواده سنتی و محله و همسایگی آن سست‌تر و فردگرایی و رقابت سرسختانه نضج و دوام فزاینده‌ای می‌یابد.
۳- «طبیعت انسان و نظم اجتماعی» (Human Nature and Social Order)
طبیعت انسان و نظم اجتماعی که به سال ۱۹۰۲ میلادی انتشار یافت، یکی از آثار مهم کولی محسوب می‌شود. در این اثر کولی در کسوت یک روان‌شناس اجتماعی «ضمیر خود» یا شخصیت «Self» را یک برساخت اجتماعی (Social Construe) در نظر می‌گیرد و چون جورج هربرت مید۷۵ معتقد است آگاهی اجتماعی و شناخت خویشتن پابه‌پای هم در اثر ارتباطات ذهنی از طریق کنش‌های متقابل با دیگران به‌وجود می‌آیند. او با کاربرد مفهوم «خودآینه‌سان» (Looking Glass Self) مدعی است که ما تصویری از خود را در آیینه دیگران انداخته و خود را در آن می‌بینم. کولی فرایند شکل‌گیری «خود» را تحت ۳ مرحله در نظر می‌گیرد؛ دو مرحله تصوری و یک مرحله احساسی: نخست، تصور جلوه خود در نزد دیگران. دوم، قضاوت دیگران در باب آن جلوه. سوم، احساس خوش (مطبوع) یا ناخوش (نامطبوع) نسبت به آن قضاوت و جلوه. کولی همچون سایر نظریه‌پردازان کنش متقابل نمادی، عامل غریزه را به‌عنوان دلیل اصلی شکل‌گیری شخصیت آدمی، مردود دانسته و ارتباطات و کنش‌های متقابل میان فردی را علت و عامل اصلی تکوین و پیدایی آگاهی و شناخت خویشتن قلمداد می‌کند.
۴- «سازمان اجتماعی» (Social Organization)
در «سازمان اجتماعی» که سال ۱۹۰۹ میلادی انتشار یافت، کولی دو مفهوم «گروه نخستین» و «گروه ثانویه» (Primary and Secondary Groups) را وارد ادبیات جامعه‌شناسی کرد.
به‌زعم کولی، افراد در بدو زندگی اجتماعی به گروه‌های کوچک خانواده، همسالان و همبازی تعلق دارند. افراد با تمامی وجود در فعالیت‌های این گروه‌ها شرکت می‌کنند. در این گروه‌ها که کولی آنها را گروه نخستین می‌نامد، احساسات همدلی، وفاداری، عشق، محبت، صمیمیت و پیوستگی با دیگران آموخته می‌شود. ویژگی‌ها و صفات مشترک گروه‌های نخستین ناظر بر ارتباطات چهره به چهره، وفاداری، پیوستگی عاطفی، همکاری نزدیک و روابط دوستانه و مبتنی بر صمیمیت است. این گروه‌ها نقش عمده‌ای در تکوین شخصیت و ایجاد ماهیت و آرمان‌های اجتماعی فرد ایفا می‌کنند.
گروه‌های دومین یا ثانویه، انواعی از گروه‌های اجتماعی به شمار می‌آیند که در مقابل گروه‌های نخستین قرار دارند. در گروه‌های دومین، روابط میان افراد رسمی و کم‌تر مبتنی بر احساس و عاطفه است. این گروه‌ها براساس قراردادها و ضرورت‌های اجتماعی تشکیل می‌شوند و عضویت افراد در چنین گروه‌هایی بنا به میل آنها و مطابق با شرایط و مصالح زندگی آنان است. کولی گروه‌های ثانویه را با مشخصات زیر در نظر گرفته است:
– روابط افراد براساس روابط و مناسبات غیرفردی است.
– روابط عمدتاً از نوع روابط رسمی (Formal) است.
– ارتباطات، عمودی و افقی است و افراد به طریق رسمی با افراد مافوق و مادون و همردیف و همکار رابطه برقرار می‌‌کنند.
