خوانش شعری از سیدمحمد مرکبیان
همراهی کهن الگو و نماد

«دچار شهر که شوی
از یاد می بری
کدام پرنده
شبیهِ آرزوی تو بود»۱

از دیدگاه«کارل گوستاو یونگ »، روان شناس و متفکر سوئیسی، آرکی تایپ یا کهن الگو، تصاویر و باورهایی است که بر اثر تجربه‌های مکرر انسان های باستانی، به ناخودآگاه بشر راه یافته است. آن بخش از رفتارهایی که اجداد اولیه ما با تکرار آنها باعث شده اند اکنون آن رفتارها به صورت غریزی در همه انسان ها،فارغ از رنگ و نژاد، بروز کند.
در واقع، آرکی تایپ یا کهن الگو، محتویات ناخودآگاه جمعی است که در همه انسان ها مشابه است. شاید از همین روست که«یونگ»پس ازپرداختن به ناخودآگاه جمعی، نظریه آرکی تایپیایا کهن الگوها را به منظور روشن کردن اجزای شخصیت ارائه داد و معتقد بود که افسانه های تاریخی که در فرهنگ های مختلف وجود دارند، با روشهای نمادین تجربیات درونی مردم را به نسل های بعد انتقال می دهند و این داستان ها که به کرّات در هنر و ادبیات نقاط مختلف جهان مطرح شده اند، ساختار زندگی ما را شکل می بخشند.
«سیدمحمد مرکبیان»درشعر خود از کهن الگوی پرنده و پرواز سود برده است تا در متن، با رویکردی استعاری به رهایی اشاره کند. چرا که در ناخودآگاه خود، پرنده را نماد موجودات رها می داند. این شعریت اما با لایه معنایی دیگری پشتیبانی می شود و غنی می گردد. لایه معنایی ثانوی شعر با حضور واژه «شهر» به عنوان نماد تمدن و زندگی مدرن شکل می گیرد.
تعبیر رهایی از شهر با حضور پرنده و پرواز مصداق می یابد و نقد شاعرانه و نمادین مدرنیسم و زندگی مدرن را سامان می بخشد. نوعی زندگی که موجب محدودیت های شدید بشر در زندگی آزاد می شود و بروز شخصیت فردی بشر را مانع می گردد. همسان سازی و جهانی سازی ناگزیری که در عین حال، تنهایی و غربت آدمی را هم به دنبال دارد. در این شعر همچنین می توان به تفاوت کهن الگو و نماد اشاره نمود. شکل گیری کهن الگو به زندگی و تصورات اسطوره ایِ انسان ها خصوصاً در دوران باستان برمی گردد. حال آن که نماد، ربط چندانی به رسوب یک تفکر و هستی شناختی خاص در ذهن بشر ندارد؛ بلکه به قراردادهای به رسمیت شناخته شده بین انسان ها مربوط می شود. هرچند امروزه کهن الگوها به عنوان نمونه هایی اصیل و الگووار، به پدیده های مدرن هم اطلاق می گردد.

۱ـ دو لک لک بی خواب، سیدمحمد مرکبیان، نیماژ، ۱۳۹۶، ص ۴۳

code