موضوع وصیت نامه و یا وصیت کردن یکی از مهمترین مباحثی است که همه ی افراد جامعه با آن سروکار دارند.معمولا موضوع اکثر وصیت نامه‌ها مربوط به اموال، فرزندان، اعمال دینی، ادای دین و… است. گاهی هم متاسفانه مرگ به افراد فرصت نمی‌دهد که آنها وصیت نامه ی خود را تنظیم کنند که در این صورت تقسیم ماترک (اموال و دارایی‌های به جا مانده از متوفی) طبق حقوق قانونی و شرعی انجام می‌شود. وصیت نامه یا وصیت کردن به زبان خیلی ساده و عامیانه یعنی یک انسان سفارش کند بعد از مرگش برای اوچه کاری انجام شود یا بگوید بعد از مرگ اموالش برای کسی یا کسانی باشد.
در علم حقوق به فرد وصیت کننده موصی گفته می‌شود که به طور مستقیم یا بواسطه دیگری در اموال یا حقوق خود برای بعد از مرگش تصمیم می‌گیرد. عوامل اجرایی یک وصیت از منظر علم حقوق به این شکل است: ۱٫ موصی: یعنی وصیت کننده. ۲٫ موصی له: یعنی کسی که از وصیت استفاده می‌کند. ۳٫ موصی به: یعنی آن چیزی که در موردش وصیت شده است. ۴٫ وصی: یعنی کسی که به وصیت عمل می‌کند. مطابق با ماده ۸۲۵ قانون مدنی قانونگذار بیان می‌کند که ما دو نوع وصیت داریم: ۱٫ وصیت تملیکی. ۲٫ وصیت عهدی، که هر کدام دارای شرایط خاصی هستند.
در ماده ۸۲۶ قانون مدنی قانونگذار به صراحت بیان می‌کند: وصیت تملیکی عبارت است از این که کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجاناً تملیک کند. وصیت عهدی عبارت است از این که شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور می‌کند.
در ماده ۸۳۲ قانون مدنی هم قانونگذاربیان می‌کند: موصی‌له می‌تواند وصیت را نسبت به قسمتی از موصی‌به قبول کند در این صورت وصیت نسبت به قسمتی که قبول شده صحیح و نسبت به قسمت دیگر باطل می‌شود. قطعا شما بارها در فیلم‌ها یا جامعه شنیده‌اید که فردی به فرزند خود می‌گوید اگر فلان کار را انجام بدهی من تو را از ارث محروم می‌کنم، اما این مساله فقط یک تصور اشتباه است و هیچ فردی نمی‌تواند ورثه خود را از ارث محروم کند.
چرا که هر فردی فقط می‌تواند نسبت به یک سوم از اموال و دارایی‌های خود، برای خودش وصیت کند و چنانچه بیش از یک سوم وصیت کرده باشد برای معتبر بودن آن نیاز به تایید بقیه ورثه است؛ در ماده ۸۳۷قانون مدنی قانونگذار به صراحت می‌گوید: اگر کسی به موجب وصیت یک یا چند نفررا از ورثه خود از ارث محروم کند وصیت مزبور نافذ نیست (صحیح نیست ). البته که باید بگویم فرد وصیت کننده می‌تواند تا زمانی که زنده است از آن چه که وصیت کرده است رجوع کند.
نکته مهمی که به عنوان یک محقق در علم حقوق باید به آن اشاره کنم این است که فرد وصیت کننده باید آن چیزی که مال خودش است را برای ورثه خود وصیت کند و وصیت به مال دیگری هر چند که خود مالک اصلی اجازه داده باشد، آن وصیت صحیح نبوده و باطل است. در ماده ۸۵۰ قانون مدنی قانونگذار می‌گوید: موصی‌له باید موجود باشد و بتواند مالک چیزی بشود که برای او وصیت شده است. نکته جالب درباره موصی له این است که فرد وصیت کننده می‌تواند برای کسی که هنوز متولد نشده است یعنی جنین که داخل رحم مادرش است هم وصیت کند به شرط آن که جنین زنده به دنیا بیاید. نکته قابل توجه دیگر این است که وصی باید بر طبق وصیت موصی عمل کند وگرنه ضامن است و منعزل می‌شود. در قانون امور حسبی درباره چگونگی تنظیم یک وصیت نامه معتبر قانونگذار ما چهار نوع وصیت نامه را ذکر کرده است که شامل: ۱٫ وصیت نامه خودنوشت. ۲٫ وصیت نامه رسمی. ۳٫ وصیت نامه سری. ۴٫ وصیت نامه اضطراری، که این چهار نوع رایج‌ترین انواع وصیت نامه‌ها در جامعه است.
