می‌خواهم در زمینه گزارش‌نامه و زندگی‌نامه‌نویسی با توجه به تجربه ۴۰ ساله آموزشی که دارم، نکاتی را یاد‌آور شوم. گزارش‌نامه یا یادداشت روزانه به هر گونه‌ای که نام ببریم کارگاهی است که به ما می‌آموزد بدون آنکه بخواهیم و استادی داشته باشیم، آن را بیاموزیم.اندیشیدن؛ نوشتن و زنده‌ماندن و از خود نشانی از اندیشه و زندگی برجاگذاشتن و گزارش و یادداشت روزانه به همراه زندگی‌نامه، می‌تواند به یک فرهنگ برای ما بدل شود، تا به نوشتن روی آوریم.
در گزارش‌نامه، هم خود می‌آموزیم و هم تاریخ آینده کشورمان را می‌نویسیم و گستره واژگان و جمله‌ها را فراهم می‌کنیم. چنین کاری، یاری بزرگی به خود و زبان ملی ما است. ایران از مردم و زبان‌های گوناگونی ساخته شده و قرن‌ها و چند هزار سال است که این مردم با زبان‌های گوناگون خویش کنار هم زندگی می‌کنند و هرگاه حادثه ای رخ دهد، با هم دلاورانه از کشور و سرزمین خویش پاسداری کرده‌اند.
در زندگی‌نامه‌نویسی، که دیگران بسیار پیش از ما آغاز کرده‌اند، می‌آموزیم که از زندگی پیشینیان درس‌ها بیاموزیم و چارچوب روشنی برای زیست به همراه داشته باشیم، به سرگردانی دچار نشویم و از بودن خویش از گذشته تا به امروز خوشمان بیاید و دلخوش و امیدوار بشویم، کار بزرگی که از آموزشگاه یا دانشگاهها ساخته نیست، چون چنین فرصتی همیشه فراهم نیست و سال‌ها باید بگذرد تا به چنین دستاوردی برسیم.
* پیشینه کار: برای پایان‌نامه‌های دانشجویی کتاب خوبی توسط آقای دکتر محمود فتوحی به‌نام «آئین نگارش، مقاله‌های علمی ـ پژوهشی» نوشته شده است و پس از آن ۳ کتاب به‌نام‌های زبان فارسی ۱ و ۲ و ۳ برای دبیرستان‌ها به نگارش درآمده و اکنون کتاب‌های بسیار کم ارزش به جای آنها گذاشته شده است که پیشنهاد می‌کنم دوباره همان کتاب‌های پربار گذشته را با ویرایش نو بیاورند. این کتاب‌ها از شاهکارهای کتاب‌نویسی در تاریخ ایران است و زبان فارسی ۱ و ۲ از با ارزش‌ترین کتاب‌های درسی است. و زبان فارسی۲، دوره‌ای از پژوهش را درس می‌دهد. از هر ۲ کتاب درس‌ها آموختیم و پژوهشگرانی پرورش دادیم. به روان پاک استاد حق‌شناس درود می‌فرستیم و یادش را گرامی می‌داریم که در نوشتن این ۲ کتاب نقش بزرگی داشتند. جای سپاس و ارجگذاری برای همه بزرگوارانی است که کوشیده‌اند و زندگی خویش را در راه آموزش گذاشته‌اند برای رفتگان آرزوی آمرزش و مزد فراوان داریم و برای بزرگوارانی که زنده هستند، تندرستی وشادمانی آرزو می‌کنیم و پاداش هر ۲ جهان را برایشان از درگاه پروردگار، خواهانیم.
* پژوهش: به چه کاری پژوهش می‌گوییم؟ به کوششی که برای دانایی بیشتر و یاری‌گرفتن از مغز و خیال و بهره‌برداری از آن، انجام می‌گیرد. پژوهش به ما کمک می‌کند که بر گستره دانایی بیفزائیم و به زندگی بهتر یاری رسانیم. همه پیشرفت‌هایی که در جهان رخ می‌دهد، در سایه کوشش پژوهشگران فنون و سازندگی است و پژوهشگر زبان و سخن نیز به ما می‌آموزد که از سخن گفتن و دریافتن یکدیگر، خوشمان بیاید و بر پر باری و شکوفایی آن،
بیفزائیم،
* زندگی‌نامه‌ها سرچشمه گرانبها و بی‌‌پایان پژوهش است. از خانواده خویش آغاز کنیم که این یادداشتها از پرخواننده‌ترین‌ها خواهد بود.
چگونه بنویسیم؟ می‌‌دانیم که ویرایش پس از آفرینش، هنر بزرگی است، ولی برای نوشتن:
هیــچ آدابــی و ترتیبـی مجــوی
هر چه می‌خواهد دل تنگت بگوی
برای زندگی نامه و بیشتر کارهای پژوهشی مانند گزارش‌نامه‌نویسی، از هر جایی و هرگونه‌ای که بنویسیم، درست است. سپس می‌توانیم به کتاب‌های راهنمای نگارش نگاه و بارها کار خود را ویرایش کنیم. هر برگه یادداشت آن‌قدر می‌ارزد که شناسنامه آن، بالای برگه نوشته شده باشد، که شامل نام، روز، جا و برگرفته از کدام منابع است.
* برگه‌های پژوهش: پژوهش و یادداشت را نمی‌توان در دفتر و سالنامه نگاشت، برای کارهای پژوهشی شیوه‌نامه‌هایی وجود دارد که مردم جهان از آنها پیروی می‌کنند. یک برگ «آ۴» را به دو نیم یا ۴ بخش می‌بریم که از آن کاغذهای «آ۵» یا «آ۶» به دست می‌آید و بسته به اندازه‌ای که می‌خواهیم بنویسیم، در این کاغذ‌ها یادداشت می‌نگاریم.
