روش‌های موفقیت‌آمیزی برای رفع اضطراب در کودک و نوجوان وجود دارد. وقتی یک کودک یا نوجوان به همراه والدینش به دفتر می‌آیدو از اضطراب شکایت دارد، پس از بررسی‌‌های اولیه، معمولاً دو راه مقابل ماست. یکی اینکه با تماس ناگهانی یا به اصطلاح غرقه‌سازی او را با اضطرابش مواجه کنیم تا از شدت و اثرش کم شود و یا اینکه از روش‌های آهسته و پیوست‌های چون حساسیت‌زدایی منظم پیش برویم. البته که نوع اضطراب یا فوبیا در تصمیم ما برای اینکه کدام روش را پیش ببریم، اثر گذار است.

روش غرقه‌سازی در مورد کودکان خردسال با ترس‌های نسبتا خفیف، بسیار موثر است. مثلا ممکن است کودک ما از صورت کودک همکلاسی‌اش بترسد که بخاطر تصادف یا سوختگی، شکل طبیعی خود را از دست داده است. تجربه نشان داده که دعوت آن کودک به همراه خانواده‌اش در یک بعد از ظهر، بسیار کمک کننده است و بطور کامل ترس را به دوستی تبدیل می‌کند.

غرقه‌سازی همیشه جواب نمی‌دهد

برای کودکان بزرگتری که ترس‌های مزمن دارند، معمولاً روش حساسیت‌زدایی منظم کاربرد بیشتری دارد.‏ چرا که ممکن است از غرقه‌سازی فرار کنند و هرگز زیر بار آن نروند.

نظر خودش مهم است

مشاور به شما خواهد گفت که برای این منظور، بهتر است از قبل با کودک مشورت کنیم. خودش هم باید در این موضوع دخیل باشد که گام‌های بعدی را کی بردارد. و اینکه هر چه زودتر با ترسش مواجه شود، امکان تشدید آن، کمتر می‌شود. اما باید بداند که اگر تا مدتی هم اضطرابش درمان نشد، دلسرد نشود. معمولاً مشاور، برنامه‌‌های حساسیت‌زدایی منظم را طوری برنامه‌ریزی می‌کند که رویارویی با حالت هراس‌آور با وقفه همراه نشود.

چطور اجرا می‌شود؟

برنامه حساسیت‌زدایی منظم مطلوب، شامل تماس‌های روزانه قدم به قدم و قابل کنترل، برنامه ریزی سریع پس از بوجود آمدن ترس و هر بار حداقل ۲۰ تا ۳۰ دقیقه ماندن در وضعیت هراس‌آور است.طبق این رویکرد بهتر است کودک حداقل یکبار در هفته با وضعیت هراس‌آور روبرو شود.

درمان، مرحله به مرحله

در مورد ترس‌هایی که هر روز با آن‌ها سر و کار نداریم، مثل ترس از آمپول زدن و هواپیما، ابتدا باید اطلاعات درستی در هر مورد به کودک بدهیم. در مرحله بعد، روش‌های تن‌آرامی و تنفس عمیق را با او کار می‌کنیم و سپس از او می‌خواهیم که ان وضعیت ترس‌آور را تجسم کند و در همان حال نفس‌‌های آسود‌ه‌ای بکشد و خود را در وضعیت ارام قرار دهد، از آنجایی که مغز توان بودن در هر دو حالت اضطراب‌زا و آرام را ندارد، به مرور وضعیت آرام را می‌پذیرد.

همراهی والدین تا چه حد؟

اینکه تا چه اندازه پدر و مادر‌ها باید کودک و نوجوان را در وضعیت هراس همراهی کنند، بطور کامل در جلسه درمان بررسی می‌شود. معمولاً از والدین خواسته می‌شود در قدم اول او را همراهی کنند و سپس در قدم‌های بعدی، این همراهی را کمرنگ‌تر کنند تا او به استقلال برسد.

