شرایط نابسامان مصرف انرژی در کشور سالیان متمادی است که گریبانگیر اقتصاد ایران است و مانعی جدی در مسیر توسعه و پیشرفت به شمار می‌آید. بر اساس گزارش‌های رسمی، شدت مصرف انرژی در ایران چهار برابر میانگین جهانی است و خانواده‌های ایرانی تقریبا سه ‌برابر میانگین جهانی، مصرف گاز و برق دارند.
افزون بر افزایش مصرف بنزین و گازوئیل در کشور که بخشی از آن ناشی از غیراستاندارد بودن خودروها و وسایل حمل‌ونقل عمومی آن هم به دلیل فقدان فناوری‌های روز دنیا است، اما آنچه که عیان است، معضل و دغدغه اصلی به مصرف فزاینده گاز طبیعی باز می‌گردد.
هرچند به واقع نمی‌توان خانوارها را از حق طبیعی آنها که بهره‌مندی از نعمت گاز طبیعی است، محروم ساخت اما باید شرایط را به گونه‌ای مهیا کرد که همه اعم از دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی و مردم ملزم به رعایت شیوه‌نامه‌های الگوی مصرف بهینه و اقتصادی در کشور باشند.
باید اشاره داشت: صنعت گاز بخش مهمی از اقتصاد کشور را تشکیل می‌دهد و فرهنگ بهینه ‌سازی مصرف انرژی به‌عنوان بخشی از فرهنگ عمومی متأثر از آگاهی جامعه از این صنعت است. فرهنگ‌سازی مصرف بهینه انرژی ارتباط مستقیم با دانش‌افزایی در مورد مقدار ذخایر گاز، فرآیندهای اکتشاف، پالایش، انتقال و توزیع و اقدام‌های انجام‌شده برای گازرسانی خانوارها و مراکز تولیدی و هزینه‌های نگهداری شبکه‌های انتقال و توزیع و تأسیسات و تجهیزات مورد نیاز برای استمرار تامین گاز از یکسو و یافته‌های مربوط به روش‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی از سوی دیگر و نقش این کالای راهبردی در صنایع و اشتغال‌آفرینی و تأثیر آن در جغرافیای سیاسی منطقه دارد.
بر اساس آمار منتشرشده در سایت شرکت ملی گاز ایران که مربوط به خرداد ۱۴۰۱است، تاکنون ۱۲۲۱شهر و تعداد ۳۵۷۳۰روستا گازرسانی شده است. در واقع، بیش از ۹۷درصد جمعیت شهری و ۸۷درصد جمعیت روستایی و در مجموع ۸۷درصد از جمعیت کشور از نعمت گاز طبیعی برخوردارند.
خلاصه عملکرد شرکت ملی گاز ایران نشان می‌دهد این شرکت تا پایان خرداد ۱۴۰۱حدود ۳۰میلیون مشترک جذب کرده است و به آنها خدمات می‌دهد، همچنین برای تأمین گاز مورد نیاز خانواده‌ها و مشترکان صنعتی ۴۱۶هزار کیلومتر شبکه خط لوله اجرا و ۱۳میلیون انشعاب گاز نصب شده است.
خانواده‌ها از انواع حامل‌های انرژی برای روشنایی منازل، استفاده از وسایل و تجهیزات الکتریکی، ایجاد حرارت و برودت، پخت‌وپز و دیگر موارد استفاده می‌کنند. حدود ۳۴درصد حامل‌های انرژی کشور مانند برق، گاز طبیعی و سایر فرآورده‌های نفتی در خانواده‌ها مصرف می‌شود. این مقدار مصرف، درصد قابل توجهی است,تقریباً ۷۵درصد این سبد انرژی را گاز طبیعی به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم تشکیل می‌دهد.
باید اشاره داشت: روند افزایشی مصرف گاز در بخش خانگی به حدی نگران‌کننده است که برنامه‌ریزی برای بهینه‌سازی آن ضروری به نظر می‌رسد. طبق آمار رسمی، مصرف گاز در کشور هر سال حدود ۸تا ۱۰درصد افزایش می‌یابد. چنانکه در سال ۱۳۹۹حدود ۲۳۳میلیارد مترمکعب گاز طبیعی در کشور مصرف شد که این مقدار مصرف در مقایسه با سال ۹۸ حدود ۸ درصد افزایش نشان می‌دهد. از این مقدار مصرف، ۱۲۲میلیارد مترمکعب سهم بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده، ۲۴میلیارد مترمکعب سهم صنایع عمده و ۶۶ میلیارد مترمکعب گاز سهم نیروگاه‌ها بوده است.
