برپایی جشن‌های مذهبی همانطور که در روزگار ما مورد توجه خانواده‌هاست در صد سال پیش و قبل از آن نیز در میان خانواده‌ها بسیار با اهمیت بود. به خصوص در روزهای عید غدیر و عید فطر و به خصوص عید قربان، مراسم‌های با شکوهی نه تنها در خانه‌ها بلکه در سطح شهر همراه با برپایی جشن‌های مفصل با حضور شاه و امرا و صاحب منصبان و شرکت تمامی مردم از هر قشری برگزار می‌شد.
جشن‌های مذهبی مورد توجه اروپاییان
مسافران و جهانگردان اروپایی از دیدن چنین جشن‌های باشکوهی که با حضور تمام خانواده‌ها از هر طبقه‌ای در روزهایی خاص برگزار می‌شد با تعجب روایت کرده‌اند. در این میان بیشترین مراسمی که مورد توجه آنان قرار گرفته بود برپایی جشن عید قربان در آن سال‌ها بود. چنانکه ریشه این مراسم به دوران قبل از قاجارها یعنی دوران صفویه برمی‌گشت که مسافران اروپایی آن زمان هم از این جشن باشکوه در نوشته‌های خود آورده‌اند.
اهمیت خانواده‌ها به قربانی کردن
«هانری رنه دالمانی» جهانگرد فرانسوی بزرگ‌ترین عید خانواده‌های مسلمان را عید قربان می‌دانست به گفته خودش در این روز هر خانواده‌ای باید حیوانى را قربانى می‌کرد که اعیان و ثروتمندان گاو و گوسفند قربانى کرده و خانواده‌های فقرا هم اگر می‌توانستند با کشتن یک مرغ هم نذر خود را ادا می‌کردند. با نزدیک شدن به عید قربان که همزمان با آن اعضای بعضی از خانواده‌ها در سفر حج بودند، شهر حال و هوایی خاص به خود می‌گرفت و کم کم پچ پچ‌هایی بین مردم که قرار است برای دیدن مراسم شتر قربانی بروند، به گوش می‌رسد.
فرصتی برای تفریح و سرگرمی خانواده‌ها
این روز برای بیشتر خانواده‌ها تفریحی بود که می‌توانستند با رفتن به محل قربانی شتر که به زمان ناصرالدین شاه و بعد از آن در میدان بهارستان برپا می‌شد، به غیر از خوش گذراندن وتفریح اگر زرنگ باشند تکه‌ای گوشت نذری هم صاحب شوند که البته با وجود ازدحام جمعیت و تلاش همه برای به دست آوردن تکه‌ای گوشت نذری و حتی اسباب و جواهرات آویخته شده به شتر قربانی، کم‌تر پیش می‌آمد کسی بتواند از این جشن دست پر به خانه برگردد.
نمایندگان اصناف با بقچه‌هایی به گردن
بر اساس مشاهدات «هانری رنه دالمانی» صبح روز عید قربان شتر را با آرایش و تجملات بسیار از ارگ سلطنتى بیرون می‌آورند، نماینده شاه که به جای او می‌آمد در پیشاپیش شتر با تشریفات و تجملات سلطنتى در حالی که جمعى از درباریان او را احاطه کرده‌اند سوار بر اسب حرکت می‌کرد. به دنبال آن هم نمایندگان اصناف تهران پیاده یا سوار بر قاطر حرکت می‌کردند و هرکدام حوله یا بقچه‌ای به‌گردن بسته بودند که قسمتى از گوشت شتر را بعد از قربانی در آن گذاشته و با خود ببرند.
سهمی از گوشت قربانی برای خانواده‌ها
البته برگزار کنندگان قبل از آنکه به مردم عادی اجازه دهند برای گرفتن گوشت قربانی به محل نزدیک شوند سهم صاحبان مشاغلی که جزو صنف قصاب‌ها، سیرابی‌پزها، دباغ‌ها، نانواها، کله پزها، ماست‌بندها و صابون‌پزها بود مشخص کرده که خود صاحبان مشاغل هم تکه‌های گوشت را بریده و با خود می‌بردند، و در نهایت به دنبال آن بقیه مردم از سر و کول هم بالا می‌رفتند و هر یک قطعه‌ای از بدن شتر را بریده و برای خود
برمی‌داشتند.
پشت بام خانه‌ها پر از انبوه مردم
به گفته آن جهانگرد فرانسوی: «پشت بام خانه‌های مجاور این میدان(بهارستان) نیز پر از انبوه مردم بود. آن‌قدر جمعیت زنان بر پشت بام عمارت باغ نظامیه زیاد بود که نمی‌شد سوزنی میانشان انداخت». البته تماشاچی‌های اصلی این مراسم آنطور که گفته‌اند زن‌ها بودند که بیشتر برای آن می‌آمدند که یا چشم شتر یا کمی از خون آن را برداشته و با خود ببرند که متاسفانه این نوع باورها ریشه در خرافاتی داشت که در آن روزگار بین بعضی از خانواده‌ها بسیار رواج داشت.
نگرانی خانواده‌ها از حرف و حدیث مردم
روز عید قربان به غیر از برگزاری مراسم قربانی شتر در میدان شهر از تکالیف عرفی هر حاجی، قربانی گوسفند بود. تا جایی که از دو روز مانده به عید گله‌های کوچک و بزرگ گوسفند قربانی، کوچه محلات را پر کرده و با فریاد:ای گوسفند قربانی! به مردم خبر آمدن عید قربان را می‌دادند و این قربانی کردن تا جایی بود که گاهی حاجی که حتی پول خرید گوسفند نداشت به خاطر آبرو و حرف و حدیث مردم با هزار سختی گوسفندی را قربانی می‌کرد.
باورهای خرافی خانواده‌های دوزنده و خیاط
جالب است بدانیم یکی دیگر از باورهای اشتباهی که در این روز بین بعضی از خانواده‌ها از جمله خانواده‌های دوزنده‌ها و خیاط‌ها رسم بود تعطیلی کسب و کارشان بود.
چون مردم در آن روزگار عقیده داشتند که به کار بردن سوزن و جوالدوز و امثال آن در عید قربان موجب تیغ رفتن به پای حاجی‌ها در مکه می‌شود و باور خرافه زنان هم این بود که سوزن زدن در این روز سبب عقربک
(جراحت گوشه ناخن) خواهد شد.
توجه خانواده‌ها به روزه و نمازهای مستحبی
البته جدای از این باورها و مراسم‌هایی که بخشی از آن ریشه در جهل آن روزگار داشته است خانواده‌های بسیاری در ماه ذی‌الحجه به روزه گرفتن و خواندن نمازهای مستحبی از جمله نماز حضرت زهرا(ع) و نماز هدیه و زیارت امام محمد باقر(ع) در روز هفتم این ماه، اعتقاد داشتند.
روز عرفه هم اعضای این خانواده‌ها لباس تمیز می‌پوشیدند و به هم تهنیت می‌گفتند و اعمالی از قبیل غسل و خواندن زیارت امام حسین(ع) و دیگر مناجات‌ها را در این روز انجام می‌دادند.
code
اکبر عزیزی اقدامی دیر، اما باارزش