تجربه?هائی از خودم

من را از کودکی از سگ ترسانده بودند. شاید هم حق داشتند از نگاه آن‌ها سگ‌ موجود کثیف و خطرناکی بود که می‌توانست برایم خطرناک باشد. اتفاقا من به موجودات زنده علاقه بسیاری داشتم و این چیز‌ها را در نظر نمی‌گرفتم. پس چاشنی ترس، هر روز و هر سال بیشتر می‌شد. اما بعد‌ها که در هر کوچه و خیابانی سگی پرسه می‌زد، این موضوع شده بود چالش هر روزه من. تا اینکه یکروز به همراه همسرم به گرمخانه نگهداری سگ‌ها رفتم ما وارد پارکینگ بزرگی شدیم که حدود ۳۰ سگ در آن آزاد بودند و من این را نمی‌دانستم. در آن واحد ۶ سگ بزرگ به سمت من آمدند. پسرم من را تماشا می‌کرد و باید مادر قوی‌ای می‌بودم. بطور غریزی شروع کردم به نوازش زیر گلو و سر سگ‌ها و باتمام وجودم، از دهان‌های باز و دندان‌های بزرگ و ردیفشان وحشت می‌کردم. اما هر‌چه بیشتر نوازششان می‌کردم، ترس من از آن‌ها کمتر می‌شد. پس از آن روز دیگر از سگ‌های ولگرد خیابان نترسیدم.

تلفیقی از روشها

برای از بین بردن ترس‌ها و اضطراب‌های آزار دهنده در کودک و نوجوان، روانشناسان از روش‌های شناختی، رفتاری استفاده می‌کنند. در این روش‌ها مراحل حساسیت زدایی منظم‌ مد نظر قرار می‌گیرد و بصورت کلی روش‌های تشویقی و محروم‌سازی در شکل دهی رفتار و در نهایت حس‌‌های بدنی، افکار و در نهایت احساس بسیار استفاده می‌شود.

شکل‌دهی رفتار

هر فردی دوست دارد کار‌هایی با پیامد خوشایند انجام دهد. کودکان از این اصل مستثنی نیستند. می‌توانیم به فرزندانمان کمک کنیم تا با روش‌‌های افزایش رفتارمطلوب بر اضطراب‌های خود غلبه کنند. مثلا پس از انجام رفتار مطلوبش، وضعیت خوشایندی فراهم کنیم و یا اینکه مورد ناخوشایندی را بر‌طرف کنیم. پس از انجام تکالیفش، اجازه داشته باشد با دوستانش بازی کند.

به‌جای تنبیه

اگر رفتارش ناخوشایند بود و ما او را از موقعیت خوشایندی که دوست دارد در آن حضور داشته باشد، محروم کنیم، در واقع رفتارمان بهتر از تنبیه اثر‌گذار بوده است. اگر بخاطر رفتار نا‌خوشایندش او را در وضعیتی ناخوشایند قرار دهیم، باز توانسته‌ایم این پیام را به او بدهیم که از رفتارش ناراضی هستیم و انتظار کاهش رفتارش را داریم. به کودکی که فریاد می‌زند، بی اعتنایی کنید، پس از چند بار تلاش، دیگر خودش را خسته نمی‌کند.

ایجاد انگیزه

معمولاً متخصصان درمان شناختی، رفتاری یا به اصطلاح سی بی تی، از روش‌های ایجاد انگیزه، در حساسیت زدایی منظم، بسیار استفاده می‌کنند.

آن‌ها معتقدند رفتاری که به آن پاداش تعلق می‌گیرد، باید دقیق و روشن باشد. پاداش باید برای کودک ارزش داشته باشد. بلافاصله پس از عمل درست، باید ارایه شود. باید روشی ساده و ثابت باشد. پاداش‌‌های کوچک و متعدد خیلی بهتر از بزرگ و کم تعداد، انگیزه بخش هستند.

احساس یا رفتار؟

شاید به نظر برسد که اضطراب نوعی احساس است، پس چرا متخصصان روان، از روش‌های رفتاری برای برطرف کردن آن استفاده می‌کنند؟ باید دانست که اضطراب شامل مجموع‌های از رفتارهاست. احساس، شیوه‌ تفکر و حواس پنجگانه در آن دخیل هستند. تمام این‌‌ها به مرور زمان می‌توانند تغییر کنند، اما رفتار خیلی سریعتر تغییر می‌کند. بخاطر همین است که کنترل رفتار این امکان را به والدین می‌دهد که نتیجه کار را سریعتر مشاهده کنند. اگر از عامل ترس و هراس بصورت دراز مدت فرار کنیم، ترسمان بیشتر می‌شود. تمام اقداماتی که بیان کردیم، خطر فرار از ترس‌ها را کاهش می‌دهد.‏‏

code