فرآیند بازبینی همتا یا داوری مقالات علمی؛ به عنوان سنگ‌بنای علم جدید شناخته می‌شود وبرخی محققان معتقدند آن را یک فرآیند ضروری برای پیشرفت علم می‌دانند؛ اما برخی دیگر می‌گویند که در بسیاری از نشریات، داوران و نویسندگان مورد سوء‌ استفاده قرار می‌گیرند. به گزارش ایسنا، نهاد علم، برای جلوگیری از انتشار یافته‌های غیرقابل اطمینان، فرآیند «داوری» و «بازبینی توسط همتایان» یا «peer review» را تعریف کرده است. در این فرآیند، نتایج تحقیقات یا مقالات توسط چند نفر از متخصصان در همان زمینه پژوهشی، مورد بررسی قرار گرفته و داوری می‌شوند و فقط در صورت داشتن شرایط مورد نیاز برای عموم منتشر شوند.
در واقع قبل از این‌که یک مطالعه جدید در یک مجله علمی منتشر شود، متخصصان شواهد، تحقیقات و استدلال‌ها را به‌ دقت بررسی می‌کنند تا مطمئن شوند با واقعیت مطابقت دارند. بازبینی همتا معمولاً به صورت دوسوکور انجام می‌شود و نه داوران و نه نویسندگان مقاله از هویت یکدیگر اطلاعی ندارند تا مقالات علمی به صورت بی‌طرفانه مورد بررسی قرار بگیرند. بنابراین داوران یا همتایان در تصمیم‌گیری این‌که یک مقاله منتشر شود یا خیر، نقش اساسی دارند و فرآیند بازبینی همتایان به عنوان یک استاندارد طلایی برای حفاظت از تحقیقات با کیفیت و انتشار یافته‌های علمی است. فرآیند بازبینی همتا و داوری مقالات علمی معمولاً توسط نیروی کار داوطلب دانشگاهی و به صورت رایگان انجام می‌شود. این افراد معمولاً پژوهشگران دکترا و افرادی هستند که در مراحل ابتدایی شغل پژوهشگری قرار دارند.
حدود یک ماه پیش، دکتر کلی آن آلن ( Kelly-Ann Allen)؛ پژوهشگر دانشگاه موناش استرالیا و سردبیر یک ژورنال علمی، در توئیتر مشکل خود را در پیدا کردن داور مقالات علمی، ابراز کرد و سپس افراد دانشگاهی، مجموعه‌ بزرگی از انتقادات در این زمینه و پیشنهادهایی برای بهبود این فرآیند در توئیتر مطرح کردند. در ادامه گروهی از محققان به سرپرستی دکتر کلی آن آلن، این نظرات توئیتری را گردآوری، دسته‌بندی و خلاصه کردند و یک مقاله از ایده‌ها برای بهبود فرآیند بازبینی همتایان ارائه دادند. آن‌ها در این مقاله، ابتدا مطالعه‌های قبلی و منابع موجود درباره فرآیند داوری مقالات علمی را مورد بررسی قرار دادند، سپس در بخش دوم، راه‌حل‌های دانشگاهیان برای رسیدن به یک سیستم منصفانه و عادلانه را مطرح کردند. در نهایت نیز مشخص شد که این فرآیند دچار مشکلات تأخیر در انتشار، اتکای بیش از حد به گروه محدودی از داوران، تهدیدهای ناشی از ناشناس بودن و … است. در این مقاله بیان شده است که فرآیند بازبینی همتا سه چالش اصلی دارد: اول این‌که می‌تواند استثماری و سوء استفاده‌کننده باشد. بسیاری از شرکت‌هایی که مجلات دانشگاهی را منتشر می‌کنند، از اشتراک و فروش این نشریات سود می‌برند ولی نویسندگان، ویراستاران و داوران آن‌ها، به صورت داوطلبانه و رایگان کار انجام می‌دهند. همچنین در حالی که فرآیند بازبینی همتایان، اغلب به عنوان یک پروژه اشتراکی اجتماع دانشگاهیان به نظر می‌رسد، در عمل بخش کوچکی از محققان، بیشترین کار را انجام می‌دهند. یک مطالعه در سال ۲۰۱۵نشان داد که فقط ۲۰درصد از محققان، ۹۴درصد از داوری‌ها را انجام داده‌اند.
