قم ـ خبرنگار اطلاعات: سومین نشست علمی تبیین مکتب امام‌‌خمینی‌(ره) با عنوان «مکتب فقهی» از سوی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) در قم با سخنرانی آیت‌الله محمد سروش محلاتی استاد دروس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم برگزار شد.

در این نشست که با حضور شماری از اساتید و فضلای حوزه علمیه قم و پخش زنده از طریق فضای مجازی برگزار شد، آیت‌الله سروش محلاتی با تاکید بر اینکه حضرت امام (ره) دارای مکتب فقهی مستقل است، گفت: طرح حکومت اسلامی که اندیشه‌محوری فقه سیاسی امام است، نشان‌دهنده دیدگاه متمایز ایشان است.

حضرت امام (ره) از دریچه سیاست و اجتماع به فقه نگاه می‌کرد و احکام فقهی را به مثابه قوانین جامعه می‌دانست.

«مکتب فقهی» عنوانی جدید در ادبیات حوزوی ماست و هنوز در میان اندیشمندان ما تعریف روشنی پیدا نکرده است، چند تک‌نگاری در حوزه درباره مکاتب فقهی انجام شده است که در این نوشته‌ها هم تعریف روشنی از مکتب فقهی دیده نمی‌شود.

آیت‌الله سروش محلاتی گفت: حضرت امام در حوزه دیگری شناخته شده‌تر است و نظرات بیشتری از ایشان مورد توجه قرار می‌گیرد و از آن در حوزه «فقه السیاسه» است. در لابلای آثار حضرت امام چه در اصول و چه در فقه آراء و اندیشه‌های مختلفی ارائه شده است و از آن می‌توان به فقه حکومتی امام تعبیر کرد.

این استاد دروس خارج حوزه با طرح این پرسش که ویژگی مکتب فقهی چیست، گفت: مکتب فقهی در برابر فتوای فقهی است. وقتی یک مکتب تشکیل می‌شود که آراء فقیه از شمول و جامعیت برخوردار باشد، با صرف چند فتوا یک مکتب شکل نمی‌گیرد.

ویژگی دوم اینکه این فتاوای متکثر باید از انسجام و هماهنگی برخوردار باشد و یک نقشه را ترسیم کند تا بتوان آن را مکتب دانست. وقتی این فتاوای منجسم مکتب است، که دارای اصول و مبانی روشنی باشد، این مبانی می‌تواند مبانی کلامی و یا مبانی مطرح در اصول فقه باشد.

ویژگی دیگر این است که تفاوت‌های روشنی بین این مجموعه آراء و استدلال‌ها با دیگر مکاتب فقهی وجود داشته باشد که بتوان این تفاوت‌ها را تبیین کرد و هر مکتبی بر اساس این تفاوت‌ها تعریف می‌شود.

دیگر ویژگی یک مکتب این است که مکتب باید ظرفیت برای پاسخگویی به مسائل جدید داشته باشد، والا اگر صرفاً آرائی منجمد شده و غیر قابل توسعه باشد، مکتب نیست.

وی افزود: با در نظر گرفتن نکاتی که گفته شد، حضرت امام دارای یک مکتب واقعی است و طرح حکومت اسلامی که اندیشه‌محوری فقه سیاسی امام است، نشان‌دهنده دیدگاه متمایز ایشان است.

آیت‌الله سروش محلاتی گفت: امام می‌گویند: «الاسلام هو الحکومه بشئونها». این مطلبی است که در فقه ما مسبوق به سابقه نیست. سپس می‌‌گویند:‌ «والا حکام قوانین اسلام و هی شأن من شوون‌ها بل الاحکام مطلوبات بالعرض و اُمور آلیة لاجرائها وبسط العداله» احکام ما، قوانین اسلامی است. یعنی کل فقه ما قوانین و مقرراتی برای حکومت است. سپس می‌گویند همه این احکام جنبه آلی و ابزاری برای اقامه آن حکومتی دارد که هدف نهایی آن عدالت است.

آیت‌الله سروش محلاتی با تاکید بر اینکه «حتی ظاهر فقه امام شناخته نشده، چه رسد به مبانی آن حضرت» گفت: فرآیند تدوین و تولد این مکتب موضوع دیگری است مکتب فقهی و اصولی یکباره و دفعی به وجود نمی‌آید و سیر تدریجی دارد.

آیت‌الله سروش محلاتی گفت: ممکن است برخی بگویند در بین مطالب ادوار گوناگون نمی‌توانیم جمع کنیم. این بحث دیگری است، اما ما حق اینکه این موارد را حذف کنیم و نادیده بگیریم نداریم. برخی از تعبیرات اصلاً قابل حذف کردن نیست، مثلا اینکه می‌گویند هر ملتی حق دارد خودش سرنوشت خود را تعیین کند، را چه طور می‌توان نادیده گرفت؟ تعیین سرنوشت هر ملتی از حقوق اولیه آن است، اینکه هر کسی می‌تواند اظهار عقیده خود را داشته باشد و دولت اسلامی و همه منطق‌ها را با منطق جواب می‌دهد.

آیت‌الله سروش محلاتی گفت:تا رسیدن به تدوین مکتب امام راهی دراز در پیش است و این از عهده کسانی برمی‌آید که انصاف علمی و احاطه علمی داشته باشند و زمان و ارتباط هر کدام از موضعگیری‌‌ها با حوادث را بدانند و امیدواریم که فضلای جوان تلاش کنند با استفاده از ادوار مختلف زندگی علمی امام (ره) مکتب فقهی ایشان را به صورت جامع و کامل تبیین کنند.