۱ـ وصیت نامه خودنوشت: ساده‌ترین نوع وصیت نامه، وصیت نامه دست نویس یا به اصطلاح عرف جامعه خودنوشت است، در این نوع از وصیت نامه شخص وصیت کننده یعنی (موصی) می‌تواند آن را به تنهایی تنظیم کند. در ماده ۲۷۸ قانون امور حسبی درباره این نوع وصیت نامه قانونگذار بیان می‌کند: وصیت نامه خودنوشت در صورتی معتبر است که تمام آن به خط موصی نوشته شده و دارای تاریخ، روز، ماه و سال به خط موصی بوده و به امضای او رسیده باشد. متاسفانه یکی از معایب این نوع از وصیت نامه‌ها این است که امکان جعل شدن این نوع از وصیت نامه‌ها بسیار زیاد است.
البته یک نکته مهم درباره وصیت نامه خود نوشت این است که اگر فردی بی‌سواد باشد یا به سبب فقدان بینایی، توانایی نوشتن نداشته باشد نمی‌تواند وصیت نامه خود نوشت تنظیم کند، حتی نمی‌تواند در نگارش وصیت نامه خودنوشت به شخص دیگری وکالت بدهد تا به جای آن فرد وصیت نامه تنظیم شود. نکته مهم دیگر این است که اگر در ظرف سه ماه از صدور گواهی حصر وراثت، وصیت نامه خودنوشت تحویل دادگاه آخرین محل اقامت موصی نشود وصیت نامه خود نوشت بی اعتبار تلقی خواهد شد که این مساله از ماده ۲۹۴ قانون امور حسبی می‌توانیم تفسیر کنیم.
۲ ـ وصیت نامه رسمی: وصیت نامه رسمی جزو وصیت نامه‌های معتبر است و می‌توانم به صراحت بگویم که بهترین نوع وصیت نامه در جامعه، وصیت نامه رسمی است. چرا که امکان جعل آنها وجود ندارد و این نوع از وصیت نامه‌ها همانطور که از اسمش مشخص است مطابق سایر اسناد رسمی در دفاتر اسناد رسمی به ثبت می‌رسد و معتبر تلقی می‌شود. در ماده ۲۷۷ قانون امور حسبی در این خصوص قانونگذار می‌گوید: ترتیب تنظیم وصیت نامه رسمی و اعتبار آن به طوری است که برای اسناد تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی مقرر است.
در تعریف اسناد رسمی باید بگویم که اسناد رسمی، اسنادی است که در اداره ثبت اسناد و املاک یا دفاتر اسناد رسمی و یا به وسیله مأموران رسمی تنظیم شده باشد که همین مساله سبب اعتبار این نوع اسناد است. وصیت‌نامه رسمی، سندی رسمی و لازم‌الاجرا است و مفاد آن خواه ناظر به اموال منقول باشد و خواه ناظر به اموال غیرمنقول باشد،بدون نیاز به حکم دادگاه قابل اجرا است.
۳ ـ وصیت نامه سرّی: این نوع از وصیت نامه‌ها تلفیقی از وصیت نامه‌های خودنوشت و وصیت نامه‌های رسمی است و دارای تشریفات اداری زیادی است، در ماده ۲۷۹ قانون امور حسبی در این باره قانونگذار به صراحت بیان می‌کند: وصیت نامه سرّی ممکن است به خط موصی یا به خط دیگری باشد ولی در هرصورت باید به امضای موصی برسد و به ترتیبی که برای امانت اسناد در قانون ثبت اسناد مقرر شده در اداره ثبت اقامتگاه موصی یا محل دیگری که در آئین نامه وزرات دادگستری معین می‌شود امانت گذارده می‌شود. نکته مهم در باره وصیت نامه سری این است که اگر فردی سواد نداشته باشد نمی‌تواند از این نوع وصیت نامه استفاده کند.
