چند سالی است که با فرا رسیدن فصل گرم سال، ناترازی در مصرف برق به یکی از دغدغه‌ها و موضوعات مهم جامعه تبدیل می‌شود و مدیریت مصرف برق به عنوان راهکاری متداول در دنیا مورد توجه قرار می‌گیرد، اما از این راهکارها قرار است چه نتایجی حاصل شود؟
ناترازی در مصرف برق به‌ویژه در فصول گرم سال تنها محدود به ایران نیست و در بسیاری از کشورهای جهان که با پدیده تنوع فصلی و آب و هوایی
رو به رو هستند، این موضوع وجود دارد. بسیاری از کشورهای جهان اعم از کشورهای اروپایی، آسیایی همچون ژاپن و ترکیه و حتی آمریکا و استرالیا هم در فصل تابستان به واسطه افزایش میزان مصرف برق با ناترازی رو به رو می‌شوند و به همین دلیل به سمت مدیریت بار مصرف برق به شیوه‌های مختلف از جمله افزایش شدید تعرفه‌ها در ساعات اوج مصرف روی می‌آورند.
در ایران اما، پدیده ناترازی میان تولید و مصرف برق در فصل تابستان وضعیت نسبتاً متفاوت‌تر و البته چالش برانگیزتری دارد. از سویی به واسطه تعرفه‌های ناچیز برق در بخش‌های مختلف اعم از صنعت، کشاورزی و خانگی شاهد مصرف زیاد برق توسط مشترکان پرمصرف هستیم و از سویی در هشت سال گذشته باید ۴۰هزار مگاوات ظرفیت جدید نیروگاهی در کشور احداث می‌شد اما تنها ۲۰هزار مگاوات آن محقق شد.
طبق اعلام وزارت نیرو، در چنین فضایی مدیریت بار مصرف به شیوه‌های مختلف و به گونه‌ای که پایداری شبکه برق کشور تضمین شود، اهمیت پیدا می‌کند؛ مسئله و دغدغه مهمی که در سال جاری وزارت نیرو تلاش کرد با مجموعه برنامه‌هایی متنوع و البته منعطف به آن ورود کند و از بروز هرگونه خاموشی ناگهانی در بخش‌های صنعت و کشاورزی و همچنین از بروز هرگونه خاموشی برنامه‌ریزی شده در بخش خانگی جلوگیری کند.
بر اساس آنچه که مقامات مسئول در این باره بیان می‌کنند، در تابستان سال جاری و به واسطه دلایلی که مورد اشاره قرار گرفت، چیزی حدود ۱۷هزار مگاوات کسری برق وجود دارد که برای جبران این کسری، بخش‌های مختلف برنامه‌های دقیقی در نظر گرفته شده و در حال اجراست.
ناگفته نماند: مدیریت خاموشی‌ها سال گذشته از کنترل وزارت نیرو خارج شد و قطعی‌های پیاپی برق، زندگی مردم را مختل کرده بود به نحوی که کف مطالبات مردم در مورد برخوردار بودن از نعمت برق، اجرای درست جدول خاموشی‌ها بود؛ یعنی قطعی برق همان زمان اعمال شود که اعلام شده است.
باید اشاره داشت:در روزهایی که از تابستان ۱۴۰۱گذشته، پیک یا همان اوج نیاز مصرف بیش از یک هزار مگاوات نسبت به پارسال افزایش یافته است. اوج نیاز مصرف در سال گذشته ۶۷هزار و ۱۲مگاوات بود که این رقم امسال به حدود ۶۹هزار رسیده است؛ البته این رکورد در حالی ثبت شده که هنوز دو ماه تا پایان تابستان باقی‌مانده و ممکن است با گرم‌تر شدن هوا، این رکورد باز هم شکسته شود.
اوج مصرف در سال ۱۳۹۶حدود ۵۵هزار و ۴۴۲مگاوات بود که در سال ۱۳۹۷به ۵۷هزار و ۹۸مگاوات و در سال ۱۳۹۸به ۵۷هزار و ۶۸۱مگاوات رسید. پیک مصرف در سال ۱۳۹۹باز هم افزایش یافت و به ۵۸هزار و ۲۴۵مگاوات رسید اما این روند ملایم افزایش مصرف که حدود یک تا دو هزار مگاوات در سال بود، در سال ۱۴۰۰شدت پیدا کرد و با افزایش حدود ۱۰هزار مگاواتی به ۶۷هزار مگاوات رسید.