علی‌اکبر میدانشاهی مدیرعامل شرکت گاز استان فارس در این زمینه می گوید: برای روشن‌ شدن سهم گاز طبیعی که به‌صورت غیرمستقیم در سبد انرژی کشور قرار دارد، کافی است بدانیم گاز طبیعی سوخت اغلب نیروگاه‌های تولید برق است.به این معنا که سوخت اصلی نیروگاه‌ها برای تولید برق، گاز طبیعی است. از این رو نقش گاز طبیعی به‌عنوان محور توسعه و رونق تولید به همراه ارائه خدمات و رفاه هموطنان حایز اهمیت فراوان است؛بنابراین مصرف بهینه انرژی برای استفاده از این نعمت خدادادی یک ضرورت بسیار مهم در موقعیت حساس کنونی است.
عمده انرژی عرضه‌شده در کشور در بخش صنعت و مصرف خانگی مصرف می‌شود و روش‌های مدیریت بهینه مصرف در بخش خانگی و صنعتی با هم متفاوت است. درباره مدیریت انرژی در بخش خانگی توجه به روند و چگونگی مصرف در این بخش حائز اهمیت است. بر اساس یافته‌های مرکز آمار ایران، در آخرین گزارش با عنوان نتایج آمارگیری از مصرف حامل‌های انرژی و ویژگی‌های محیط زیستی سال ۱۳۹۵، خانواده‌های شهری حدود ۸۰درصد از زیربنای واحدهای مسکونی خود را در طول روزهای سرد سال گرم می‌کنند و خانواده‌های روستایی هم با اختلاف کمی همین وضع را دارند.
میدانشاهی با استناد به گزارش مرکز آمار ایران می افزاید: تقریباً ۹۸درصد خانواده‌ها در فصل‌های سرد سال به‌طور متوسط حدود ۱۵ساعت از شبانه‌روز از وسایل گرمایشی برای گرم نگه داشتن واحدهای مسکونی خود استفاده می‌کنند.
در فصل سرد سال با توجه به محدودیت تولید و مدیریت مصرف بهینه انرژی، خانواده‌ها از دو طریق می‌توانند به اقتصاد ملی و توزیع عادلانه انرژی در سراسر کشور کمک کنند. یکی توجه به کاهش سطح زیربنای واحدهای مسکونی که در روزهای سرد سال گرم نگه داشته می‌شوند و دیگری کاهش طول ساعات شبانه‌روزی برای گرم کردن دمای ساختمان.
پیش از آنکه این دو مورد بیشتر تشریح شود، وضعیت مصارف گاز خانوارها، صنایع و نیروگاه‌ها را طبق آمار منتشرشده توسط مدیریت برنامه‌ریزی شرکت ملی گاز ایران در جدول میانگین روزانه گازرسانی در سال ۱۴۰۰ بررسی می‌کنیم.
وی تصریح می کند: داده‌های در دسترس نشان می‌دهد بیشترین مصرف بخش خانگی در فصل سرد سال یعنی زمستان رخ داده است. در این فصل نیروگاه‌های گازی برای تولید برق کمترین مصرف را دارند، به این معنا که نصف ظرفیت تولید نیروگاه‌های گازی به‌دلیل تأمین نشدن سوخت به‌کار گرفته نشده و طبیعی است با کاهش تولید برق در مرحله نخست کسب‌وکارهایی که نیاز به برق دارند، آسیب می‌بینند و واضح است که صرفه‌جویی در مصرف گاز در فصل سرما، کمک بزرگی به صاحبان کسب‌وکار و در نتیجه اقتصاد کشور می‌کند.
همچنین کمترین مصرف بخش خانگی در سه ماه دوم یعنی فصل گرم سال اتفاق می‌افتد؛ در دوره زمانی که نیروگاه‌ها تقریباً بیشترین مصرف را دارند. داده‌ها نشان می‌دهد حداکثر مصرف نیروگاه‌ها در سه ماه سوم هست. در صورتی که حداکثر مصرف آنها باید در سه ماه دوم باشد و دلیل آن ناشی از این موضوع است که پالایشگاه‌های گاز تعمیرات اساسی خود را در این فصل انجام می‌دهند و ظرفیت تولید بیشتر را ندارند. صنایع عمده که شامل کارخانه‌های فولاد، سیمان، پالایشگاه‌ها، صنایع پتروشیمی است، روند مصرف ثابتی دارند.
واقعیت این است که به‌دلیل محدودیت تولید، انتقال، ذخیره‌سازی و توزیع گاز از یک سو و تعهدهای خارجی و لزوم مصرف در بخش‌های دیگر مانند تزریق گاز به چاه‌های نفت، عرضه و تقاضای گاز در بعضی از فصل‌های سال تراز نیست و مدیریت مصرف گاز برای اقتصاد ملی و کسب‌وکار هموطنان ضرورت است.
روش‌های مدیریت مصرف بهینه انرژی
مدیرعامل شرکت گاز استان فارس در خصوص روش‌های مدیریت مصرف بهینه انرژی می گوید:برای مدیریت مصرف بهینه انرژی با توجه به اینکه در فصل سرما زیربناهای زیادی گرم نگه داشته می‌شوند، می‌توان در روزهای سرد سال از گرم کردن اتاق‌ها یا فضاهای ساختمان که ضرورتی برای گرم نگه داشتن آنها وجود ندارد، خودداری کنیم. این کار سبب صرفه‌جویی و جلوگیری از اتلاف انرژی می‌شود.
