تحولات امروز شغل‌ها و بازار کار جهان، الزامات و ضروریات اشاره شده در گزارش‌های مجامع داخلی و بین‌المللی در خصوص تغییر ماهیت اشتغال در آینده، نوسانات اقتصادی جهانی و تهدیدها در حوزه‌های مختلف اجتماعی و بهداشتی منجر به آسیب‌های فراوان به بازار کار و اقتصاد و بیکاری خواهد شد.

در این میان باید اشاره داشت به عقیده بسیاری از سیاست‌گذاران و اقتصاددانان، با توجه به اینکه رشد و توسعه اقتصادی به ایجاد اشتغال وابسته است،به نظر می رسد از میان عوامل موجود در ایجاد اشتغال، نقش مهارت‌آموزی بسیار برجسته است زیرا بسیاری از کشورها برای ایجاد شغل و افزایش اشتغال تأکید بسیاری بر آن دارند.

توانمندسـازی نیروی انسانی از طریق آموزش مهارت‌های شغلی و تخصصی به ویژه در مراکز آموزش مهارتی، یکی از این راهکارهای اساسی محسوب می‌شـود که می‌تواند به عرضة نیروی انسانی توانمند، کارآفرین و در نهایت کاهش مشکلات اقتصادی، اشتغال و همچنین افزایش بهره‌وری و کارایی شاغلان بخش‌های مختلف منجر شود.

چرا که فقدان مهارت لازم برای ورود به بازار کار از موانع مهم بهبود وضعیت اشتغال است. با توجه به مطالب گفته شده می‌توان نتایج را به این صورت بیان کرد که آموزش‌های فنی و حرفه‌ای می‌تواند از طریق بهبود کارایی نیروی کار منجر به افزایش بهره‌وری افراد شود.

ناگفته نماند: بیکاری قشر جوان و مولد، نبود مهارت کافی میان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی برای ورود به بازار کار، اشتغال بدون ارتباط با تحصیلات و … از جمله چالش‌هایی است که جامعه جوان سال هاست با آن مواجه هستند.

در این خصوص کارشناسان از مهارت آموزی به عنوان حلقه مفقوده و نسخه شفابخش این چالش‌ها نام می برند. موضوعی که ضرورت آن در نظام تعلیم و تربیت از دوران مدرسه گرفته تا دوران تحصیلات آکادمیک به وضوح مشهود است.

این سیاست در اسناد بالادستی از سند نقشه جامع علمی، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تا برنامه توسعه‌ای کشور ذکر شده است؛ چنانکه در برنامه ششم توسعه این چنین مطرح شده است که ۵۰ درصد دانش‌آموزان و ۳۰ درصد از دانشجویان کشور باید به سمت مهارت‌آموزی حرکت کنند.

اهمیت و ضرورت موضوع آموزش های مهارتی در تمامی مشاغل و زمینه سازی رشد و توسعه شغل ها همزمان با توسعه متوازن در دیگر حوزه ها و همچنین ضرورت همگامی مهارت آموزی در راستای افزایش بهره وری در کار از الزاماتی است که اهمیت تدوین استانداردهای آموزشی برای مشاغل را نشان می دهد که مشاغل آینده هم مشمول این قاعده است.

نگاهی به وضعیت و الزامات بازار کار در جهان و چارچوب شکل گرفته آن و همچنین ضرورت‌های اقتصاد تولید، حاکی از این است که شرایط، نوع اشتغال و الزامات تولید بر اساس توسعه، دستخوش تغییراتی شده و نیازمند تدوین سیاست‌های اشتغال و تولید بر مبنای وضعیت جدید است و در این میان موضوع آموزش در حوزه مشاغلی که در آینده شکل گرفته یا گسترش می یابند، از مهم ترین الزامات در این حوزه است.

تحولات حوزه اشتغال و بازار کار و شکل‌گیری و توسعه شغل‌های جدید، بخش هایی از اقتصاد و تولید را تحت تأثیر قرار می‌دهد که شامل تربیت نیروی کار با مهارت‌های تازه و مبتنی بر این نوع شغل‌ها، سیاستگذاری جدید و منطبق بر الزامات چارچوب تازه بازار کار و اشتغال، درک تفاوت‌های تولید و اشتغال نسبت به شغل‌های گذشته و آینده و بسیاری از دیگر مناسبات مرتبط با حوزه بازار کار است.

