صبر خانوادگی

توافق اخلاقیِ صد در صد بین دو نفر، محال است. بعضی بزرگان گفته‌اند انسان نوع منحصر به فرد است. ما به اندازه چند میلیارد جمعیت، انسان داریم. به هر حال توافق اخلاقی صد در صد بین زن و شوهر محال است. اگر پنجاه درصد توافق داشته باشند، خوب است و اگر هفتاد درصد باشد که نمونه است و کم پیدا می‌شود. اختلاف و ناسازگاری همسران، زندگی را جهنم می‌کند و آن دیگر زندگی نیست، بلکه مردگی و مرگ تدریجی است. چه کنیم که میزان سازگاری زن و مرد بیشتر شود؟ فقط یک راه دارد و آن ایثار و گذشت و فداکاری است؛ یعنی عفو و صبری که موضوع بحث ماست.

انسان باید بر بداخلاقی‌هایی که وفق مرادش نیست، صبر کند. اگر این صبر و کوتاه آمدن و ایثار و گذشت و فداکاری در زندگی باشد، آنگاه زندگی خوبی می‌شود و به‌تدریج توافق صد در صدی نیز حاصل می‌شود. در آغاز که پنجاه درصد توافق وجود دارد و پنجاه درصد دیگر را هم نمی‌بیند و صبر می‌کند و کم‌کم عادت می‌شود و آنگاه توافق کامل به دست می‌آید. قرآن بالاتر از اینها می‌گوید. قرآن گاهی از «عفو» می‌فرماید: «ألا تُحبّون ان یغفرَ الله لکم: آیا دوست ندارید خدا شما را بیامرزد؟» گاهی بالاتر از این، به‌خصوص راجع زن و شوهر می‌فرماید: «إن تَعفوا و تَصفحوا و تغفروا فإنّ الله غفورٌ رحیم: اگر ببخشید و نادیده بگیرید و بیامرزید، [خواهید دید که] خدا هم قطعاً بسیار آمرزنده و مهربان است.» بین زن و شوهر باید «عفو» و بخشش باشد. قرآن می‌فرماید بالاتر از این، باید «صَفح» باشد، یعنی ندیده گرفتن بدیها. گاهی فرد عیب دیگری را می‌بیند و عفو می‌کند و گاهی رسیده به آنجا که اصلا بدی طرف را نمی‌بیند و این صفح است. قرآن می‌فرماید باز کم است، «تغفروا: بیامرزید»؛‌ یعنی اگر او بدی می‌کند، تو خوبی کن؛ اگر او قهر کرد، تو آشتی کن؛ اگر او بدی می‌کند، تو عذرخواهی کن؛ آنگاه غفران و رحمت خدا بر این خانه نازل می‌شود و جایی می‌شود که ملائکه در آن رفت و آمد می‌کنند. کسی می‌شود که بدون حساب و کتاب خواهد بود و بعد از مرگ، برزخش بهشت برزخی می‌شود و عالم آخرتش هم بهشت موعود و حساب و کتاب هم ندارد: «إنّما یُوَفّى الصابرون أجرهُم بغیر حساب: به صابران پاداش بی‌حساب داده خواهد شد.»

مفسران این آیه را دو جور معنا کرده‌اند: یکی اینکه بدون حساب و کتاب او را به بهشت می‌برند. معنای بهتر این است که پاداش هر کسی روی حساب و کتابی است، اما به اندازه‌ای به آدم صابر پاداش می‌دهند که حساب و کتاب ندارد: «کل عباده له حساب و کتاب، الا الصبر، لیس له حسابٌ و کتاب: هر عبادتی حساب و کتابی دارد، مگر صبر که نه حساب دارد نه کتاب»؛ یعنی پاداش نامتناهی دارد. پس اگر دنیا بخواهیم، باید در زندگی و خانه ما «إن تعفوا و تَصفحوا و تغفروا» پیدا شود، وگرنه زندگی خیلی آشفته می‌شود. قرآن شریف راجع به اتحاد می‌فرماید: «کُنتُم على‏ شفا حُفره من النار فأنقذکُم منها: شما بر لبه پرتگاه آتش بودید که خدا از آن نجاتتان داد»؛ یعنی به واقع اختلاف، باریدن آتش از زمین و آسمان است: «هو القادرُ على أن یبعث علیکُم عذابا من فوقکُم أو من تحت أرجُلکُم أو یلبسکُم شیعا و یُذیق بعضکُم بأس بعض: او می‌تواند برایتان عذابی از بالاسرتان یا از زیر پایتان بفرستد یا جامة تفرقه بر شما بپوشاند و مزة خشونت برخی‌تان را به برخی دیگر بچشاند!» این است که اگر اختلاف به خانه‌ای راه بیابد، یک جهنم حسابی درست می‌شود. اختلاف والدین برای بچه‌ها، عقده حسابی درست می‌کند. در این صورت، بعید است که بچه‌ها خوب دربیایند. گاهی به طرفداری پدر وارد می‌شوند و گاهی به طرفداری مادر و این برای بچه‌ها دشوار است. لذا اگر دنیا بخواهیم، باید صبر، عفو، گذشت و ایثار و فداکاری در خانه باشد و اگر هم آخرت بخواهیم، بالاترین ثواب‌ها برای صبر بر بدی در نظر گرفته شده است. یعنی زن بر بدی شوهر بسازد و شوهر هم بر بدی زن بسازد. این ویژگی باید در خانه باشد، وگرنه خیلی ضرر می‌کنیم. اگر نباشد، خیلی گناه می‌کنیم.