وصیت نامه‌های سری نزد اداره ثبت اسناد به امانت گذاشته می‌شود و امکان گم شدن یا جعل در آن وجود ندارد. البته این نوع از وصیت نامه چون تشریفات خاصی دارد مردم زیاد از این نوع وصیت نامه استفاده نمی‌کنند و اکثر افراد از وصیت نامه خودنوشت استفاده می‌کنند. در ماده ۲۸۱قانون امور حسبی قانونگذار می‌گوید: کسی که نمی‌تواند حرف بزند هر گاه بخواهد وصیت‌نامه سری تنظیم کند باید تمام وصیت‌نامه را به خط خود نوشته و امضاء کند و نیز در حضور مسئول دفتر رسمی روی وصیت‌نامه بنویسد که این برگ وصیت‌نامه او است و در اینصورت مسئول دفتر باید روی پاکت یا لفافی که وصیت‌نامه در او است بنویسد که عبارت مزبور را موصی در حضور او
نوشته است.
۴ـ وصیت نامه اضطراری: بی شک گاهی پیش می‌آید که با توجه به شرایطی خاص یک فرد نتواند به روش‌هایی که در بالا به آنها اشاره شد برای خود وصیت نامه تنظیم کند. در این صورت آن فرد می‌تواند جور دیگری وصیت نامه تنظیم کند، در این باره در قانون امور حسبی به چهار دسته وصیت نامه اشاره شده است که شامل: وصیت نامه نظامی، وصیت در موارد خطر مرگ فوری، وصیت هنگام شیوع امراض ساری و وصیت هنگام مسافرت در دریا است.
به عنوان یک پژوهشگر در علم حقوق پیشنهاد می‌کنم تا جایی که برای شما امکان دارد قبل از فوت از وصیت نامه رسمی استفاده کنید تا از سوءاستفاده‌ها و مشکلات احتمالی در امور بعد از فوت خود جلوگیری کرده باشید. این نکته مهم را هم باید بگویم که در شرایط اضطراری که در بالا به آن اشاره شد، موصی می‌تواند در حضور دو نفر گواه وصیت خود را اظهار کند و یکی از آن دو گواه اظهارات او را با تعیین تاریخ روز و ماه و سال و محل وقوع وصیت نوشته و موصی و گواه‌ها آن را امضاء می‌کنند و اگر موصی نتواند امضاء کند گواه‌ها این نکته را در وصیت‌نامه قید می‌کنند، حتی افسران نظامی و کسانی که در ارتش اشتغال بکاری دارند می‌توانند نزد یک نفر افسر یا همردیف او با حضور دو گواه وصیت خود را شفاهی اظهار کنند.
در علم حقوق به فرد وصیت کننده موصی گفته می‌شود که به طور مستقیم یا بواسطه دیگری در اموال یا حقوق خود برای بعد از مرگش تصمیم می‌گیرد. عوامل اجرایی یک وصیت از منظر علم حقوق به این شکل است: ۱٫ موصی: یعنی وصیت کننده. ۲٫ موصی له: یعنی کسی که از وصیت استفاده می‌کند. ۳٫ موصی به: یعنی آن چیزی که در موردش وصیت شده است. ۴٫ وصی: یعنی کسی که به وصیت عمل می‌کند. مطابق با ماده ۸۲۵ قانون مدنی قانونگذار بیان می‌کند که ما دو نوع وصیت داریم: ۱٫ وصیت تملیکی. ۲٫ وصیت عهدی، که هر کدام دارای شرایط خاصی هستند.
در ماده ۸۲۶ قانون مدنی قانونگذار به صراحت بیان می‌کند: وصیت تملیکی عبارت است از این که کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجاناً تملیک کند. وصیت عهدی عبارت است از این که شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور می‌کند.
در ماده ۸۳۲ قانون مدنی هم قانونگذاربیان می‌کند: موصی‌له می‌تواند وصیت را نسبت به قسمتی از موصی‌به قبول کند در این صورت وصیت نسبت به قسمتی که قبول شده صحیح و نسبت به قسمت دیگر باطل می‌شود. قطعا شما بارها در فیلم‌ها یا جامعه شنیده‌اید که فردی به فرزند خود می‌گوید اگر فلان کار را انجام بدهی من تو را از ارث محروم می‌کنم، اما این مساله فقط یک تصور اشتباه است و هیچ فردی نمی‌تواند ورثه خود را از ارث محروم کند.