کارشناسان حوزه بازار کار و اقتصاد بر لزوم ارتباط چندجانبه سیاست‌های اشتغال، مسیر توسعه تولید،برنامه‌ریزی‌های کلان اقتصادی ونهادهای ارائه‌دهنده آموزش مهارتی در راستای نهادینه‌سازی شغل‌های آینده و زمینه‌سازی برای حضور اثرگذار آنها در بازار کار تأکید دارند و این تحولات، وظایف دولت‌ها را در مهیا کردن بستر برای شکل‌گیری و استمرار توسعه در حوزه شغل های جدید بیشتر کرده است.

باید اشاره داشت: زندگی شغلی افراد باید مولد و همراه با توسعه مستمر مهارت‌ها باشد تا قادر شوند با سرعت تغییر، هماهنگ شوند و به آسانی از یک شغل به شغل دیگر حرکت کنند. مهارت‌آموزی و ارتقاء مهارت افراد یک بُرد واقعی برای اقتصاد، جامعه، کارفرما و البته خود افراد است و ارتقاء مهارت به افراد در ورود به شغل، ماندن، حفظ شغل و خروج از بازار کار و رفتن به سمت مشاغل بهتر کمک می‌کند.

باید اشاره داشت: تأمین نیروی متخصص و ماهر برای اجرای هر برنامه، ضرورتی امکان‌ناپذیر است که بدون توجه به آن سرمایه‌گذاری‌های مادی و انسانی به هدر خواهد رفت به همین دلیل از عواملی که سال ها است مانع تحقق واقعی اهداف برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی شده، فقدان یا کمبود نیروی متخصص و ماهر متناسب با نیازهای موجود در بازار کار است زیرا کمبود نیروی ماهر مانع دستیابی به اهداف اقتصادی و اجتماعی می‌شود از این‌رو امروزه کشورها سخت در تلاش هستند تا با ایجاد نظام‌های آماده‌سازی افراد برای اشتغال، منابع خود را مورد استفاده بهینه قرار دهند. در حقیقت همه افراد حتی مردم کشورهای در حال توسعه به شرطی می‌توانند در بازار کار رقابت کنند که در تکنولوژی‌های نوین مهارت داشته و از مهارت‌های تخصصی برخوردار باشند.

ویژگی‌های مهارت

اولین ویژگی هر مهارت، علم است یعنی برای انجام هر کاری بایستی دانش مربوط به آن را داشته باشیم و شناخت کلی از ماهیت آنچه را که می‌خواهیم بدانیم و کسب کنیم. ویژگی دوم عبارت است از تجربه؛ یعنی علم را به کار بگیریم و بر اثر تکرار، خطاهای رفتارمان را کاهش دهیم و سومین خصوصیت مهارت سرعت است. زیرا سرعت داشتن در انجام یک مهارت به معنای صرفه‌جویی در زمان و انرژی است. ویژگی چهارم دقت است، این خصوصیت کیفیت کار ما را که در اثر توجه و تمرکز بوجود می‌آید را مطلوب می‌سازد و ویژگی پنجم علاقه و گرایش است. این ویژگی انگیزه‌ایی برای کسب مهارت، تمرین و ادامه کار است و همچنین این ویژگی ایجاد خلاقیت و گسترش مهارت را به دنبال دارد.

باید خاطرنشان کرد: همواره سیاست‌گذاران بر ایجاد اشتغال تأکید دارند و بسیاری از آنها رشد اقتصادی را در گرو ایجاد اشتغال می‌دانند، از این رو بیشتر کشورهای جهان برای غلبه بر مشکل بیکاری راه‌های تازه‌ای مانند آموزش مهارت‌های فنی و حرفه‌ای را آغاز کرده‌اند.

یکی از راه‌های افزایش و ایجاد شغل بهبود کیفیت آموزش مهارت‌ها به افراد است. سهم آموزش و مهارت‌آموزی از طریق بهبود کارایی نیروی کار منجر به افزایش بهره‌وری افراد می‌شود.البته کیفیت آموزش مهارت در صورتی می‌تواند تضمین شده باشد که توسط دولت حمایت شود و بین دولت و بخشی که مسئول آموزش مهارت است، همکاری مناسبی وجود داشته باشد.

با این وجود آموزش باید براساس شایستگی باشد زیرا به عقیده بسیاری از صاحبنظران، آموزش مبتنی بر شایستگی می‌تواند فاصله بین بازار کار و آموزش را کم کند. به عبارتی آموزش حرفه‌ای به کارآموز این امکان را می‌دهد که شایستگی مورد نیاز را در مشاغل آینده خود و در کل جامعه کسب کند.

