چندین سال است، یک راننده تاکسی پرکار به نام محسن را می‌شناسم؛‌ محسن، به تازگی ماشین کهنه را داده و یک مدل بالاتر گرفته است؛‌ می‌گویم:«آقامحسن، ته‌‌سیگارت را بیرون پرت نکن، تاکسی جدیدت یک جاخاک‌سیگار شیک دارد.»
می‌گوید:«امان از دست شما خبرنگارها؛ خانم آن لکنته هم جاخاک‌سیگاری داشت اما من دیگر عادت کرده‌ام.»
می‌گویم:«مگر نگفته بودی که پزشکت گفته سن‌ات بالا رفته، دیگر سیگار نکش، در حالی که در همین چند دقیقه که مرا به سرکار برسانی، پشت هم، سه نخ سیگار کشیده‌ای.
دست‌کم به فکر کودکان باشد و از سیگارت کم کن.» آری، ما نیز مانند همین آقامحسن، آشغال خود را به هر جایی که دست‌مان برسد، پرت می‌کنیم یا با وجود همه هشدارها، نه تنها از تولید زباله خود کم نکرده‌ایم بلکه به آن افزوده‌ایم.
ما غافلیم از ریختن کوهی از زباله بر روی کره زمین، چون نمی‌دانیم که زباله را در حقیقت داریم در خانه خود می‌ریزیم.
سرانجام چه خواهد آمد؟ زباله‌ها به اندازه‌ای اتاق‌ها و خانه را پر خواهد کرد که دیگر جایی برای ما و کودکان‌مان باقی نمی‌ماند و ناچاریم با بقچه‌ای نان و کوزه‌ای آب، در فضا، پی یک کره‌زمین دیگر بگردیم، چون شنیده‌ایم در کهکشان راه شیری، سیارک دیگری، همانند کره زمین وجود دارد. اما آیا این یک خیال فروهشته و سست نیست؟ شاید ساکنانش، زمینیان را به جامعه خود راه ندهند، شاید کره زمین شماره دو، گنجایش ۸ میلیارد انسان را نداشته باشد، شاید آن امکاناتی‌که روی کره‌زمین ما است در آن‌جا نباشد، شاید فاصله اطلاعاتی به اندازه‌ای است که امکان سازگاری زمینیان با جامعه‌ پیشرفته آنان امکان‌نا‌پذیر باشد.

ایران در چنبرة پلاستیک
براساس گزارش‌های جهانی، ایران در شمار ۲۰ کشور اول دنیا در تولید زباله پلاستیکی است. سال پیش، ایران رتبه ۱۷ را در این زمینه داشت. در کلانشهر تهران، هر فرد به‌طور متوسط، هر سال، ۶ برابر وزن خود، زباله تولید می‌کند.
متوسط سرانه زباله تولیدشده در پایتخت، ۳۲۰ کیلوگرم است، در حالی که سرانه تولید زباله در جهان به ۱۱۰ کیلوگرم نمی‌رسد.
هرسال حدود ۴ میلیون تن زباله پلاستیکی تولید می‌شود که نیم‌میلیون تن از آن مربوط به کیسه‌های پلاستیکی(نایلکس) است.
گفته می‌شود هر ایرانی، روزانه به‌طور متوسط، سه کیسه نایلونی مصرف می‌کند که ۹۶ درصد از آن‌ مستقیم وارد مخزن زباله می‌شود. میانگین عمر استفاده از هر کیسه در ایران، فقط ١٢ دقیقه است، در حالی که صدها سال زمان نیاز است تا این مواد تجزیه شود و تازه پس از تجزیه، از کیفیت خاک بارور می‌کاهد.

در چرخه‌‌نگهداشتن پلاستیک
مهرنوش خضری-رئیس هیأت مدیره و مسئول بخش آموزش جمعیت دوستداران زمین سبز، معتقد است یکی از بهترین راهکارها برای جلوگیری از ورود بیش‌تر زباله‌های پلاستیکی به محیط‌زیست، استفاده از روش‌هایی است تا این مواد پلاستیکی بیش‌تر در چرخه مصرف بمانند.
خضری در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات، به تجربه برخی کشورها از جمله کنیا اشاره می‌کند که تولید کالاهای پلاستیکی را ممنوع کرده‌ است و جریمه‌های سنگین و حتی بازداشت را برای تولیدکنندگان آن در نظر گرفته‌ است: در کشورهایی که به هر دلیلی، تولید مواد پلاستیکی ادامه دارد، اقتصادِ در چرخه ماندن(اقتصاد چرخشی صنعت پلاستیک) می‌تواند مفید باشد؛ به این معنی که بسیاری از محصولات پلاستیکی را که یک‌بار استفاده کردیم، دور نریزیم و تا آن‌جا که امکان دارد به اشکال دیگری آن را در چرخه مصرف به کار گیریم.
