ب)‌۳٫ خشیت و ترس عالمانه نگرانی از عدم پاسداشت حقیقت، نشانه دانش راستین و برآمده از اخلاق فضیلت است. خشیت، بیم و خوفی است که با تعظیم و بزرگداشت همراه باشد و غالباً از علم و آگاهی سرچشمه می‌گیرد و به همین جهت به دانشوران اختصاص دارد: «انّما یخشی الله من عباده العُلماء ان الله عزیزٌ غفور: از بندگان خدا، تنها دانشمندان از او می‌هراسند، بی‌گمان خداوند پیروزمندی آمرزنده است» (فاطر، ۲۸). خدا شرط کمال بهره‌گیری از قرآن را برخورداری از ویژگی خشیت شناسانده است: «طه. ما انزلنا علیک القرآن لتشقی. الا تذکره لمن یخشی: طا‌ها. ما قرآن را برتو فرو نفرستاده‌ایم که به رنج افتی، جز اینکه یادکردی باشد برای آن کس که [از خداوند] می‌ترسد» (طه،۱ـ۳).
دلهره انتخاب راه درست و بهره‌گیری از شیوه صحیح در کشف حقیقت و تقریر و تبیین آن، هراسی پسندیده و ستودنی است، از این‌ روی در آیاتی از کلام وحی بر تأثیر عمیق و لرزه‌انداز قرآن بر اهل خشیت و خداترسی، تأکید شده است: «الله نزّل أحسن الحدیث کتاباً متشبهاً مَثانی: خداست که بهترین گفتار را [به ‌گونۀ] کتابی [با آیاتی] همانند دوگانه (یعنی مکرر) فروفرستاده است. تقشعرّ منه جُلود ‌الذین یخشون ربهم ثم تَلین جلودهم و قلوبهم الی ذکر الله: پوست آنان که از پروردگار خویش می‌هراسند، از آن به لرزه می‌افتد، سپس با یاد خداوند پوست و دلشان نرم می‌شود. ذلک هدی الله یهدی به من یشاء و من یضلل الله فما له من هاد: این رهنمود خداست که با آن هر که را بخواهد، راهنمایی می‌کند و هر که را گمراه گذارد، رهنمونی نخواهد داشت» (زمر، ۲۳).
خداوند بهترین سخن را برای هدایت مردم و تأمین آرامش قلب آنان نازل کرده است؛ کتابی که مطالب و مسائل آن از مشابهت، هماهنگی و انسجام برخوردار است؛ اما شرط تأثیرپذیری درست از قرآن، برخورداری از زمینه‌های اخلاقی لازم در وجود آدمی است که از جمله این ویژگی‌ها، خشیت علمی است. خشیت آگاهانه به نوبه خود خشوع و تواضع علمی را در پی دارد: «لو انزلنا هذا القرآن علی جبل لرایته خاشعاً متصدعا من خشیه الله و تلک الامثال نضربها للناس لعلهم یتفکرون: اگر این قرآن را بر کوهی فرو می‌فرستادیم، آن را از بیم خداوند فروتن و فروپاشیده می‌دیدی. این مَثلها را برای مردم می‌زنیم باشد که بیندیشند.» (حشر،۲۱).
تأمل در این مثال بلند قرآنی و فهم آن در کنار آیه سوم سوره طه، گویای این حقیقت است که از یک سو لازمه دستیابی به ژرفای معارف قرآن برخورداری از فضیلت خشوع و خشیت عالمانه است و از سوی دیگر، شناخت صحیح این متن مقدس، بر خشیت و خشوع انسان در برابر خداوند می‌افزاید. درک این تأثیر و تأثر متقابل، در گرو به کارگیری اندیشه است که واپسین جمله آیه بدان اشاره دارد.
۲٫ برخورداری از صلاحیت علمی (دانش و بینش)
پیش نیاز هر فعالیتی، برخورداری از دانش، تجربه و مهارت متناسب با آن است. تفسیر متن مقدس بدون برخورداری از شایستگی‌های علمی لازم، نه فقط یک کار غیراخلاقی، بلکه عملی غیرحرفه‌ای است که به جای کشف حقیقت، جهالت را فزون می‌کند و مفسر و مخاطب را، از فهم درست دور می‌سازد. قرآن کریم رسیدن به حقانیت کلام وحی را در گرو برخورداری از بینش و دانش دانسته است: «و یرَی الذین اوتوا العلم الذی انزل الیک من ربک هو الحق و یهدی الی صراط العزیز الحمید: کسانی که آنان را از دانش بهره داده‌اند، می‌بینند که آنچه از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده، راستین است و به راه [خدای] پیروز ستوده، رهنمون می‌گردد.» (سبأ، ۶)
«تنزیل من الرحمن الرحیم: (این کتاب) فروفرستاده‌ای است از سوی [خداوند] بخشنده بخشاینده. کتاب فُصّلت آیاته قرآناً عربیاً لقوم یعلمون: کتابی است که آیاتش آشکار شده است، به گونۀ قرآنی گویا برای گروهی که می‌دانند» (فصلت، ۲ و ۳). ضرورت اخلاقی این شرط روشن‌تر از آن است که نیاز به توضیح بیشتری داشته باشد.
ادامه دارد