امروزه کاهش جمعیت خزندگان را می توان به وضوح متوجه شد؛ در سال‌های گذشته اگر به نقطه ای طبیعی مانند یک باغ میوه یا یک پارک جنگلی می رفتیم شاید به چند سوسمار و گاهی به یک مار برمی‌خوردیم، اما اکنون اگر به همان محل برویم به زحمت یک سوسمار خواهیم دید و شانس دیدن یک مار هم نزدیک به محال است. دلایل زیادی خزندگان و به ویژه مارها را تهدید می‌کنند که مهم ترین آن تخریب زیستگاه و در مرتبه بعدی ناآگاهی و نبود شناخت بیشتر مردم از رفتار و زندگی خزندگان است. از همه مهم تر ترس بی مورد و شایعات و باورهای غلطی است که بین بیشتر مردم رواج دارد. تصور کنید که یک زیستگاه طبیعی و منحصر به فرد یک گونه مار کمیاب در حال تخریب باشد، حال اگر به افراد مسئول این تخریب تذکر دهیم که با از بین رفتن چنین زیستگاهی، یک گونه مار نابود خواهد شد، چه جوابی می شنویم؟
«مارها باید از بین بروند، مارها دشمن انسان هستند و با کشتن آنها جان انسان ها را هم نجات داده ایم. اگر چنین زیستگاهی پناهگاه و محل زندگی یک مار است پس بهتر است این زیستگاه هر چه سریع تر نابود شود تا ماری دیگر وجود نداشته باشد!»
این جواب و مشابه آن را بدون شک از اغلب مردم شنیده ایم. تا زمانی که مارها به عنوان یک دشمن و قاتل انسان‌ها شناخته می شوند، جمعیت مارها هم به سرعت رو به کاهش خواهد رفت و به احتمال زیاد در سال های آینده به لیست اسطوره ها می پیوندند و مانند دایناسورها باید تصویرشان را در کتاب ها دید و فقط وصف آنها را شنید و خواند.
بشر درباره هر چه که از آن شناخت و آگاهی ندارد، شایعه و خرافاتی می سازد که برگرفته از ترس و نادانی است. زمانی که به یک موجود نا آشنا و عجیب برمی خوریم، به دلیلی که شناختی نداریم نزدیک آن موجود نمی شویم. به ویژه این که موجود ناشناخته رفتار دفاعی و تهدیدآمیز از خود نشان دهد که در این صورت فرار را بر‌قرار ترجیح می دهیم. وصف چنین موجود عجیبی و سخن گفتن از رفتارهای آن برای دیگری نیز با شک و ترس و هیجان همراه خواهد بود و در نتیجه وهمی برای شنونده به وجود می آید که در ذهن خود هیولایی خوفناک و مهاجم را تصویرسازی می کند.بدیهی است هر جانداری از جان خودش و بچه‌هایش یا از خانه اش دفاع می کند و برای حفاظت و دفاع از آنها روش‌های مختلفی را به کار می‌گیرد.
معمولاً وقتی یک جانور با حریفی قدرتمند و بزرگ تر از خودش رو به رو شود، فرار می کند یا خود را به مردن می زند یا این که حرکات و رفتارهای تهدیدآمیز از خود نشان می‌دهد. بیشتر خزندگان وقتی با انسان رو به رو می شوند فرار می‌کنند؛ ولی اگر شرایط فرار مهیا نباشد یا بر اساس غریزه، حالتی تهاجمی به خود می گیرند و در این حالت ظاهری ترسناک نشان می‌دهند تا شاید ترسی در انسان به وجود آورند و از نزدیکی آنها دور شود. در نهایت مانند مارها اگر گرفتار شوند، اقدام به گزیدن می کنند.
*مرتضی جوهری
عکس از:L. Shyamal

code