در واقع در فصول‌ سرد وسایل گرمایشی مانند بخاری، شومینه و سایر وسایل به‌طور میانگین روزانه ۱۵ساعت روشن هستند. بنابراین کاهش ساعت روشن بودن وسایل گرمایشی در فصل سرما از ۱۵ساعت به ۱۴ساعت یا کمتر به مدیریت مصرف بهینه انرژی در کشور کمک می‌کند. آموزش این نکته به فرزندان که مصرف زیاد انرژی کسب‌وکار والدینشان را با چالش روبه‌رو می‌کند به مدیریت مصرف انرژی و در واقع فرهنگ عمومی و تقویت اقتصاد ملی کمک می‌کند.
از نکات مهم در مدیریت مصرف بهینه انرژی، امکانات و تجهیزات گرمایشی مورد استفاده شامل بخاری، پکیج، شوفاژ و فن‌کوئل است. بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود ۷۵درصد خانواده‌های شهری برای گرم کردن فضا از بخاری و ۹درصد از پکیج و ۷درصد از شوفاژ و برخی خانواده‌ها از ترکیبی از این تجهیزات استفاده می‌کنند.
در آمارهای مربوط به روستاها، مشاهدات میدانی نشان می‌دهد سهم بخاری به‌عنوان وسیله گرمایشی منازل بیشتر است. برنامه‌های مدیریت مصرف به سمت استفاده بیشتر از پکیج است و روند جانشین‌سازی‌ها نشان می‌دهد مصرف‌کنندگان خانگی پکیج را جایگزین دیگر وسایل و تجهیزات مصرفی می‌کنند.
از آنجا که بخاری‌های گازسوز سهم اصلی را در گرمایش زیربناها به‌عهده دارند، تغییرات فنی و فرآیندی در این تجهیزات به مدیریت مصرف انرژی و بهینه‌سازی آن کمک می‌کند. آمارها نشان می‌دهد ۸۰درصد بخاری‌های گازسوز که خانواده‌ها استفاده می‌کنند، عمری بیشتر از پنج سال دارند؛ بنابراین فناوری‌های قابل انتقال به بخاری‌های موجود یعنی بخاری‌هایی که بیش از پنج سال است، استفاده می‌شود، می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف سوخت، ختم شود و مجهز کردن بخاری‌های جدید و توجه نکردن به بخاری‌های موجود در خانواده‌ها برای مدیریت مصرف انرژی کافی نیست و باید فناوری‌ها و بهینه‌سازی فرآیند گرمایشی برای بخاری‌های قدیمی هم به‌کار گرفته شود.
وی همچنین توجه به رعایت موارد مبحث ۱۹مقررات ملی ساختمان را منجر به مدیریت مصرف بهینه انرژی در خانواده‌ها می‌داند و می افزاید: در مبحث ۱۹مقررات ساختمان به مواردی شامل استفاده از درزگیر در فصل سرد، استفاده از پنجره‌های دو یا چند جداره، عایق لوله‌های تأسیسات و سیستم تولید آب گرم،عایق‌کاری دیوارهای خارجی ساختمان، سیستم کنترل‌کننده موضعی مانند شیرهای ترموستاتیک روی رادیاتور و فن‌کوئل و عایق حرارتی خارجی بام یا سقف تأکید شده است. بررسی‌ها و آمار سال‌های اخیر نشان می‌دهد توجه درستی به این موارد از طرف خانوارها نشده و جایگاه آن در مدیریت مصرف انرژی حایز اهمیت است.
مدیریت مصرف بهینه انرژی از طریق فرهنگ‌سازی از منظر علم‌بخشی و آگاهی‌افزایی، فرصت‌های مناسبی در اختیار اقتصاد قرار می‌دهد که از دل آن منافع زیادی برای عموم جامعه ایجاد می‌شود و منافع حاصل از مصرف بهینه انرژی در کل سبب می‌شود عرضه و تقاضای انرژی در اوج مصرف داخلی به تعادل نزدیک شود و نبود تعادل عرضه و تقاضا انرژی در اوج مصرف سبب اولویت‌بندی عرضه گاز می‌شود و طبیعی است که اولویت با مصرف بخش خانگی است.
از سوی دیگر، محدودیت مصرف برای نیروگاه‌ها، تولید برق را کاهش می‌دهد و آسیب این محدودیت در بازار کسب‌وکار و در نتیجه کاهش درآمد خانواده‌ها نمایان می‌شود و این محدودیت در فضای کسب‌وکار هم رفاه عمومی را کاهش می‌دهد، بنابراین مدیریت مصرف انرژی، رفاه عمومی را از طریق تأثیرگذاری بر دیگر بخش‌ها افزایش می‌دهد.
سرویس اقتصادی