این اقدام ساده، افزون بر این که باعث کاهش تولید و مصرف می‌شود، ورود این مواد مضر به محیط‌زیست را نیز با تاخیر بیش‌تری همراه می‌کند و برای ما نیز صرفه اقتصادی دارد.
در کشور ما به‌دلیل این که مواد اولیه کالاهای پلاستیکی، نفتی و ارزان و در دسترس است، مصرف بالاست. اگرچه در سال‌های اخیر، افزایش قیمت پلاستیک، در مواردی از جمله فروشگاه‌ها، مصرف کیسه‌های پلاستیکی را کاهش داده است اما همچنان در وضعیتی هستیم که زباله‌های پلاستیکی فراوانی از خود برجا می‌گذاریم.
در بسیاری از کشورهای اروپایی، تهیه کیسه‌های پلاستیکی در فروشگاه‌هایی که خرید از آن انجام می‌شود، نیاز به پرداخت هزینه بیش‌تری دارد و همین، موجب می‌شود مردم یا کم‌تر از کیسه‌های پلاستیکی استفاده کنند یا این که کیسه‌های پارچه‌ای بادوام را جایگزین سازند؛ ما هم می‌توانیم این تجربه‌ها را به‌کار گیریم.
خضری باور دارد: در برخی کشورهای توسعه‌یافته، یکی از معیارهای ارزیابی شرکت‌ها، میزان جایگزینی پلاستیک با چیزهای قابل بازیافت مثل کاغذ است:«آن‌طور که بررسی‌ها نشان داده است، نِی نوشیدنی، یکی از بیش‌ترین مواد آلاینده پلاستیکی در کره زمین است و در جزایر پلاستیکی هم نی‌ها، بیش‌ترین حجم از زباله‌ها را تشکیل داده است.
از این‌رو، بسیاری از مراکز بزرگ تهیه غذا در دنیا و رستوران‌های زنجیره‌ای، نی‌های کاغذی خاصی را جایگزین نی‌های پلاستیکی کرده‌اند. در کشور ما، به ندرت از این تجربه‌ها داریم. البته برخی از شرکت‌های هواپیمایی، تلاش بر این دارند که بسته‌بندی مواد غذایی خود را به سمتی ببرند که تجزیه‌پذیرتر باشد.» در برخی کشورها، فروشگاه‌هایی وجود دارد که کالاها را به گونه‌ای عرضه می‌کنند که بسته‌بندی پلاستیکی کم‌تری داشته باشد؛ مثلا به جای این که مایع ظرف‌شویی در بطری‌های کوچک فروخته شود، می‌توان دبه برد و هر میزان که خواستیم، از آن مایع خریداری کنیم.
این مراکز، به‌عنوان فروشگاه‌های پسماند صفر معرفی می‌شود که دسته‌های گوناگونی دارد؛ مثلاً در برخی از آن‌ها، مواد شوینده، در بعضی دیگر، خوراکی‌ها را به صورت فله‌ای می‌فروشند.
تعداد انگشت‌شماری از این فروشگاه‌ها در شهرهای تهران، کرج، شیراز، قم و یزد وجود دارد؛ در صورتی که با گسترش این فروشگاه‌ها، کمک زیادی به کاهش مصرف پلاستیک می‌شود.»
طی سال‌های گذشته، پویش‌هایی توسط دوستداران محیط‌زیست در کشور فعال شده است که دستاوردهای خوبی به خصوص در زمینه تغییر نگرش و ایجاد فرهنگ زیست‌محیطی در مردم داشته است؛ از جمله پویش نه به کیسه پلاستیکی.
درست است که کاهش استفاده از کیسه‌های پلاستیکی، به‌عنوان یک کنش زیست‌محیطی ارزشمند است اما برخی اندیشمندان بر این باورند که صرف این که کالاهای پلاستیکی تولید و مصرف نشود و با مواد دیگری مانند پارچه‌ای یا کاغذی جایگزین شود، نمی‌تواند به حل مشکل کمک کند، چرا که در چرخه تولید یک کیسه پارچه‌ای نیز موادی که استفاده می‌شود و هم میزانی آبی که مصرف شده است، پیامدهایی برای محیط زیست دارد که گاهی با تولید و مصرف کیسه پلاستیکی، برابری می‌کند؛ البته بر سر این ادعا، مناقشاتی وجود دارد چرا که شرایط در کشورهای گوناگون، ممکن است تفاوت‌ داشته باشد.
