انجمن ایران‌شناسی به مناسبت روز بزرگداشت عطار نیشابوری، نشست علمی و فرهنگی را با عنوان «شمیم عطار» با حضور علاقمندان به فرهنگ و ادب این مرز و بوم با حضور دکتر محمود جعفری دهقی،استاد دانشگاه تهران و رئیس انجمن ایران‌شناسی؛ دکتر نصرالله پورجوادی، استاد دانشگاه تهران و عرفان پژوه؛ دکتر احمد خاتمی، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی؛ دکتر نادره جلالی، پژوهشگر، مولف و مصحح متون تاریخی؛ دکتر علیرضا قیامتی، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان مشهد به صورت مجازی برگزار کرد.
دکتر نصرالله پورجوادی به عنوان اولین سخنران این نشست گفت: مصیبت‌نامه یکی از مثنوی‌های عطار است که به لحاظ عرفانی در زمره عمیق‌ترین مثنوی‌های او به شمار می‌رود و جایگاه خاصی دارد و من به نکته جدید و مهمی درباره ریشه این داستان دست یافته‌ام.
پورجوادی ادامه داد: از قدیم تفکر فلسفی ایران بر اساس تقسیم عالم هستی به «مینو» و «گیتی» بوده است که معادل آن در عالم اسلامی «دنیا» و «ملکوت» است. مصیبت نامه عطار هم صرفا درباره عالم مینو است و گفت‌وگویی که سالک در آنجا می‌کند همه مربوط به جهان مینوی است و این گفت‌وگوها به قول خود عطار درواقع همه به زبان حال و به زبان فکرت است. این زبان ما برای سخن گفتن درباره عالم محسوس و عالم گیتی است اما وقتی می‌خواهیم درباره عالم مینو بحث کنیم، این زبان باید تغییر کاربرد بدهد و به یک صورت دیگری بیان شود. مصیبت‌نامه هم در واقع به همین صورت است. یعنی سالکی است که گویی پرواز می‌کند در عالم ملکوت، فرشتگان را می‌بیند، اول جبرئیل، اسرافیل، میکائیل و عزرائیل را و با هر کدام از آنها صحبت می‌کند و خواسته خود را بیان می‌کند. هریک از آنها پاسخی می‌دهند اما این پاسخ‌ها برای سالک قانع‌کننده و رضایت‌بخش نیست. پس به او می‌گویند تو باید ادامه بدهی و از دیگران بپرسی. او ادامه می‌دهد و موجودات مختلف عالم مینوی را پشت سر می‌گذارد تا در نهایت به روح اعظم می‌رسد. آنجا روح پاسخ می‌دهد و درواقع مثنوی با پاسخ روح خاتمه می‌یابد.این سخنران درباره ریشه داستان مصیبت‌نامه که از کجاست و عطار موضوع این داستان و این سیری را که دارد طی می‌کند، از کجا آورده گفت: محققان نظریات مختلفی درباره آن داده‌اند. برخی آن را با سیرالعباد اثر سنایی، ارداویرافنامه، رساله‌الغفران ابوالعلا معری، معراج نامه پیامبر، معراج بایزید بسطامی، رساله‌الطیر و به هر حال آثاری که جنبه تمثیلی دارد مقایسه کرده و کوشیده‌اند ریشه این داستان را در این گونه آثار پیدا کنند.
دکتر احمد خاتمی، سخنران دیگر این نشست گفت: عطار یکی از مفاخر فرهنگی و مشایخ عرفانی از سرزمین عارف‌پرور و عرفان‌خیز ایران اسلامی است. یکی از آثار به جامانده از این شاعر بزرگ، منطق‌الطیر است که حاوی حکایات کوتاه و بلندی است که بلندترین حکایت آن، داستان جذاب شیخ صنعان است که داستانی عاشقانه ـ عارفانه است و چند نکته مهم و قابل تأمل در آن وجود دارد که باید به آن توجه بیشتری کرد.
استاد زبان و ادبیات فارسی شهید بهشتی افزود: اولاً این داستان، یکی از جذاب‌ترین داستان‌های عاشقانه است که رنگ و بوی عرفانی در داستان از رنگ و بوی عاشقانه آن نمی‌کاهد. دیگر آنکه، داستان به سیاقی بسیار هنرمندانه و ساختاری بسیار محکم طرحی نو از داستان عشقی پرداخته است که سابقه‌ای در این حد و با این گستردگی برای آن نمی‌توان یافت. البته پیش و بعد از عطار درباره شیخ صنعان، سرنوشت و سرگذشت او سخن‌ها گفته‌اند، اما هیچیک از آنها به پایه و جایگاه عطار نتوانسته‌اند از عهده مطلب به درآیند. بنابراین، نوعی هنجارشکنی در داستان شیخ صنعان از این منظر و نگاه وجود دارد و ما باید به آن توجه داشته باشیم. عطار اهداف و اغراضی را از بیان این داستان در نظر دارد.