مهارت‌آموزی همچنین با کیفیت خوب به تداوم شرکت‌های کوچک کمک می‌کند و برای آنها بهره‌وری و نوآوری را به همراه دارد. در چنین مواقعی شرکت‌هایی که می‌توانند خود را از نظر تولیدات و خدمات از بقیه شرکت‌ها متمایز کنند، در پاسخ به تغییرات شرایط اقتصادی در موقعیت بهتری قرار می‌گیرند و شاید بتوانند شغل‌های بهتری را ایجاد کنند.

مهارت؛ چالش مشاغل آینده

در این میان همچنین پیش‌بینی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) از وضعیت کار در جهان آینده حاکی از این است که نیمی ‌از کارها و ماهیت شغل‌ها در آینده نزدیک ماشینی می‌شود و ۱۴درصد هم در معرض ماشینی شدن قرار می‌گیرد و به این واسطه حجم بیکاری وسیعی در جهان شکل می گیرد.

در این ارتباط این سازمان درگزارشی در خصوص وضعیت اشتغال جهان در آینده اعلام کرده است که هر آنچه برای جهان آینده لازم است باید امروز انجام شود و دنیای آینده به جهت مکانیزه شدن اکثر کارها با بیکاران زیادی مواجه خواهد شد و راهکار این است که جهان آینده خود را امروز شکل دهیم.

همچنین گزارش مجمع جهانی اقتصاد در حوزه «مشاغل آینده و بازنمایی فرصت‌ها در اقتصاد جدید» با رویکرد مشاغل نوظهور و آینده‌محور با نگاه مهارت‌های فنی و میان‌کارکردی در تلاش برای ایجاد یک میلیارد فرصت‌ شغلی در دهه آینده است.زیرا بازار کار جدید به واسطه پیشرفت فناوری از قبیل علوم داده و هوش مصنوعی رشد یافته و به سرعت در حال تغییر است. در همین زمینه رئیس سازمان آموزش فنی و حرفه ای در خصوص الزام تدوین استانداردهای آموزشی در حوزه مشاغل آینده می گوید: با توجه به مشاغل آینده و آینده مشاغل،تدوین و آموزش استانداردهای شایستگی در حوزه مشاغل نوین ونوظهور در اولویت قرار گرفته است.

غلامحسین حسینی نیا با اشاره به اینکه وظیفه ما آماده کردن افراد برای تصدی مشاغل آینده است، می افزاید: امور راهبردی مهارتی کشور به سازمان آموزش فنی و حرفه ای سپرده شده است و ما موظف هستیم بر مبنای سرنوشت مشاغل در آینده از هم اکنون با نگاه بلند مسیر کلان مهارت آموزی نرم افزاری و سخت افزاری آینده برای جوانان را ترسیم و مهیا کنیم.

وی با اشاره به از بین رفتن ۷۱میلیون شغل در آینده تصریح می کند: درست است که در آینده مشاغلی از بین می رود اما ۷۸میلیون شغل جایگزین می شود و شغل های جدید نیازمند کسب مهارت و مهارت افزایی هستند و ما باید شغل های نوظهور در آینده را بررسی و متناسب با آن آموزش های مورد نیاز را ارائه کنیم.

رئیس سازمان آموزش فنی وحرفه‌ای با اشاره به اینکه تا سال ۲۰۳۰نزدیک به ۳۵درصد از مهارتهای مورد نیاز نیروهای کار دستخوش تغییر و تحولات جدی می‌شوند، ادامه می دهد: بررسی وضعیت کار در جهان آینده نشان می‌دهد که دستکم نیمی از کارها و ماهیت مشاغل دچار تغییر خواهد شد و به سمت و سویی خواهیم رفت که با حجم وسیعی از مشاغل نو روبه رو خواهیم شد؛ از این رو نیازمند کسب مهارت در این دسته شغل‌ها هستیم.

با توجه به اهمیت مهارت‌آموزی در پیشبرد برنامه‌های کشور و رفع یکی از چالش های بزرگ جامعه جوان یعنی بیکاری و اشتغال ناقص، بی مناسبت نیست در اینجا گذری بر وضعیت مهارت‌آموزی در چند کشورهای دنیا داشته باشیم.