مثلاً در کشور ما که مواد نفتی ارزان‌تر است، نسبت به کشور دیگری که مواد نفتی گران ولی آب فراوان است، تولید هر محصول وضعیت متفاوت می‌یابد و نسخۀ واحدی برای همۀ دنیا وجود ندارد. تاکید بیش‌تر بر این است که با استفاده بیش‌تر و افزایش ماندن وسائل پلاستیکی در چرخه مصرف، به کاهش آلودگی محیط زیست کمک کنیم.
آنچه که مشخص است این‌که، نگرش و رفتار ما نسبت به پلاستیک باید تغییر کند تا آینده‌ای ایمن و سالم بر روی کره زمین برای تضمین شود.
تغییرات بزرگ با قدم‌های کوچک شروع می شود و همه ما قدرت تغییر را داریم. هریک باید از خود بپرسیم برای شروع کاهش مصرف پلاستیک در زندگی روزانه خود چه خواهیم کرد؟

دستگاه‌های ارزان
بازیافت پلاستیک، به صنعت طلای کثیف مشهور شده است. برخی شرکت‌های داخلی، دودهه است که در ایران شروع به تولید دستگاه آسیاب برای پلاستیک و پت و سبد و تایر و چوب و پلیمر کرده‌اند تا کار بازیافت، آسان‌نتر و ارزانتر شود. این دستگاه‌های تولید داخل، سبب کاهش هزینه‌ها و افزایش راندمان کاری می‌شود و جلوی رخنه پلاستیک به طبیعت را می‌گیرد.
برخی از پلاستیک‌ها تمیز است و نیاز به مصرف هم و شستشو هم ندارد مانند ضایعات شرکت‌های خودروسازی‌ که قطعات یدک خودرو را باز می‌کنند و پوشش نایلونی را می‌فروشند، این گونه پسماندها، هیچ ناخالصی ندارد و می‌تواند مدام مورد بازیافت قرار گیرد.
سبدهای پلاستیکی و به ویژه سبد میوه، یکی از بهترین پلاستیک‌های قابل بازیافت است و از مصرف سبد‌های چوبی یکبار مصرف می‌کاهد. بهتر است مردم، پلاسیتک‌های مصرفی خانگی را تا جای ممکن پاک نگهدارند.

فاجعه از گونه پلاستیک
زمانی که پلاستیک وارد زندگی انسان‌ها شد، کسی گمان نمی برد دگردیس به دامی برای محیط‌زیست شود.
حتی خاک‌کردن پلاستیک، برای زمین زیانبار است؛ چاره کوتاه‌مدت برای از کار انداختن این دام، بازیافت چندین‌‌ و چندباره پلاستیک است. هرچند کیسه‌های نایلکس بازیافتی، دیگر ویژگی بازیافت دوباره خود را از دست می‌دهد و باید در طبیعت، خاک شود.
فاجعه در راه نیست، بلکه فاجعه پدید آمده است؛ سطح اقیانوس‌ها از پلاستیک پوشیده شده، به این مفهوم است که پلاستیک نه تنها در دور بر و شهر و بیابان‌ها و دشت‌ها، بلکه راه درازی تا اقیانوس‌ها پیموده است.
مریم استواری- دانش‌آموخته محیط‌زیست می‌گوید: الگوی مصرف در میان ایرانیان، بسیار تغییر کرده است و همین سبب شده که برای انتقال یک کالای کوچک مانند یک پاکت شیر از کیسه نایلونی استفاده شود، که در آن ده پاکت شیر جا می‌شود؛ و شوربختانه، پس از درآوردن پاکت شیر در خانه، کیسه دور انداخته می‌شود در حالی که می‌توان از ان تا زمان پاره‌شدن‌، بارها استفاده کرد، به ویژه این که قابل تاشدن و کوچک‌شدن و قرارگرفتن در کیف است و می‌توان به هرجا برد و آن را مانند کیف رودوشی، بارها مورد استفاده قرار داد.
چرا باید هر روز یک میلیون تن زباله تولید کرد؛ به ویژه این که دیگر جایی برای خاک‌کردن زباله وجود ندارد. اینک در گیلان، زباله‌ها در جنگل رها می‌شود چون رودخانه‌ها و تالاب سرریز زباله است. پلاستیک‌ها مانندکاغذ و چوب، جذب خاک نمی‌شود.
