آیا تغییرات اقلیمی، از زمین یک ونوس خواهد ساخت؟
اتمسفر سیاره ونوس از ۹۶ درصد کربن دی اکسید تشکیل شده‌است. این ویژگی یک اثر گلخانه‌ای بسیار شدید را پدید می آورد که دمای سطح سیاره را به بالای ۴۵۰ درجه سانتی‌گراد می‌رساند. میلیاردها سال پیش ونوس نیز مانند زمین آب داشت، اما به دلیل نزدیک‌تر بودنش به خورشید بیشتر یا تمامی آب آن تبدیل به بخار شد و بخار آب یک گاز گلخانه‌ای است.
از سوی دیگر، اتمسفر سیاره زمین در حال حاضر دارای ۰۴ر۰ کربن دی اکسید است که مقادیر کمی از گازهای گلخانه‌ای دیگر نیز با آن ترکیب شده‌اند. گرچه ما ساکنان زمین با سوزاندن سوخت های فسیلی به بالا رفتن میزان گازهای گلخانه‌ای دامن زده‌ایم، مقدار این گازها هنوز در مقایسه با گازهای گلخانه‌ای ونوس بسیار ناچیز است. حتی اگر همه سوخت های فسیلی موجود را بسوزانیم، تأثیر احتمالی آن بر دمای سیاره ۱۰ درجه سانتی گراد افزایش دما خواهد بود. شاید چنین تغییری طبق استانداردهای حاکم بر ونوس اندک بی‌اهمیت باشد، اما در سیاره آبی ما به قدری تأثیرگذار خواهد بود که سطح دریاها را تا بیش از ۵۰ متر بالا آورد.
***
سیاره ونوس روزگاری بسیار شبیه به زمین بوده و اقیانوس‌هایی مملو از آب داشته است که بر اثر یک فاجعه طبیعی ناپدید شده‌اند. گرم شدن هوای ونوس در زمان‌های دور سبب شد دنیایی بسیار شبیه به زمین به سیاره‌ای غیر قابل سکونت و مرگبار تبدیل شود. این که چه عواملی در گرم شدن سیاره ونوس نقش داشتند شاید به ما کمک کند تا خطر گرم شدن سیاره زمین را کاهش دهیم. به عقیده دانشمندان، در این جهان داغ که دمای آن بیش از ۴۰۰ درجه سانتی گراد است امکان حیات موجودات زنده ابتدایی می‌توانسته وجود داشته باشد.
از اوایل دهه ۱۹۶۰ با کمک اطلاعاتی که یکی از کاوشگرها به دست داد دانشمندان به این نتیجه رسیدند که احتمال وجود حیات در ونوس به دلیل شرایط نامطلوب برای حیات کم‌تر و کم‌تر می‌شود. ونوس در مقایسه با زمین به خورشید نزدیک‌تر است، دمای آن تا ۴۶۰ درجه سانتی‌گراد هم می‌رسد، فشار هوای آن بسیار بیشتر از زمین است و اثر گلخانه‌ای تأثیر زیادی در آب و هوای آن گذاشته است. با این حال تعداد کمی از دانشمندان عقیده دارند که ممکن است میکروارگانیسم‌های اسید ـ گرمادوست در لایه های بالایی اتمسفر ونوس که دمای کم‌تری دارند و اسیدی هستند به فراوانی وجود داشته باشند.
سیاره ونوس در ابرهایی از اسید سولفوریک پیچیده شده است که طوفان‌هایی با سرعت ۱۰۰ متر در ثانیه در آن شدت می‌گیرند. به علاوه فشار هوای موجود در آن ۱۰۰ برابر بیشتر از زمین است. ترکیب شیمیایی موجود در ونوس نشان‌دهنده این است که اتفاق عجیبی در حال رخ دادن است که این اتفاق احتمال دارد نتیجه زندگی باکتریایی باشد. پژوهشگران روی این سیاره سولفید هیدروژن و دی اکسید سولفور پیدا کرده‌اند، یعنی گازهایی که معمولاً با هم وارد واکنش می‌شوند و هرگز هر دو در یک جا نمی‌توانند وجود داشته باشند مگر این که چیزی در حال ایجاد کردن آنها باشد. اسید سولفوریک در لایه بالایی جو بر اثر عملکرد فتوشیمیایی خورشید روی دی اکسید کربن، دی اکسید سولفور و بخار آب تشکیل می‌شود. آنها همچنین به وجود گاز سولفید کربونیل هم پی برده‌اند که تنها راه تشکیل آن وجود یک منبع بیولوژیکی است. دانشمندان براین باور هستند که ممکن است در تولید سولفید هیدروژن یا سولفید کربونیل عوامل غیر بیولوژیکی که برای ما ناشناخته هستند دخیل باشند، ولی برای پیش‌روی هر دو واکنش باید کاتالیست هایی موجود باشند تا به طور تأثیرگذار عمل کنند. در زمین، فعال‌ترین کاتالیست‌ها میکروب‌ها هستند. البته سولفید کربنیل به شکل غیر ارگانیک با کمک فعالیت آتشفشانی می‌تواند تولید شود. همچنین، مقادیر زیادی از کلورین سمی درست در زیر ابری که سیاره را در بر گرفته شناسایی شده است. حدس و گمان دانشمندان بر این بوده است که ابرهای جو ونوس ممکن است دارای مواد شیمیایی باشند که اشکالی از فعالیت‌های بیولوژیکی از آنها نشأت بگیرد.