اما مهمترین عوامل خاموشی‌ها در سال گذشته چه بود؟ و چه شد که امسال آن روند تغییر کرد و دیگر شاهد خاموشی‌های گسترده‌ی پارسال نبودیم؟
در سال گذشته فهرستی از عوامل از جمله افت تولید برقابی‌ها به دلیل خالی شدن مخازن سدها، فعالیت ماینرها، افزایش دمای هوا و … به عنوان مهمترین دلایل خاموشی‌های گسترده بیان می‌شد اما یکی از مسایل مهم، عقب بودن سال‌های پیاپی از برنامه افزایش ظرفیت نیروگاه‌ها بود که کمتر مورد توجه قرار می‌گرفت.
سبد تولید برق
در کشور ما به طور کلی ۶نوع نیروگاه به تولید برق می‌پردازد؛ نیروگاه‌های برقابی (با سهم ۱۴ر۳ درصد)، نیروگاه‌های دیزلی و تجدیدپذیر (با سهم ۴ر۱درصد)، نیروگاه بخاری (با سهم ۶ر۱۸درصد)، نیروگاه گازی (با سهم ۱ر۲۸ درصد) نیروگاه‌های سیکل ترکیبی (با سهم ۵ر۳۶درصد) و نیروگاه اتمی (با سهم ۲ر۱درصد). بنابراین، بیشترین سهم را به ترتیب نیروگاه‌های سیکل ترکیبی، گازی، بخاری( یعنی نیروگاه های حرارتی) و برقابی‌ها دارند.
بنابر این، به طور معمول بیش از ۸۳درصد از برق کشور در نیروگاه‌های حرارتی تولید می‌شود و در کنار نیروگاه‌های برقابی که به لحاظ سرعتِ وارد مدار شدن از مزیت بیشتری نسبت به سایر نیروگاه‌ها برخوردار است، دو منبع اصلی تولید برق کشور را به خود اختصاص می‌دهند.
البته در حالی در برنامه ششم توسعه مقرر شده بود شاهد افزایش پنج هزار مگاوات ظرفیت تولید برق کشور در سال باشیم اما این رقم به‌طور متوسط در ۱۰سال گذشته حدود ۲ هزار و ۵۰۰مگاوات بود و حتی گاهی این رقم به کمتر از ۲ هزار مگاوات هم رسید.
در این زمینه، بر اساس گزارشی که شرکت نیروی برق حرارتی از شرکت‌های زیرمجموعه وزارت نیرو ارایه کرده، برای توسعه ظرفیت نیروگاه‌های حرارتی و کمک به کاهش خاموشی‌ها در تابستان، برنامه افزایش ۵ هزار و ۳۰۰مگاواتی ظرفیت نیروگاه‌های حرارتی برای دوره اوج بار امسال در دستور کار قرار گرفته است.
بر اساس این گزارش، بخش عمده این افزایش ظرفیت از طریق احداث ۲۸واحد نیروگاه به ظرفیت ۴ هزار و ۲۷۰مگاوات عملیاتی خواهد شد که تاکنون ۱۵واحد آن به ظرفیت ۲ هزار و ۶۸۲مگاوات به بهره‌برداری رسیده است. علاوه‌برآن، حدود یک هزار و ۱۱۳مگاوات برنامه افزایش توان عملی واحدهای گازی و سیکل ترکیبی و رفع محدودیت نیروگاه‌های بخاری در دستور کار قرار گرفته که تاکنون ۷۵۴مگاوات از این برنامه تحقق‌یافته و ۳۵۹مگاوات دیگر هم در روزهای آینده به بهره‌برداری خواهد رسید.
بر این اساس، در راستای طرح‌های افزایش توان تولید برق برای روزهای اوج مصرف تابستان امسال تاکنون بیش از
۳ هزار و ۴۰۰مگاوات به ظرفیت تولید برق حرارتی کشور افزوده شده است و بقیه ظرفیت پیش‌بینی شده در این بخش هم تا پایان تابستان عملیاتی خواهد شد.
شرکت برق حرارتی همچنین اعلام کرد: امسال برای نخستین‌بار بیش از ۹۴هزار مگاوات برنامه تعمیرات و آماده‌سازی نیروگاه‌های حرارتی را پیش از شروع خرداد و پیک مصرف برق تابستان به پایان رسانده است.