– ارتباطات افراد به خاطر استمرار و بقای جریانات و فعالیت‌های اجتماعی گروه به صورت تکراری و یکنواخت است.
– به منظور همزیستی و رفاه بیشتر، همکاری و همراهی افراد برپایه اعتقادات و تبعیت از موازین اجتماعی و فرهنگی پایه‌ریزی می‌شود.
– گروه‌های ثانویه به‌واسطه نامحدود بودن حیطه فعالیت‌ها، تشکیلات ترکیبی از واحدهای گوناگون دارند (سازمان اجتماعی، صفحاتxxi و ۲۴-۲۳).
۵- فرایند اجتماعی (Social Process)
در «فرایند اجتماعی» که به سال ۱۹۱۸ انتشار یافت، کولی متأثر از اندیشه چارلز داروین در باب «انتخاب طبیعی» (Natural Selection) و انطباق با «هستی جمعی» (Collective Existence) جامعه را به یک ارگانیسم (موجود زنده) تعبیر می‌کند و بر روابط نظام‌مند میان فراگردها و جریانات اجتماعی تأکید می‌ورزد. به ‌نظر کولی، جامعه چیزی جز شبکه ارتباطات میان کنشگران و گروه‌های اجتماعی نیست. فراگرد ارتباطات و تجسم آن در عقیده عمومی (Public Opinion)، شیرازه پیوندهای اجتماعی را می‌بندد و توافق همگانی را تضمین می‌کند. همچنین عقیده عمومی صرفاً مجموعه‌ای از داوری‌های منفک و جداگانه فردی نیست، بلکه مولود ارتباطات مشترک و تأثیرات متقابل افراد متعامل است. از این روی، عقیده عمومی از برخورد افکار افراد در جریان ارتباطات اجتماعی متقابل سرچشمه می‌گیرد (Cooley, 1819, 1966, P. 379).
کولی در فراگرد اجتماعی، کشاکش (Conflict) در اجتماع را پدیده‌ای ضروری و امری اجتناب‌ناپذیر می‌پندارد. او کشمکش و همکاری دو پدیده را جدا از هم نمی‌داند، بلکه دو رویداد از یک فراگردند. این فراگرد همیشه جزئی از این دو رویداد را دربرمی‌گیرد (همان، ص ۳۹).
۶- نظریه جامعه‌شناختی و تحقیق اجتماعی (Sociological Theory and Social Research)
کولی در این اثر که یک سال پس از مرگ وی در سال ۱۹۳۰ انتشار یافت، استدلال می‌کند که مطالعه کنش‌های انسانی باید معناهایی را دربرگیرد که کنشگران انسانی برای موقعیت اجتماعی‌شان قائلند؛ از این روی، این بررسی باید از صرف توصیف رفتار انسانی فراتر رود. کولی و همفکرانش تأکید می‌کردند که جامعه‌شناسی حیوانی می‌تواند بر توصیف حیوانات مبتنی باشد، زیرا ما نمی‌توانیم بدانیم که حیوانات چه معناهایی به فعالیت‌هایشان نسبت می‌دهند. اما جامعه‌شناسی انسان باید راه دیگری در پیش گیرد، زیرا می‌تواند قوانین رفتاری انسان‌ها را در معانی ذهنی افراد کنشگر جستجو کند. کولی میان «دانش مکانی یا مادی» و «دانش شخصی یا اجتماعی» تمایز قائل شده است و می‌گوید که اگرچه دانش ما از دیگران یک دانش رفتارگرایانه است، اما اگر با همدلی همراه نباشد، این دانش هیچ عمقی نخواهد داشت و از ویژگی یک بصیرت انسانی بی‌بهره خواهد بود. کاربرد کولی از روش فهم همدلانه بر اثر تأثیر بیش از حد ذهن‌گرایانه و درون‌نگرانه او کمی آسیب دیده‌ بود و نیز قائل نشدن تفکیک ضروری میان معنایی که همه انسان‌ها در روابط متقابلشان با دیگران به اعمالشان نسبت می‌دهند. به نظر او، دانش اجتماعی از تماس و ارتباط با اذهان انسان‌های دیگر پدید می‌آید. این تماس، فراگردی از احساس و اندیشه همانند با دیگران را به حرکت درآورده و ما را قادر می‌سازد تا با اشتراک در حالت‌های ذهنی دیگران آن‌ها را درک کنیم. کولی استدلال می‌کرد که تفاوت دانش ما از یک اسب با یک سگ با دانش ما از انسان، در این واقعیت نهفته است که ما می‌توانیم درباره انگیزه‌ها و سرچشمه‌های کنش انسان، فهم همدلانه داشته باشیم (به نقل از کوزر، ۱۹۷۷: Cooley, 1930: 290).