چرا که هر فردی فقط می‌تواند نسبت به یک سوم از اموال و دارایی‌های خود، برای خودش وصیت کند و چنانچه بیش از یک سوم وصیت کرده باشد برای معتبر بودن آن نیاز به تایید بقیه ورثه است؛ در ماده ۸۳۷قانون مدنی قانونگذار به صراحت می‌گوید: اگر کسی به موجب وصیت یک یا چند نفررا از ورثه خود از ارث محروم کند وصیت مزبور نافذ نیست (صحیح نیست ). البته که باید بگویم فرد وصیت کننده می‌تواند تا زمانی که زنده است از آن چه که وصیت کرده است رجوع کند.
نکته مهمی که به عنوان یک محقق در علم حقوق باید به آن اشاره کنم این است که فرد وصیت کننده باید آن چیزی که مال خودش است را برای ورثه خود وصیت کند و وصیت به مال دیگری هر چند که خود مالک اصلی اجازه داده باشد، آن وصیت صحیح نبوده و باطل است. در ماده ۸۵۰ قانون مدنی قانونگذار می‌گوید: موصی‌له باید موجود باشد و بتواند مالک چیزی بشود که برای او وصیت شده است. نکته جالب درباره موصی له این است که فرد وصیت کننده می‌تواند برای کسی که هنوز متولد نشده است یعنی جنین که داخل رحم مادرش است هم وصیت کند به شرط آن که جنین زنده به دنیا بیاید. نکته قابل توجه دیگر این است که وصی باید بر طبق وصیت موصی عمل کند وگرنه ضامن است و منعزل می‌شود. در قانون امور حسبی درباره چگونگی تنظیم یک وصیت نامه معتبر قانونگذار ما چهار نوع وصیت نامه را ذکر کرده است که شامل: ۱٫ وصیت نامه خودنوشت. ۲٫ وصیت نامه رسمی. ۳٫ وصیت نامه سری. ۴٫ وصیت نامه اضطراری، که این چهار نوع رایج‌ترین انواع وصیت نامه‌ها در جامعه است.
۱ـ وصیت نامه خودنوشت: ساده‌ترین نوع وصیت نامه، وصیت نامه دست نویس یا به اصطلاح عرف جامعه خودنوشت است، در این نوع از وصیت نامه شخص وصیت کننده یعنی (موصی) می‌تواند آن را به تنهایی تنظیم کند. در ماده ۲۷۸ قانون امور حسبی درباره این نوع وصیت نامه قانونگذار بیان می‌کند: وصیت نامه خودنوشت در صورتی معتبر است که تمام آن به خط موصی نوشته شده و دارای تاریخ، روز، ماه و سال به خط موصی بوده و به امضای او رسیده باشد. متاسفانه یکی از معایب این نوع از وصیت نامه‌ها این است که امکان جعل شدن این نوع از وصیت نامه‌ها بسیار زیاد است.
البته یک نکته مهم درباره وصیت نامه خود نوشت این است که اگر فردی بی‌سواد باشد یا به سبب فقدان بینایی، توانایی نوشتن نداشته باشد نمی‌تواند وصیت نامه خود نوشت تنظیم کند، حتی نمی‌تواند در نگارش وصیت نامه خودنوشت به شخص دیگری وکالت بدهد تا به جای آن فرد وصیت نامه تنظیم شود. نکته مهم دیگر این است که اگر در ظرف سه ماه از صدور گواهی حصر وراثت، وصیت نامه خودنوشت تحویل دادگاه آخرین محل اقامت موصی نشود وصیت نامه خود نوشت بی اعتبار تلقی خواهد شد که این مساله از ماده ۲۹۴ قانون امور حسبی می‌توانیم تفسیر کنیم.
۲ ـ وصیت نامه رسمی: وصیت نامه رسمی جزو وصیت نامه‌های معتبر است و می‌توانم به صراحت بگویم که بهترین نوع وصیت نامه در جامعه، وصیت نامه رسمی است. چرا که امکان جعل آنها وجود ندارد و این نوع از وصیت نامه‌ها همانطور که از اسمش مشخص است مطابق سایر اسناد رسمی در دفاتر اسناد رسمی به ثبت می‌رسد و معتبر تلقی می‌شود. در ماده ۲۷۷ قانون امور حسبی در این خصوص قانونگذار می‌گوید: ترتیب تنظیم وصیت نامه رسمی و اعتبار آن به طوری است که برای اسناد تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی مقرر است.