به گفته کارشناسان، یکی از مهمترین دلایل خاموشی‌ها در سال گذشته، کاهش بارندگی‌ها و افت ۵۰درصدی مخازن سدها برای تولید برق از نیروگاه‌های برقابی بیان شد؛ البته روایت تائید نشده‌ای هم در سال گذشته وجود داشت مبنی بر اینکه، تکرار سیل ۱۳۹۹به نادرستی پیش‌بینی شده بود و به همین دلیل بخشی از منابع سدها با هدف مدیریت سیل خالی شد اما هیچ بارش یا سِیلی، جای خالی آب رها شده را پُر نکرد. به هر حال، دلیل کمبود منابع مخازن سدها در سال گذشته هر چه بود، وزارت نیرو امکان تولید برق از نیروگاه‌های برقابی را از دست داد و به این ترتیب حدود ۸هزار مگاوات از برق تولیدی
نیروگاه های برقابی از مدار خارج شد.
امسال اما گزارش بارندگی‌ها بیانگر این است که ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور از اول مهر تا ۲۰تیر سال آبی ۱۴۰۱-۱۴۰۰معادل۶ر۱۸۶ میلیمتر بوده است. این مقدار بارندگی نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۲ر۱۴۷میلیمتر) ۲۷درصد افزایش را نشان می‌دهد.
علاوه بر افزایش بارش‌های سال آبی جدید، جدول آمار بهره‌برداری از سدهای مخزنی کشور نشان می‌دهد که روند ورودی سدها امسال نسبت به سال گذشته چهار درصد افزایش داشته اما خروجی ۲۱درصد کمتر شده است. البته این آمار که توسط شرکت مدیریت منابع آب ایران ارایه شده، کل سدهای کشور را شامل می‌شود و نه فقط سدهایی که مجهز به نیروگاه هستند.
گام های مدیریت مصرف در صنعت و کشاورزی
از سوی دیگر، امسال همچنین برای جبران کسری انرژی الکتریکی برای بخش‌های مختلف برنامه‌های دقیقی در نظر گرفته شده که در حال اجراست؛چنانکه در این زمینه باید اشاره داشت:یکی از مشکلاتی که صنایع کشور سالانه با ورود به فصل گرما با آن مواجه می‌شوند، موضوع قطعی برق بدون برنامه و تعطیل شدن‌های گاه و بی گاه به دلیل خاموش شدن ماشین آلات و خطوط تولید است. مسأله‌ای که منجر به ورود خسارات زیادی به صنایع به ویژه صنایع کوچک از جمله آسیب دیدن دستگاه‌های صنعتی، استهلاک دستگاه‌های خط تولید، از دست رفتن یک روز کامل کاری و آماده نشدن سفارشات در سال های قبل شده است.
به همین دلیل در بخش صنایع چهار برنامه منعطف و کلان مدیریت بار مصرف در نظر گرفته شده است و از ۶۳۰هزار مشترک صنعتی در کشور، ۵۸۰هزار مشترک بدون هیچ محدودیت و برنامه مدیریت مصرف، از انرژی کامل در اوج بار سال ۱۴۰۱استفاده می‌کنند. این در حالی است که سال گذشته برق ۴۹هزار و ۵۵۸مشترک صنعتی هر روز هفته از ساعت ۱۱صبح لغایت ۲۰قطع می‌شد، اما در سال جاری این محدودیت به ۱۲ساعت در هفته و فقط طی یک روز و تنها از ساعت ۱۱تا ۲۳رسیده است، آن هم در شرایطی که امکان فعالیت در شیفت شب این واحدها فراهم آمده است.
بنابر سخنان وزیر نیرو، شرایط برای ۴۴۲مشترک بزرگ صنعتی هم به نحوی برنامه‌ریزی شده که میزان نیاز برق هر صنعت با توجه به جنبه‌های متفاوت از جمله مدیریت بازار محقق شود، به گونه‌ای که در سه ماه محدودیت تنها یک ماه با مدیریت مصرف برق سروکار داشته باشند و طی دو ماه دیگر به طور کامل تأمین انرژی شوند.
بر این اساس پیش‌بینی می‌شود از این محل چیزی حدود ۵هزار مگاوات صرفه‌جویی در مصرف برق صورت بگیرد، علاوه بر این که بر اساس قراردادهای منعقد شده، این واحدها به سمت احداث نیروگاه‌های خودتامین حرکت کرده و بار مصرف شان از دوش شبکه عمومی برق کشور برداشته خواهد شد.