نظریه آنها این است که باکتری‌ها می‌توانند در ابرهایی که ۵۰ کیلومتر بالاتر از جو ونوس هستند، یعنی جایی که شرایط برای زندگی مناسب است، زندگی کنند. در این نقطه از جو ونوس، قطره‌های آب شکل می‌گیرند و دما حدود ۷۰ درجه سلسیوس است. این احتمال وجود دارد که باکتری‌ها از نور فرابنفشی که از خورشید ساطع می‌شود تغذیه می‌کنند. اگر این احتمال درست باشد، می‌توان وجود لکه‌های تیره عجیب را که در تصاویر فرابنفش گرفته شده از این سیاره دیده می‌شوند را توضیح داد. این مدرک دلسرد کننده که بیان‌گر شرایط نامساعد حیات انسان در ونوس بود سبب شد که ستاره‌شناس‌ها مأموریت‌ها و پژوهش‌های خود را روی سیاره مریخ متمرکز کنند که دورتر، سردتر و تاریک‌تر است.
آژانس فضایی اروپا قصد داشت در سال ۲۰۰۵ کاوشگر ونوس اکسپرس را به سوی ونوس بفرستد، ولی این پروژه به دلیل کمبود بودجه اجرا نشد. آخرین کاوشگری که به ونوس فرستاده شد کاوشگر «ماژلان» بود که از سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۵ به دور این سیاره چرخید و سیگنال‌های راداری را برای نقشه برداری از میان ابرهای آن عبور داد.
در نخستین مطالعاتی که در ۱۸۷۰ درباره زندگی در ونوس انجام شد، یک ستاره‌شناس بریتانیایی به نام «ریچارد پروکتور» اذعان کرد که امکان وجود حیات در ونوس در ناحیه استوایی آن وجود ندارد، در حالی که نزدیک به دو قطب امکان شکل‌گیری حیات وجود داشته است. «اسوانت آرهنیوس»، شیمیدان سوئدی که در سال ۱۹۰۳ جایزه نوبل شیمی را برد در ۱۹۱۸ ونوس را به عنوان یک سیاره سبز و آب‌دار توصیف کرد که حیات موجود در آن مشابه حیات دوران کربونیفر زمین است. از دهه ۱۹۵۰ به بعد مدارک و داده‌هایی که از چندین کاوشگر به دست آمده‌اند نشان داده‌اند که شرایط آب و هوایی ونوس بسیار سخت است و اثر گلخانه‌ای دمای آن را تا بیش از ۴۰۰ درجه سانتی‌گراد بالا می‌برد. با چنین شرایط نامطلوبی شانس زندگی در سطح این سیاره صفر است، ولی برخی معتقدند که ممکن است در اتمسفر آن حیات وجود داشته باشد.
دانشمندان در حال بررسی این مطلب هستند که آیا روزی در ونوس اقیانوس‌هایی وجود داشته است یا خیر. اگر چنین بوده باشد، می‌توان چنین استنباط کرد که ونوس نیز مانند زمین در گذشته شروعی قابل سکونت داشته است. امروزه ونوس و زمین کاملاً متفاوت به نظر می رسند. زمین سیاره پرآب، رنگارنگ و سخاوتمندی است که زندگی را در خود پرورش می‌دهد، در حالی که ونوس داغ و سوزان است و سطح آن در دمایی بالاتر از گرمای شعله‌های اجاق گاز در حال سوختن است. با این وجود، هر دو سیاره نقاط مشترکی دارند که آنها را تا حدی به هم شبیه می‌کند. اندازه و جرم این دو سیاره تقریباً یکسان است. یکی دیگر از تشابهات این است که میلیاردها سال پیش ونوس احتمالاً حجم آب بیشتری داشت.
بر اساس داده‌های کاوشگر ونوس اکسپرس، این سیاره مقادیر زیادی آب را در فضا از دست داده است. این اتفاق بدین صورت رخ داده است که تابش‌های فرابنفش که از خورشید به سوی جو ونوس گسیل می‌شوند مولکول‌های آب را به اتم‌ها، یعنی به دو هیدروژن و یک اکسیژن تجزیه کرده‌اند. این اتم‌ها پس از آن در فضا منتشر و ناپدید شده‌اند. بنابراین ونوس به همین ترتیب مقادیر زیادی آب را از دست داده‌است. کاوشگر ونوس اکسپرس سرعت این فرار مولکول‌های آب را اندازه‌گیری کرده و تأیید کرده که تقریباً دو برابر اکسیژن، هیدروژن از سطح ونوس در فضا پراکنده شده‌است. به عقیده دانشمندان، عامل پراکنده شدن این یون‌ها آب بوده است. این داده‌ها همچنین نشان داده اند که شکل سنگینی از هیدروژن که به آن «دوتریوم» می‌گویند به طور تدریجی در حال غنی شدن در سطوح بالاتر جو ونوس است، چرا که هیدروژن سنگین‌تر به دلیل وزن بیشترش نمی تواند به راحتی از سطح این سیاره خارج شود.
یکی از پرسش هایی که برای دانشمندان مطرح است این است که آیا ونوسی که اکنون خشک و بی آب و گیاه است روزی دنیایی آبی بوده است؟ وجود آب نقطه مشترک این دو سیاره به شمار می‌آید، ولی در عین حال یکی از تفاوت‌های کنونی که توجه آنها را جلب می‌کند این است که ونوس مقدار خیلی کمی آب دارد. اگر بخواهیم مقدار بخار آب موجود در جو ونوس را در سطح آن متراکم کنیم فقط گودالی سراسری به عمق ۳ سانتی‌متر آب ایجاد خواهد شد.

code