نفت به خودی خود آلوده‌کننده آبخوان‌ها و آب‌های سطحی است و نباید استفاده شود اما انسان آن را ژرفای زمین بیرون می‌کشد و به جای ترسیب کربن، از نفت در تولید پلاستیک و فرآورده‌های دیگر استفاده می‌‌کند و سپس در طبیعت رها می‌سازد.
استواری در ادامه سخنان خود می‌گوید: هنگامی که کیسه های پلاستیکی چندبار مصرف، فقط یک‌بار استفاده و دور ریخته می‌شود، آلودگی محیط‌زیست را به‌همراه دارد، سپس به همراه باد جابه‌جا می‌شود و سر از رودخانه‌ها و کانال‌های آب در می‌آورد، در نتیجه موجب گرفتگی آبراهه‌ها می‌شود.
کیسه‌های پلاستیکی با ورود به محیط دریایی، وارد زنجیره غذایی جانوران و پرندگان و آبزیان دریایی می‌شود و مرگ گونه‌ها را در پی دارد. کیسه‌های فرو‌داده شده از سوی پرندکان و آبزیان، پس از مرگ جانوران و تجزیه پیکر آن‌ها، همچنان سالم باقی می‌ماند و دوباره پراکنده می‌شود.
باید کمتر زباله به وجود آورد و کالاهای پلاستیکی با دوام خرید تا کمتر به زباله تبدیل شود. همچنین باید پلاستیک‌ها را جدا کرد و به کودکان آموزش داد تا این کار از خانه آغاز شود.
جداکردن پلاستیک‌ها در خانه و محل کار از آلودگی ناشی از مخلوط‌شدن پیشگیری می‌کند و بازیافت بهتری انجام خواهد گرفت.
پسماند پلاستیک از ارزش اقتصادی بالایی برخوردار است و در صورت تفکیک، در واحدها و کارخانـجات بازیافت می‌شود و از اتلاف منابع جلوگیری به‌عمل آید.
تمام زباله های پلاستیکی که از سطح شهر جمع آوری می  شود به کارخانه بازیافت پلاستیک انتقال داده می  شود تا بازیافت شود. هر نوع ماده پلاستیکی که با زباله تر همراه نشده باشد، قابل بازیافت برای چندین بار است.
بخش عمده ای از زباله‌های پلاستیکی در کارخانه‌ها بازیافت و تبدیل به کیسه زباله می شود و بخش دیگری از آن به پیمانکاران واگذار می شود تا به وسایل پلاستیکی دیگر تبدیل کنند.
پلاستیک‌های زباله بازیافتی که دوباره از سطح شهر جمع می شود، دیگر قابلیت بازیافت ندارد و به‌ناچار باید در طبیعت دفن شود که برای خاک سم است. پلاستیک‌ها از نفت، که منبعی غیرقابل تجدید است، تهیه می شود ولی به علت غیرقابل تجزیه‌بودن، از زباله‌های پایدار و آلوده‌کننده محیط‌زیست به شمار می‌رود.
کیسه‌های نایلونی، تا چند سده، در طبیعت باقی می‌ماند. نزدیک به نیمی از پلاستیک‌های تولیدی، در بسته‌بندی به کار می‌رود، بنابراین با جلوگیری از بسته بندیهای زائد، می‌توان به مقدار زیاد از حجم زباله پلاستکی کاست.
در پایان استواری می‌گوید: استفاده از بسته‌بندیهای قابل بازگشت، یا کیسه‌های پارچه‌ای به هنگام خرید، از راه‌های مؤثر برای کاهش میزان ورود زباله‌ها به طبیعت است.

جهان
تولید زباله جامد در جهان، همیشه شگفت‌انگیز بود و با همه هشدارها، همچنان در حال افزایش است. تولید زباله، سریعتر از سایر آلاینده‌های زیست‌محیطی از جمله گازهای گلخانه‌ای اتفاق می‌افتد و اکنون، سیارة زمین، تحت فشار این آلاینده‌ها قرار گرفته است.
گفتـه مـی‌شـود، طـی یـک‌قـرن گـذشـته، در پـی افـزایش جمـعیت جهان و شهرنشینی، تولید زباله۱۰برابر شده است. برخی پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که این میزان، تا سال ۲۰۲۵ دوباره ۲ برابر خواهد شد.
