تأثیر منفی استرس دوران بارداری بر جنین
مطالعات انجام شده حاکی از این هستند که فرزندان زنانی که در دوران بارداری استرس را تجربه می‌کنند بیشتر در معرض خطر تصلب شرایین و بیماری قلبی قرار می‌گیرند. استرس پیش از زایمان به آئورت نوزاد صدمه می‌زند و این امر در سال‌های بعدی، زندگی او را در معرض بیماری تصلب شرایین و نیز پیری زودرس قرار می‌دهد. تصلب شرایین زمانی رخ می‌دهد که پلاک‌های چربی (لیپید) در دیواره داخلی سرخرگ‌ها رسوب کنند. همچنین، ژن‌های مرتبط با استرس در کوتاه‌شدن تلومرها نقش دارند. تلومرها کلاهک‌های پایانه‌های کروموزوم‌ها هستند و در پیر شدن دخالت دارند. تلومرهای کوتاه‌تر از حد نرمال نشانگر پیری زودرس هستند. اثرات منفی استرس دوران بارداری به همین دو مورد محدود نمی‌شود. استرس همچنین بر سلامت ذهنی فرزندان تأثیر نامطلوب دارد. آزمایش‌های انجام شده روی موش‌ها نشان داده‌اند که سلول‌های ایمنی و میکروب‌های بدن موش‌های باردار بیشتر موجب التهاب مغز جنین می‌شوند. التهابی که در این مرحله از زندگی در مغز ایجاد می‌شود، سرمنشأ اضطراب و دیگر مشکلات روانی است. استرس دوران بارداری سویه‌های میکروبی روده را نیز کاهش می‌دهد و در عملکرد آنها اختلال به وجود می‌آورد.
اثر متقابل بین استرس و دستگاه ایمنی پیچیده است و برای جنین در حال رشد مشکل‌ساز می‌شود. شواهد حاکی از این هستند که ۸۴ درصد از زنان باردار شکلی از استرس را تجربه می‌کنند.
***
استرس در بروز همه نوع اختلال و بیماری نقش دارد، از بی‌خوابی گرفته تا فشار خون بالا، چاقی و حتی بیماری قلبی. تصور عمومی این است که مقدار کمی استرس می‌تواند تأثیر مثبتی بر عملکردهای ما داشته باشد؛ مانند زمانی که مهلت تحویل یک پروژه رو به اتمام است و باید عجله کرد. اما آیا از نگاه علمی حد معینی از استرس واقعاً از بدن محافظت می‌کند؟ استرس مزمن و استرس حاد هر کدام به گونه متفاوتی برعملکردهای بدن ما تأثیر می‌گذارند.
پژوهشگران رشته پزشکی دانشگاه «کیس وسترن رزرو» به یافته‌هایی رسیده‌اند که نشان می‌دهند دستگاه ایمنی ما از مقدار مشخصی استرس به نفع خود استفاده می‌کند. جالب است بدانیم که گاهی استرس مزمن به جای این که تأثیر منفی بر بدن داشته باشد، روی عملکرد بدن اثر مثبت دارد. مدل جانوری آنها در این مطالعه موش‌های دچار التهاب روده بودند. این نوع التهاب شبیه به ورمی است که در بیماران مبتلا به بیماری کرون دیده می‌شود. آنها طی ۵۶ روز موش‌ها را در معرض استرس قرار داده و مشاهده کردند که میزان تشکیل TLO در بخش پس‌روده روده بزرگ موش‌ها به طرز چشمگیری افزایش یافت و این یک واکنش ایمنی محسوب می‌شود. با این حال، استرس تأثیر چندانی در افزایش تورم روده بزرگ یا کوچک نداشت.
میکروبیوم موش‌های دچار استرس از لحاظ ترکیب تغییری نکردند اما به دلیل کاستی‌هایی که در تعیین میزان میکروبیوم وجود دارد، پژوهشگران تصمیم گرفتند میکروبیوم مدفوع موش‌های دچار استرس را به بدن گروه دیگری از موش‌ها که در معرض استرس قرار نگرفته بودند پیوند بزنند. موش‌هایی که میکروبیوم موش‌های دچار استرس وارد بدنشان شد، همان فنوتیب رفتاری مشابه موش‌های دهنده میکروبیوم را داشتند. به عبارتی دیگر، خصوصیات رفتاری هر دو گروه موش یکسان بودند و پیوند میکروبیوم افزایش تشکیل TLOرا به دنبال نداشت. در عوض، استرس موجب شد تولید سیتوکین‌های IL-23و IL-22در بدن موش‌ها افزایش یابد.