چالش دوم در این فرآیند، عدم شفافیت است. فرآیند بازبینی همتا و داوری مقالات، معمولاً به صورت ناشناس انجام می‌شود. یعنی محققان نمی‌دانند چه کسی کار آن‌ها را بررسی می‌کند و داوران نمی‌دانند کار چه کسی را بررسی می‌کنند. این امر، فضایی را برای صداقت فراهم می‌کند؛ اما باعث سرکوب گفتگو و مباحثه هم می‌شود و از تعصبات و جانبداری‌ها حمایت می‌کند و به همین دلیل کیفیت داوری‌ها را کاهش می‌دهد.
چالش سوم؛ کند بودن فرآیند داوری است. زمانی که محققی مقاله‌ای را به یک نشریه ارسال می‌کند، پس از پذیرش اولیه مقاله، ممکن است بررسی و انتشار نهایی بسیار طولانی و حتی یک سال یا بیشتر شود.
این تأخیر بد است و ممکن است به دلیل دیر منتشر شدن یافته‌های جدید علمی، سیاستگذاران، رهبران و مردم، بر اساس شواهد علمی قدیم تصمیم‌گیری کنند. همچنین برای شغل محققان مشکل ایجاد می‌کند، زیرا آن‌ها برای ترفیع یا تصدی یک شغل به این مقالات نیاز دارند. در این مطالعه بیان شده که تأخیرها معمولاً ناشی کمبود داور است و حجم کاری زیاد فرآیند داوری باعث می‌شود که آن‌ها داوری مقالات را نپذیرند و این موضوع از زمان شروع همه‌گیری کووید۱۹بدتر شده است. همچنین مشخص شده که بسیاری از مجلات به شدت به داوران آمریکایی و اروپایی متکی هستند و همین موضوع تعداد و تنوع داوران را محدود می‌کند.
محققان این مطالعه، پیشنهادهایی که در توئیتر برای بهبود فرآیند بازبینی همتا، توسط محققان و دانشگاهیان مطرح شده را در سه دسته تقسیم کردند.
بسیاری پیشنهاد کردند که برای انجام داوری مقالات، باید انگیزه‌های بهتری ایجاد شود. برای مثال برخی مجلات به داوران پول بپردازند یا سودهایی را به بخش‌های تحقیقاتی اختصاص دهند یا اشتراک رایگان، کوپن هزینه نشریه یا فرآیند سریع داوری ارائه کنند.
پیشنهاد دیگر این است که دانشگاه‌ها می‌توانند از داوران به عنوان کسانی که بخشی از حجم کاری دانشگاهی را انجام می‌دهند، تشکر و قدردانی کنند یا به مشارکت‌کنندگان برجسته در فرآیند بازبینی همتایان پاداش دهند. برخی کامنت‌گذارندگان در توییتر می‌گویند که استادان دانشگاه و افرادی که در مشاغل آکادمیک فعال هستند، باید هر سال تعداد معینی مقاله را داوری کنند. برخی دیگر معتقدند که باید برای حمایت از مجلات غیرانتفاعی اقدامات بیشتری انجام شود. همچنین باید از تضاد منافع اجتناب شود. برخی نیز«پایگاه‌های اطلاعاتی متخصصان» را پیشنهاد می‌کردند تا داوران مناسب را ساده‌تر پیدا کند. برخی دیگر بر این باورند که باید تعداد بیشتری از دانشمندان که استخدام دانشگاه نیستند، محققان دکترا، افراد شاغل در صنایع مرتبط و کارشناسان بازنشسته جذب شوند. آموزش دادن بیشتر داوری و بازبینی همتایان برای دانشجویان فارغ‌التحصیل، زنان و اقلیت‌ها می‌تواند شروع خوبی باشد.
پیشنهاد دیگر برای سرعت بخشیدن به روند انتشار، اولویت دادن به تحقیقاتی بود که حساس به زمان هستند. پیام کلی این است که فرآیند بازبینی همتایان، نیاز به تغییرات سیستمی دارد. ایده‌های مختلفی در بهبود این فرآیند وجود دارد که عملی کردن آن‌ها به عهده مجلات، ناشران و دانشگاه‌ها است تا بتوانند یک سیستم پاسخگوتر، منصفانه‌تر و فراگیرتر ایجاد کنند.
این مطلب با عنوان «Towards improving peer review: Crowd-sourced insights from Twitter» در ژورنال JUTLP منتشر شده است.