رئیس سازمان نهضت سوادآموزی در حالیکه وضعیت سوادآموزی در ایران را نامناسب ارزیابی کرد، گفت: «از نظر سوادآموزی و امید به تحصیل جایگاه مطلوبی در دنیا نداریم و در حال حاضر میانگین تحصیل در کشورمان ۷ و نیم سال و رتبه‌مان در جهان ۱۱۱، است!» در بررسی سازمان سوادآموزی، استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان، کردستان و آذربایجان غربی، بیشترین بیسواد را در کشور دارند. البته بی‌سوادی تنها در این استان‌ها شاخص نیست، بلکه آمار بی‌سوادی کسانی که در حاشیه شهرهای کوچک و بزرگ زندگی می‌کنند، قابل توجه است. بخصوص خانواده‌ها و افرادی که در معرض آسیب‌های اجتماعی، مانند کودکان طلاق، کودکان بی‌سرپرست، کودکان بدسرپرست و کودکان کار، قرار دارند، از بی‌سوادی رنج می‌برند. با انتشار خبر و آمار تلخ ۱۰ میلیون بیسواد در کشور، نکاتی در این یادداشت کوتاه یادآوری می‌گردد.
۱ـ امام(ره) و رهبری معظم درباره سوادآموزی و ریشه‌کن‌سازی بی‌سوادی در کشور حساسیت خاصی در ۳۵ سال گذشته داشته‌اند. رهبری معظم تذکر دادند، با گلایه از این که اگر نهضت سوادآموزی یک «نهضت» است آغاز و انتهای آن باید معلوم باشد. محصول این نهضت در چه زمانی به پایان می‌رسد و کشور از رنج بی‌سوادی نجات پیدا می‌کند؟ حالا ۳۵ سال از تشکیل سازمان نهضت سوادآموزی گذشته است. هنوز براساس اعلام رسمی مسئول آن نزدیک به ۱۰ میلیون نفر از جمعیت ۷۷ میلیونی کشور بی‌سوادند و رشد منحنی این جمعیت در حال افزایش است. در حالیکه رئیس سازمان می‌گوید، این سازمان چندان مشکل بودجه و امکانات ندارد.
از سوی دیگر، اگر قرار باشد براساس قانون تا پایان برنامه پنجم توسعه، در سال ۹۴ بی‌سوادی در کشور ریشه‌کن شود که به نظر بسیاری کار دشواری است، نیاز است تا در انجام چنین کاری حساسیت بیشتری نشان داده شود و دولت، همه وزارتخانه‌ها و نهادها را برای انجام مطلوب آن با در نظر گرفتن زمان محدود، فرا بخواند. نگارنده نمی‌دانم وزارت آموزش و پرورش، سازمان نهضت سوادآموزی با ارگان‌های مردمی در سراسر کشور برای حل مشکل بی‌سوادی چه همکاریهایی دارند. آیا نهاد ائمه جمعه و جماعت در سراسر کشور چه فعالیتی در همکاری با سازمان نهضت سوادآموزی دارد و چه کمکی برای فعالیت‌های بهتر نهضت سوادآموزی انجام میدهد. باید دولت و همه نهادهای غیردولتی یا مردمی همسو شوند و در یک برنامه‌ریزی جدید تحولی در این کار بوجود آورند. مهمتر، مسأله تعیین زمان مشخص برای پایان کار است که رهبری معظم در سخنرانی خود به آن اشاره داشتند که بالاخره این کار باید پایانی مشخص و معین داشته باشد. اگر براساس برنامه پنجم توسعه حداکثر این زمان برای ریشه‌کن کردن بی‌سوادی در کشور تا پایان سال ۹۴ دیده شده است، آیا این روال فعالیت‌های کنونی نتیجه مطلوب میدهد؟
۲ـ ۳۵ سال از آغاز به کار رسمی نهضت سوادآموزی گذشته است و امروز این نهضت به «سازمان» مبدل شده است. پرسش از مجلس و دولت این است که این سازمان چه تعریف زمانی برای برآوردن نیازی را دارد که نهایت آن باید اعلام این خبر باشدکه ایران کشوری است که بی‌سوادی در آن صفر شده است. برخی براین باورند که امکان دستیابی به چنین نتیجه‌ای با شناخت از مجموعه سیستم آموزش و پرورش و نیاز به سوادآموزی در زندگی از سوی مردم و ارزیابی پراکندگی جمعیتی در کشور و مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دست‌یافتنی نیست. در حالی که الگوی سوادآموزی در بسیاری از کشورها در مدت زمان معدود و تعریف شده اجرا شده است و موفقیت خوبی نیز به دست آورده‌اند. انقلاب، اسلامی است. و بزرگترین شعار آن شعارهای فرهنگی و آموزشی است. جمهوری اسلامی برآمده از انقلاب اسلامی، برجسته‌ترین وظیفه و مسئولیت خود را براساس قانون اساسی، تحول فرهنگی و اجتماعی در جامعه ایران می‌داند. در تنظیم قانون و برنامه درباره سوادآموزی و ریشه‌کن کردن بی‌سوادی کمبودی وجود ندارد. بنا بر گفته رئیس سازمان نهضت سوادآموزی بودجه لازم و کافی نیز در اختیار این سازمان قرار دارد، همه در دولت و مجلس و در جامعه خواهان حل این مشکل هستند، پرسش این است: کجای اقدام، ناکارآمد است که بعد از ۳۵ سال فعالیت مستمر، اعلام می‌گردد ۱۰ میلیون بیسواد در کشور وجود دارد؟ برخی می‌گویند این آمار رسمی است والّا رقم بی‌سوادی بیشتر از آن است.