همچنین در بخش کشاورزی مقرر شده است با اطلاع رسانی قبلی و انعقاد تفاهم‌نامه‌های مجزا مدیریت مصرف برق در این حوزه هم عملیاتی شود. مستند به این تفاهم‌نامه‌ها که مخاطب آن مالکان حدود ۲۰۰هزار چاه آب برقی در سراسر کشور هستند، از ساعت ۱۱تا ۱۸که البته به لحاظ علمی هم آبیاری در این زمان توجیه ندارد، به مدت پنج ساعت برق چاه‌های کشاورزی قطع خواهد شد و پیش‌بینی می‌شود از این محل چیزی حدود ۱۵۰۰مگاوات صرفه‌جویی در مصرف برق محقق شود.
اما در بخش اداری هم با انتقال ساعت کاری ادارات به ساعت ۷صبح و تعطیل کردن ادارات در ساعت ۱۳، تلاش شده است تا از این محل چیزی حدود هزار مگاوات صرفه‌جویی در مصرف برق عملیاتی شود. علاوه بر موارد فوق و از آنجایی که نزدیک به نیمی از مصرف برق کشور به بخش خانگی اختصاص دارد، همچنین تلاش شده است تا با برنامه‌های متعدد، اطلاع‌رسانی و فرهنگ سازی مانند تولید و انتشار اینفوموشن، بنرهای تبلیغی، پیامک‌های تشویقی و… از عموم مردم برای کاهش مصرف برق دعوت شود و سعی شده تا با اجرایی کردن بند (ی) تبصره (۸) قانون بودجه سال ۱۴۰۰کل کشور و اصلاح تعرفه‌ها، مشترکان پرمصرف را به ناگزیر به سمت کاهش مصرف سوق داد، مجموعه اقداماتی که انتظار می‌رود چیزی حدود ۴هزار مگاوات صرفه جویی در مصرف برق را به همراه داشته باشد.
این البته همه برنامه‌های وزارت نیرو برای مدیریت بار مصرف برق تابستان نبوده است و همچنین این وزارتخانه تلاش کرد تا در سال جدید با انعقاد تفاهم‌نامه‌هایی با کشورهای ترکمنستان و ارمنستان اقدام به واردات حدود ۵۰۰مگاوات برق کند.
همچنین طبق برنامه‌ریزی‌های از پیش انجام شده و حفظ ذخایر آبی در سدهای بزرگ کشور، پیش‌بینی می‌شود که در ایام پیک مصرف برق، چیزی حدود ۵هزار مگاوات برق هم از محل نیروگاه‌های برق‌آبی وارد مدار شود تا پایداری جریان برق در کشور در فصل گرم امسال تضمین شود.
فیروز قاسم‌زاده» سخنگوی صنعت آب کشور در این زمینه می گوید: امسال با برنامه‌ریزی صورت گرفته در خصوص مدیریت منابع و مصارف سدها، تامین مصارف آب در بخش کشاورزی و شرب توامان با تولید برق‌آبی صورت گرفت؛ به طوری که هر دو بخش با حداقل مساله و مشکل کار را پیش ببرند و امید است که با توجه به وضعیت مخازن در ادامه سال آبی امکان مدیریت مناسب هر دو بخش فراهم باشد.
سخنگوی صنعت آب می افزاید: وزارت نیرو از سال گذشته تلاش خود را به‌کار گرفت تا تابستان امسال بدون قطعی آب و برق عبور کنیم. بر همین اساس تلاش شد با تنظیم یک برنامه و در نظر قراردادن وضعیت بارش‌های کشور، منابع و مصارف مدیریت شوند و این برنامه هر هفته مورد بازبینی قرار
می گیرد تا نواقص احتمالی برطرف شود. وی اضافه می کند: با هماهنگی‌های انجام شده بین بخش آب و برق، تاکنون مشکلی در تأمین برق توسط نیروگاه‌های برق‌آبی رخ نداده است و پیش‌بینی می‌شود با همین میزان ذخایر آبی که وجود دارد، هم مصارف شرب و کشاورزی تامین و هم از ظرفیت نیروگاه‌های برقابی برای تولید برق استفاده شود.
به هر صورت هدف از همه تلاش‌هایی که مورد اشاره قرار گرفت، این است که در تابستان سال جاری با ناپایداری در شبکه برق سراسری رو به رو نشویم و این فصل گرم را با حداقل خسارت‌ها پشت سر بگذاریم؛ اتفاقی که تاکنون و در سایه همراهی عموم شهروندان در بخش‌های مختلف و تلاش مدیران اجرایی صنعت برق کشور رقم خورده و امید می‌رود که تا پایان فصل گرم استمرار یابد.
اکبر عزیزی اقدامی دیر، اما باارزش