پسماندهای جامد شهری که اغلب آن، تا ابد با ما می‌ماند، نه‌تنها بر کیفیت محیط‌زیست و سلامت انسان تاثیر می‌گذارد که مانعی بر سر راة توسعه اقتصادی و اجتماعی نیز هست و در این بین، پسماندهای پلاستیکی، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌های زیست‌محیطی در قرن جاری معرفی شده است.
بسیاری از ما، آنچه که روزانه مصرف می‌کنیم، از پلاستیک ساخته شده است؛ از جمله بطری‌ها و ظروف غذا. اما پلاستیک به دلیل ساختار شیمیایی خود، چالش بزرگی به همراه دارد و آن این است که بسیار زمان می‌برد تا تجزیه شود.
زمان تجزیه پلاستیک، بیش از ۴۰۰ سال برآورد شده است. در این مدت، این قطعات دور ریز پلاستیکی، در طبیعت رها شده و علاوه بر ایجاد نازیبایی، موجب آلودگی خاک و آب نیز می‌شود و برای زندگی حیات‌وحش و انسان نیز پیامدهای منفی به دنبال دارد.
تخمین زده می‌شود که تا سال ۲۰۵۰ میلادی، ۱۲ میلیارد تن متریک، زباله پلاستیکی در کره زمین انباشته شود.(هر متریک تن، یک‌هزار کیلوگرماست.) کره‌زمین نمی‌تواند با این حجم از پلاستیک کنار بیاید.
از اواخر قرن بیستم بود که پلاستیک به عنوان ماده‌ای مقرون به‌صرفه، همه‌کاره و به نسبت با دوام، وارد محیط زندگی ما شد و این یعنی اولین قطعه پلاستیکی که به عنوان زباله رها شده، احتمالا همچنان در گوشه‌ای از طبیعت وجود دارد.
در همین حال، حجم انبوهی از زباله‌های پلاستیکی، وارد دریاها و اقیانوس‌ها می‌شود.
یک تخمین نشان می‌دهد که هرسال چند میلیون تن پلاستیک از طریق رودخانه‌ها وارد اقیانوس‌ها می‌شود. برخی پیش‌بینی می‌کنند تا سال۲۰۵۰ در اقیانوس‌ها، پلاستیک بیش‌تر از ماهیان باشد. این وضعیت موجب شکل‌گیری(جزایر زباله) در برخی مناطق زمین شده است؛ لکه‌هایی انباشته از انواع زباله‌های پلاستیکی در دل اقیانوس‌ها. تاکنون سه جزیره زباله در اقیانوس آرام، دو جزیره در اقیانوس اطلس و یک جزیره در اقیانوس هند شناسایی شده است. دانشمندان به توده‌های شناور زباله در اقیانوس‌ها«قاره هفتم پلاستیکی» می‌گویند. قاره‌ای که می‌تواند آینده زندگی انسان بر روی کره زمین را به نابودی بکشاند.
مطابق اطلاعاتی که تاکنون منتشر شده است، بزرگ‌ترین جزیره پلاستیکی در اقیانوس آرام واقع شده است. مکان دقیق این توده غول‌پیکر زباله در میان جزایر هاوایی و ساحل کالیفرنیا است.
مساحت این لکه ۱٫۶ میلیون کیلومترمربع؛ معادل مساحت کشور ایران یا سه برابر مساحت فرانسه برآورد شده است.
بنا به اعلام سازمان ملل، حداقل ۸۰۰ گونه در سراسر جهان تحت تاثیر زباله‌های دریایی قرار دارد و ۸۰ درصد از این زباله‌ها پلاستیکی است.
ابتلا به انسداد روده، خفگی، آسیب و یا عفونت به ویژه در لاک‌پشت‌های دریایی، پرندگان و آبزیان خطراتی است که این زباله‌ها موجب می‌شود.
زباله‌های پلاستیکی، یا قطعاتی بزرگ مانند کیسه‌ها و ظروف هستند(ماکرو پلاستیک) یا قطعات کوچک‌تر ۵ر۲ میلی‌متری(میکرو پلاستیک).
جانوران دریایی ممکن است قطعات پلاستیکی بزرگ را ببلعند یا در اجسام پلاستیکی مانند قوطی‌های نوشیدنی، گیر بیافتند و یا این‌که تحت تأثیر مواد شیمیایی داخل این زباله‌ها قرار گیرند که در درازمدت، فیزیولوژی آن‌ها را تغییر خواهد داد.
اسما پورزنگی‌آّبادی