*آلمان: مهارت‌آموزی در این کشور عمدتاً از طریق آموزش دوگانه انجام می‌شود. بخش عمده آموزش در این سیستم در شرکت‌ها انجام می‌شود؛ به این ترتیب که مهارت‌آموز در یک شرکت کارآموز است و به صورت پاره وقت به فعالیت ادامه می‌دهد.

در حالی که آموزش حرفه‌ای درون شرکتی بر آموزش مهارت‌های عملی تخصصی و ارائه تجربه شغلی لازم متمرکز است، دوره‌های حرفه‌ای آکادمیک بر ارائه دانش نظری تخصصی برای شغل مربوطه و تثبیت و ارتقای سطح آموزش عمومی تمرکز دارد.

دوره آموزشی بسته به حرفه بین دو تا سه سال و نیم طول می‌کشد. شرکت هزینه‌های آموزشی را تقبل می‌کند و کارآموز حقوق کارآموزی را دریافت می‌کند که این موضوع بستگی به تجارتی دارد که آموزش کارآموزی به آن منتهی می‌شود.

*سوئیس :مدل آموزش حرفه‌ای به رسمیت شناخته شده در این کشور، یک سیستم آموزش دوگانه است که آموزش کلاسی پاره وقت (معمولاً یک تا دو روز در هفته) را با آموزش پاره‌وقت در یک شرکت میزبان ترکیب می‌کند (معمولا سه تا چهار روز در هفته).

دوره‌های آموزش حرفه‌ای دو تا چهار سال طول می‌کشد و مبنایی برای یادگیری مادام‌العمر است. این مدل در سال ۱۹۳۳ به اجرا در آمد و ریشه آن را از سیستم صنفی می‌گیرد که در آن آموزش و پرورش توسط مشاغل متخصص در صنایع دستی ارائه می شد. نخستین مدرسه حرفه‌ای که دروس تئوری و عملی را با هم ترکیب کرد، مدرسه ساعت سازی در ژنو در سال ۱۹۲۴ بود. از آن زمان، سازمان‌های حرفه ای، دولت فدرال (کنفدراسیون) و کانتون ها (دولت‌های محلی) با مشارکت در این زمینه کار کرده‌اند.

*کانادا: آموزش حرفه‌ای معمولاً به عنوان هر آموزشی که مختص یک شغل خاص است تعریف می‌شود. برنامه تحصیلی در یک دانشگاه یا کالج ممکن است شما را برای دنبال کردن طیف گسترده‌ای از موقعیت‌ها در یک زمینه خاص مانند تجارت یا فناوری اطلاعات آماده کند، اما آموزش حرفه‌ای برای تجهیز شما به شایستگی‌های حرفه‌ای تعریف شده است.

مدرسه حرفه‌ای هم موسسه‌ای است که آموزش‌های خاص شغلی را ارائه می‌دهد که می‌تواند به مدرک کاردانی، دیپلم، گواهینامه یا مدرک مشابه دیگر منجر شود. مدارس فنی و حرفه‌ای در کانادا موسسات دولتی یا خصوصی هستند که برنامه‌های آموزشی شغلی، برنامه‌های کارآموزی و موارد دیگر را ارائه می‌دهند.

این مدارس را می‌توان با این واقعیت مشخص کرد که اکثر گزینه‌های آموزشی در یکی از چهار دسته اصلی قرار می‌گیرند که شامل ساخت و ساز، تولید، خدمات و حمل و نقل می‌شود.

مربیان این دوره‌ها هم معمولاً متخصصان با تجربه در صنعت هستند که درک درستی از توانایی‌ها و تئوری‌های عملی لازم برای ورود به حوزه خاصی دارند که در حال تدریس هستند و برنامه‌ها با تمرکز قوی بر آمادگی شغلی توسعه می‌یابند.

*ژاپن:آموزش حرفه‌ای در مدارس در این کشور عمدتا در مدارس و دانشگاه‌ها انجام می‌شود؛ به‌ویژه آنکه مدرسه حرفه‌ای با برنامه درسی مشخص می‌شود که هدف آن کسب یک شغل و صلاحیت حرفه‌ای برای آن است.

مدرسه حرفه‌ای همچنین به عنوان مکانی برای افراد جامعه به منظور یادگیری دوباره برای حرفه خود در نظر گرفته می‌شود؛ حتی در دبیرستان ها، آموزش حرفه ای در رشته‌های خاص در دبیرستان‌های تخصصی انجام می شود که در مشاغلی در حوزه‌های کشاورزی، بازرگانی، پردازش اطلاعات، رفاه و غیره آموزش می‌دهند.

سرویس اقتصادی