۳ـ نگارنده براین باور است که سازمان نهضت سوادآموزی در طول ۳۵ سال ناموفق نبوده است. فعالیت‌های آن حداقل نمره قبولی دارد. اما سه نهاد یکی وزارت آموزش و پرورش دیگری وزارت ارشاد اسلامی و نهادهای تابع آن، بخصوص سازمان کودکان و نوجوانان و معاونت‌های فرهنگی و هنری آن در این سالها چه همکاریهایی با سازمان نهضت سوادآموزی داشته‌اند. رئیس سازمان نهضت سوادآموزی می‌گوید، همکاری وزارت آموزش و پرورش با این نهاد خوب بوده است اما کمتر گزارش کاری از وزارت ارشاد اسلامی و ارگان‌های همراه آن برای فعالیت‌های سوادآموزی در سطح کشور داده شده است. فی‌المثل، سال‌های سال است موضوع ایجاد کتابخانه‌های سیار در کشور مورد نقد و بررسی است، برای زنان و کودکان در سطح وسیع کشور از شهرهای کوچک تا روستاها. آیا تاکنون طرح کتابخانه‌های سیار اجرایی شده است و قرار دادن آسان کتاب‌های ساده برای کودکان در سطح کشور انجام شده است؟ سازمان نهضت سوادآموزی حداکثر کاری که انجام میدهد، خواندن و نوشتن ابتدایی را آموزش میدهد. اما بسیاری هستند که «سواد» خواندن و نوشتن آموخته‌اند اما رها شده‌اند و سوادآموزی آنها استمرار پیدا نکرده است، بعد از چند سالی دوباره بازگشته‌اند به مرز «بی‌سوادی»!
استانداریها در انجام وظایف در سطح استان‌های تحت مسئولیت خود برای ریشه‌کن کردن بی‌سوادی چه کارهایی انجام داده‌اند؟ آیا تاکنون وزارت کشور از استانداران خود بیلان کاری درباره پیشرفت نهضت سوادآموزی را طلب کرده است؟ در هر کشوری که موفق به حل مشکل بی‌سوادی شده‌اند، نهضت سوادآموزی، نهضتی همگانی بوده است و تمام شاکله دولت آنها با همکاری مردم برای انجام چنین مأموریت و وظایف آن موظف شده‌اند تا موفقیت بالایی به دست آورده‌اند. واقعیت این است که سازمان نهضت سوادآموزی جزیره‌ای تنها مانده است. مگر اینجا و آنجا، آن هم در ایام تنظیم بودجه و کسب امکانات دیگر وزارتخانه‌ها یا نهادها خود را مرتبط به این نهضت دانسته‌اند و البته نتیجه کاری آنها بسیار اندک بوده است!
۴ـ خبر باقی ماندن ۱۰ میلیون بیسواد در کشور نه تنها آزاردهنده است، خبر بسیار تلخی است. نمایندگان محترم مجلس از انتشار چنین خبری باید احساس مسئولیت کنند و آن را در اولویت بررسی مجدد قرار دهند. مردم از نمایندگان خود انتظار دارند. رهبری بارها درباره چنین شرایطی تذکر داده‌اند. حالا که دولت یازدهم در پی ساختارسازی برای توسعه و پیشرفت کشور است، موضوع سوادآموزی و حل این نقصان آن‌هم در سطح کشور نیازمند نهضتی از سوی مجلس و دولت است.
اکبر عزیزی اقدامی دیر، اما باارزش