در تعریف اسناد رسمی باید بگویم که اسناد رسمی، اسنادی است که در اداره ثبت اسناد و املاک یا دفاتر اسناد رسمی و یا به وسیله مأموران رسمی تنظیم شده باشد که همین مساله سبب اعتبار این نوع اسناد است. وصیت‌نامه رسمی، سندی رسمی و لازم‌الاجرا است و مفاد آن خواه ناظر به اموال منقول باشد و خواه ناظر به اموال غیرمنقول باشد،بدون نیاز به حکم دادگاه قابل اجرا است.
۳ ـ وصیت نامه سرّی: این نوع از وصیت نامه‌ها تلفیقی از وصیت نامه‌های خودنوشت و وصیت نامه‌های رسمی است و دارای تشریفات اداری زیادی است، در ماده ۲۷۹ قانون امور حسبی در این باره قانونگذار به صراحت بیان می‌کند: وصیت نامه سرّی ممکن است به خط موصی یا به خط دیگری باشد ولی در هرصورت باید به امضای موصی برسد و به ترتیبی که برای امانت اسناد در قانون ثبت اسناد مقرر شده در اداره ثبت اقامتگاه موصی یا محل دیگری که در آئین نامه وزرات دادگستری معین می‌شود امانت گذارده می‌شود. نکته مهم در باره وصیت نامه سری این است که اگر فردی سواد نداشته باشد نمی‌تواند از این نوع وصیت نامه استفاده کند.
وصیت نامه‌های سری نزد اداره ثبت اسناد به امانت گذاشته می‌شود و امکان گم شدن یا جعل در آن وجود ندارد. البته این نوع از وصیت نامه چون تشریفات خاصی دارد مردم زیاد از این نوع وصیت نامه استفاده نمی‌کنند و اکثر افراد از وصیت نامه خودنوشت استفاده می‌کنند. در ماده ۲۸۱قانون امور حسبی قانونگذار می‌گوید: کسی که نمی‌تواند حرف بزند هر گاه بخواهد وصیت‌نامه سری تنظیم کند باید تمام وصیت‌نامه را به خط خود نوشته و امضاء کند و نیز در حضور مسئول دفتر رسمی روی وصیت‌نامه بنویسد که این برگ وصیت‌نامه او است و در اینصورت مسئول دفتر باید روی پاکت یا لفافی که وصیت‌نامه در او است بنویسد که عبارت مزبور را موصی در حضور او
نوشته است.
۴ـ وصیت نامه اضطراری: بی شک گاهی پیش می‌آید که با توجه به شرایطی خاص یک فرد نتواند به روش‌هایی که در بالا به آنها اشاره شد برای خود وصیت نامه تنظیم کند. در این صورت آن فرد می‌تواند جور دیگری وصیت نامه تنظیم کند، در این باره در قانون امور حسبی به چهار دسته وصیت نامه اشاره شده است که شامل: وصیت نامه نظامی، وصیت در موارد خطر مرگ فوری، وصیت هنگام شیوع امراض ساری و وصیت هنگام مسافرت در دریا است.
به عنوان یک پژوهشگر در علم حقوق پیشنهاد می‌کنم تا جایی که برای شما امکان دارد قبل از فوت از وصیت نامه رسمی استفاده کنید تا از سوءاستفاده‌ها و مشکلات احتمالی در امور بعد از فوت خود جلوگیری کرده باشید. این نکته مهم را هم باید بگویم که در شرایط اضطراری که در بالا به آن اشاره شد، موصی می‌تواند در حضور دو نفر گواه وصیت خود را اظهار کند و یکی از آن دو گواه اظهارات او را با تعیین تاریخ روز و ماه و سال و محل وقوع وصیت نوشته و موصی و گواه‌ها آن را امضاء می‌کنند و اگر موصی نتواند امضاء کند گواه‌ها این نکته را در وصیت‌نامه قید می‌کنند، حتی افسران نظامی و کسانی که در ارتش اشتغال بکاری دارند می‌توانند نزد یک نفر افسر یا همردیف او با حضور دو گواه وصیت خود را شفاهی اظهار کنند.
اکبر عزیزی قراردادریالی اجرا شدنی نیست