سیتوکین‌ها دسته گسترده‌ای از مولکول‌های کوچک پروتئینی محلول در آب هستند که نقش مهمی در سیگنال‌رسانی سلول‌ها ایفا می‌کنند. زمانی که سلول‌های بدن سیتوکین‌ها را در پاسخ به تحریک ترشح می‌کنند، رفتارشان تغییر می‌کند. سیتوکین‌ها از سلول‌های مختلف بدن شامل سلول‌های ایمنی مثل ماکروفاژها (درشت‌خوارها)، لنفوسیت‌های B، لنفوسیت‌های Tو سلول‌های ماست ترشح می‌شوند. سیتوکین IL-22در بهبود زخم ها و بازسازی بافت‌ها نقش محافظتی دارد و می‌تواند هم پاسخ ضد التهابی از خود نشان دهد و هم پاسخ التهابی.
در موش‌های دچار استرسی که کمبود گیرنده‌های سیتوکین IL-23 داشتند، مقدار این سیتوکین و نه سیتوکین IL-22 افزایش یافته بود و بدنشان قادر به بالا بردن میزان تشکیل TLOنبود. اما هنگامی که سیتوکین IL-22به آنها تزریق شد، این نتیجه برعکس شد.
پژوهشگران با در نظر داشتن ارتباطی که بین TLOها و بیماری‌های دیگر وجود دارد، به این استدلال رسیدند که موش‌های دچار استرس نسبت به آسیب دیدگی ثانویه پس روده مستعدتر بودند، اما این دسته از موش‌ها در مقایسه با موش‌های بدون استرس کمتر دچار واکنش التهابی در پس‌روده شدند.
این یافته‌ها نشان می‌دهند که استرس از نوع روان‌شناختی با بالا بردن تولید سیتوکین IL-23موجب تشکیلTLOها می‌شود. به علاوه، موش‌های دچار استرس مصونیت نیز پیدا کردند. این بدان معنا است که TLOها می‌توانند سد مخاطی را تقویت کنند.
به طور معمول، استرس عامل التهاب‌های شدیدتر است، اما این بدین معنی نیست که بیماری افرادی که دچار استرس می‌شوند شدت بیشتری دارد. به هر ترتیب، اهمیت مطالعه حاضر در این است که نشان می‌دهد چگونه استرس می‌تواند برای بدن سودمند باشد. استرس مزمن روزانه که طی مدت شش هفته به مدل‌های آزمایشگاهی وارد شد آنها را از آسیب‌دیدگی ثانویه مصون نگه داشت. به بیانی دیگر، استرس به موش‌های دچار استرس مصونیت داد. دستگاه ایمنی آنها تحریک شد و آنها را در برابر التهاب روده ایمن کرد. پژوهشگران قصد دارند از این که آیا این مصونیت در مقابل بیماری‌ها و آسیب‌دیدگی‌های دیگر نیز ایجاد می‌شود یا خیر مطمئن شوند.
اگر بخواهیم به این پرسش که آیا تمایلی به استرس داشتن داریم یا خیر پاسخ دهیم، باید پیش از هر چیز تعریف درستی از واژه استرس داشته باشیم. بهتر است به جای آن از واژه‌های «تحریک» یا «انگیزش» استفاده کنیم. پیام کلی این مطالعه این است که اندکی استرس (استرس مزمن) در زندگی مفید است، اما باید به شیوه درستی این میزان استرس به ما وارد شود. استرس حاد بر خلاف استرس مزمن که در التهاب روده فایده‌اش به اثبات رسیده است، نمی‌تواند برای بدن فایده داشته باشد. برای مثال وقتی پای بیماری کووید-۱۹ به میان می‌آید این نوع استرس مبارزه با عفونت را دچار اختلال می‌کند.
زمانی که به فرد مبتلا به کووید-۱۹ یا آنفلوانزا استرس حاد وارد می‌شود، نواحی معینی از مغز که واکنش ایمنی سلول‌های بدن را کنترل می‌کنند دچار مشکل می‌شوند. به بیانی دقیق‌تر استرس حاد، نورون‌های ناحیه هیپوتالاموس مغز را وا می‌دارد تا به سرعت تعداد زیادی از سلول‌های سفید خون (لکوسیت ها) را از گره‌های لنفاوی رانده و به سوی خون و مغز استخوان روانه کنند. مهاجرت این دسته از سلول‌ها، پاسخ ایمنی به ویروس‌های بیماری‌هایی مثل کووید-۱۹ و آنفلوانزا را ضعیف می‌کند. در نتیجه بدن توان لازم برای مقابله با عفونت را از دست می‌دهد و در معرض خطری جدی‌تر و حتی مرگ قرار می‌گیرد.
code
اکبر عزیزی اقدامی دیر، اما باارزش