کولی مانند ماکس وبر و همفکران آلمانی او، تأکید می‌کرد بررسی جهان اجتماعی انسان، باید بر کنکاش معانی ذهنی‌ای مبتنی باشد که کنشگران انسانی به کنش‌هایش نسبت می‌دهند و یک چنین معانی را باید بیشتر از طریق «فهم» بررسی کرد تا از طریق اتکای محض بر گزارش رفتار. در مشابهت اساسی این‌ها باید از راه تجربه، مبنای اندیشه‌ها و احساسات مشابه در ذهن انسان را جستجو کرد. در این‌ها (هرجا که باشند) فطرت انسانی موجودیت پیدا می‌کند ( به نقل از توسلی، ۱۳۸۰: ۲۹۷).
***
پی‌نوشت:
۷۲ . Social Definition Paradigm
73 . Sympathetic Introspection
74 . Lewis Coser
75 . Georg Herbert Mead
منابع و یادداشت‌ها
الف) منابع فارسی
اسکفلر، ایزرائیل (۱۳۶۶)، چهار پراگماتیست، ترجمه محسن حکیمی. تهران: انتشارات آستان قدس.
توسلی، غلامعباس (۱۳۸۰): نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: انتشارات سمت.
روسک جوزف، وارن رولاند (۱۳۶۹)، مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی، ترجمه نبوی و کریمی، تهران: انتشارات فروردین.
کوزر، لوئیس (۱۳۷۳)، زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
ب) منابع لاتین
Angell, R. C. (1968), International Encyclopedia of Social Sciences. New York: Macmillan.
Baron, A., Byane, D. and Watson, G. (2010), Exploring Social Psychology. Toronto: Pearson Education Canada, Inc.
Cooley, C. H. (1930). Sociological Theory and Social Research. New York: Holt, Rinehart and Winston.
Cooley, C. H. (1964). Human Nature and Social Order, New York: Schocken.
Cooley, C. H. (1966). Social Process, Carbondale: Southern Illinois University Press.
Cooley, Charls, Horton (1962). Social Organization, New York: Schocken.
Coser, L. (1977), Masters of Sociological Thought. New York: Harcourt Brace Jovanovich, Inc.
Jandy, E. C. (1942), Charls Horton Cooley: His Life and His Social Theory. New York: Dryden Press.
Lemert, C. (2004), Social Theory. Colorado: Westview Press.
Macionis, J. (2017), Society the Basic. New York: Pearson Education, Inc.
Mead, G. H. (1964). «Cooley’s Contibution to American Social Thought», in Human Nature and Social Order, P. xxx.
Merton, R. K. (1968), Social Theory and Social Structure, New York: The Free Press.
Parsons, Talecott (1968). Cooley and the Problem of Internalization» in Albert J. Reiss, Jr.ر ed.ر Cooley and Social Analysis, Ann Arbor, University of Michigan Press, P. 66.
Ritzer, G., (1991), Contemporary Sociological Theory. New York : Mc Grow Hill Publishing Company .
White Morton (1972), Science and Sentiment in America, New York: Oxford University Press.

code