کاغذهای یادداشت بهتر است ۸۰ گرمی باشد که بماند و زود از میان نرود. فقط یک روی کاغذ را می‌نویسیم و اگر پشت برگه یادداشت یک کلمه نوشته شود، دسته‌بندی آن خیلی دشوار خواهد بود. چشم را خسته می‌کند و ما را از دنبال‌کردن کار، باز می‌دارد.
* دسته‌بندی برگه‌های یادداشت: برای این کار از پاکت‌نامه یا پاکت‌های سفارشی می‌توان بهره برد.
روی پاکت‌ها نام یادداشت و روز و شناسنامه آن هم نوشته شود، تا دسترسی به آن آسان باشد. اگر کاغذ یادداشت بدون شناسنامه باشد، رنج خویش را بر باد داده‌ایم و بهره‌برداری از آن با سختی‌هایی همراه خواهد بود. اگر یادداشت از خودمان است یا به گونه‌ای گفتاری از کسی شنیده‌ایم، باز هم منبع آن، خود مائیم و می‌نویسیم «برگرفته» یا «منبع ندارد» و در پایان می‌توانیم منبع گفتاری آن را بیاوریم.
یادداشت‌هایی که موضوع یکسانی دارند، در یک پاکت می‌گذاریم و روی آن می‌نویسیم، چنین شیوه‌ای دلپذیر و شیرین است و خسته نمی‌شویم، ولی نوشتن بدون پیروی از شیوه یادداشت‌برداری و پژوهش ما را زود خسته و فرسوده می‌کند و به بینایی و روان ما آسیب می‌رساند. در روشنایی کم ننویسیم و هر نوشته‌ای که با طراحی و نقشه ویرایش شده، آغاز شود، ارزشمند خواهد بود.
دانش و آگاهی بهترین داده الهی است و همین که نوشته خود را در زمینه پژوهش یا زندگی‌نامه به جایی رساندیم، بهتر است آن را چاپ کنیم.
پشتوانه زبان فارسی، نوشتارهای پژوهشی است، ولی مقاله‌های پژوهشی را شمار کمی از مردم می‌خوانند، اما پژوهش‌های ساده و همگانی مانند گزارش‌نامه و زندگی‌نامه یا تک‌نگاری‌ها از همه
برمی‌آید.
به هر ۲ گونه پژوهش نیازمندیم، چون نوشته‌های پژوهشی نیاز دانشگاهها است و دانشگاهها وابسته به آنند. آنچه زبان را توانمند می‌سازد و یاریگر آن است، پژوهش‌های ساده است. زندگی‌نامه‌ها و گزارش‌نامه‌ها پشتوانه زبان فارسی است و در کنار گفتگوهای پژوهشی می‌توان فیلم‌های مستند خوبی
ساخته شود.
* تک نگاری: تک‌نگاری، آموزشگاه و کارگاه فراگیری پژوهش است و یادداشت‌های از این راه و شیوه، از گران‌ترین کالاهای پژوهشی است و این کار برای دوستانی که بخواهند، سرگرمی با ارزشی هم می‌تواند باشد.
نوشتن تاریخ شفاهی و «گزارش‌نویسی» را به همه هم‌میهنان پیشنهاد می‌کنم، کاری بزرگ و با ارزش از هر زبانی که باشند. هرگاه سخن نیکویی یافتیم و کاری با ارزش از دوستی یا بزرگی شنیدیم، آن را یادداشت کنیم و از دست ندهیم و هر جا واژه‌ای باستانی یا پهلوی یا فارسی دیدیم که فرخنده و نیکو است، آن را مانند گوهری با ارزش بدانیم و از نابودی‌اش برهانیم.
* ارزش و جایگاه تک‌نگاری و پژوهش: تک‌نگاری پایه و زیرساخت همه پژوهش‌ها است و هر پژوهشی از تک‌نگاری آغاز می‌شود. مغز و خیال را نمی‌توان در بند کرد و هرگاه درخششی در آن دو یافتیم، آن را می‌نویسیم و از نابودی می‌رهانیم.
در اینجا از دوستانی که پای به سرزمین پژوهش و تک‌نگاری می‌گذارند، خواهش دارم که یادداشتها و تک‌نگاری‌ها یا گزارش زندگی‌‌نامه‌های خود را ولو در ۱۰۰ نسخه چاپ کنند و نگذارند درون کمدها و طاقچه‌ها خاک بخورد و نابود شود. این یادداشتها پایه و زیرساخت بسیاری از کتاب‌ها و داستان ها و فیلم‌ها خواهد بود و در نوشتن فرهنگ‌های واژگان، بسیار به کار خواهد آمد.
پژوهش در زمینه گزارش‌نامه و زندگی‌نامه‌ها کاری با ارزش و ماندگار است و ما نمی‌دانیم که بر خودمان و پدران‌مان چه گذشته است، چون متاسفانه از خود چیزی به جای نگذاشته‌اند.
پژوهش‌های بزرگ و آنچه بزرگان‌مان انجام داده‌اند، از دسترس ما بیرون است. شاهنامه کتابی پژوهشی و فنی است و یک طرح و ایده‌ای بزرگ در کنار آن بوده است تا چنین کتابی نوشته شود. همه دیوان‌های شاعران بزرگ ما چنین بوده و نوشتن کلیله و دمنه و بازنویسی آن توسط نصرالله منشی این گونه است. نویسنده با یک ایده بزرگ و طرح و نقشه به آن پرداخته است و سعدی، حافظ، مولوی، صائب، نظامی و عطار، همه چنین بوده‌اند.
اکبر عزیزی تا سه نشه ، بازی نشه!