دکتر محمود جعفری دهقی نیز با توجه به جایگاه رفیع عطار نیشابوری و قرار گرفتن این عارف و شاعر نامی ایران در فهرست جهانی یونسکو و جایگاه او در جهان ایران‌شناسی گفت: درباره زندگی شیخ فریدالدین عطار آگاهی‌های قابل اعتمادی در دست نیست. از او به وسیله دو تن از معاصرانش یکی عوفی در لباب‌الالباب و دیگری خواجه نصیرالدین طوسی و بعدها به وسیله حمدالله مستوفی در تاریخ گزیده یاد شده است. درباره زندگی عطار و صحت انتساب آثار مفصل او بزرگانی چون سعید نفیسی، فروزانفر، هلموت ریتر و راینرت به تفصیل نوشته‌اند.رئیس انجمن ایران‌شناسی در ادامه گفت: آثار عطار از دیرباز طرف توجه ایران‌شناسان شرق و غرب بوده است. آثار عطار به زبان‌های انگلیسی، آلمانی و فرانسه ترجمه و منتشر شده است. در انگلستان منطق‌الطیر را جان نات، آربری، پیتر ایوری، و در آلمان کاتیا فولمر، فرانتس گوستاو تشنر و در فرانسه گارسن دوتاسی، و در هند مسانی، و در ترکیه عبالباقی گولپینارلی تصحیح و ترجمه و منتشر کردند. دکتر جعفری درباره توجه ایران‌شناسان به عطار و دیگر آثارش نیز گفت: تذکره‌الاولیا را رونالد نیکلسن و جان آربری به انگلیسی ترجمه کرده‌اند. الهی‌نامه را جان بویل انگلیسی و هلموت ریتر، آنه ماری شیمل آلمانی و عبالباقی گولپینارلی نیز در ترکیه تحقیق و پژوهش کرده‌اند. افزون بر این، لئونارد لوئیزان در کتاب پرواز جان، مارگریت اسمیت در عرفای ایرانی، هلموت ریتر در دریای جان، فریتس مایر در روح آدمی در شعر فارسی، سیلوستر دوساسی فرانسوی در پندنامه عطار، برتلس اهل روسیه در کتاب بلبل نامه، آنجلو پیمونتزه ایتالیایی در کتاب کلام صوفی، و فرانچسکو گابریلی، جان روبرتو اسکارچیا در ابلیس در شعر عطار، امیر حسن عابدی اهل هند هریک به تحقیق درباره عطار پرداخته‌اند.
دکتر نادره جلالی، درباره گفتمان قدرت در اندیشه معرفتی عطار گفت: عطار به عنوان فردی که در روزگاری آشفته و نابسامان به لحاظ اجتماعی و سیاسی می‌زیسته و از نزدیک با مردم در ارتباط و شاهد درد و رنج آنان بوده و از آن تأثیر پذیرفته است، آثارش محل تجلی و نمود عناصر اجتماعی و اندیشه و نگرش متأثر او از محیط زندگی اش است. او درنگارش چهار مثنوی خود اسرارنامه،الهی‌نامه، مصیب‌نامه و منطق‌الطیر علاوه بر بیان اوضاع و احوال اجتماعی و فرهنگی مردم عصر خود، به نقد اجتماعی(شاخه‌ای از نقد در ادبیات) و سرزنش ظلم و ستم رایج از سوی حکام می‌پردازد.
او ادامه داد: یکی از بزرگ‌ترین ویژگی‌های عطار روحیه قدرت‌ستیزی و ظلم‌ستیزی اوست. از این رو هیچگاه به مدح و ستایش پادشاهی و قدرتمندی نپرداخته، به دربار هیچ پادشاهی نرفته است.درگاه هیچ سلطان، حاکم، امیر و وزیری را قبلة حاجات خود نمی‌داند و به این قدرتمندان به چشم دریوزه‌گرانی می‌نگرد که از خوردن مال زنان بی‌سرپرست، یتیمان و درویشان ابایی ندارند. بنابراین، چه آشکارا و چه به زبان حکایت و رمز یا از زبان دیوانگان عاقل، قدرت پادشاهان و قدرتمندان، ظلم و جور و انباشت ثروت آنها را زیر سؤال برده و تازیانة انتقاد خود را متوجه آنها ساخته است.
مدیر پژوهش‌های راهبردی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی افزود: او از سویی ویژگی‌های پادشاه عادل را بیان می‌کند و از طرفی، از زبان توده مردم آنها را نکوهش و گاه پند و اندرز می‌دهد، و گاه نیز با خشم در مقابل آنان می‌ایستد و حق‌گویی می‌کند. از این رو عطار، عارفی است که با نگاهی موشکافانه، اجتماع زمانه خود را به مخاطب می‌شناساند، شناختی از واقعیت‌های اجتماعی عصر خود به دست می‌دهد و تلقی خاص خود را ازپادشاهان تاریخی، اسطوره‌ای و معاصر دوران خویش با بیانی ساده و طنزآمیز در قالب تمثیل و حکایت عرضه می‌کند. او علاوه بر آسیب‌شناسی اجتماعی، راهکارهایی نیز برای حل معظلات جامعه با تکیه بر آیات و روایات دینی ارائه می‌دهد. در فلسفه تربیتی او با بازگشت به دین و پیروی از دستورات آن، معضلات اجتماعی و سیاسی قابل حل است.
دکتر سیدمحمدکاظم سجادپور ریاست دورهای شورای امنیت انگارهها و دیدگاهها