آنچه در پی آمده است نگاهی دارد به شرایط فعلی نرخ ارز و بررسی راهکارهای مدیریت قیمت آن که در گفتگو با چند تن از اقتصاددانان و کارشناسان به بحث گذاشته شده و بخش اول آن را روز چهارشنبه گذشته ملاحظه کردید و اینک بخش دوم و پایانی را می خوانید:
* * *
بی ثباتی بازار ناشی از تک نرخی نبودن ارز است
مهراد عباد در مورد وضعیت بازار ارز اظهار می دارد: دو عامل کلان باعث بی ثباتی بازار ارز شده است؛ یکی از آنها مربوط به استراتژی ایران برای ثابت نگه داشتن نرخ ارز آن هم برای چند دهه می‌شود؛ در واقع دولت‌ها سعی کردند طی سال‌های متمادی با ثابت نگه داشتن نرخ ارز، صادرات بیشتری انجام دهند اما مشخص شد که این سیاست موفقیت آمیز نبوده است.
عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران می افزاید: با توجه به صعودی شدن نرخ در بازار آزاد، چندین بار در این سال‌ها سعی کردند نرخ دستوری را به نرخ بازار آزاد نزدیک کنند اما باز هم این دو نرخ از هم فاصله‌های معناداری گرفتند.
وی ادامه می دهد: بنابراین عامل دوم بی ثباتی بازار ارز مربوط به سیاست تک نرخی نبودن و دستوری بودن ارز می‌شود که طی سال‌های گذشته اشتباه بودن این سیاست محرز شد. این در حالیست که پس از حذف ارز ۴۲۰۰تومانی، دولت به سمت تک نرخی کردن ارز پیش می‌رفت اما در نهایت اعلام کرد که نرخ ارز باید در محدوده ۲۸هزار تومان تثبیت شود که حالا می‌بینیم به فاصله کمتر از یک ماه، تفاوت قیمت ارز دولتی با نرخ ارز در بازار آزاد به حدود ۶۵درصد رسیده است.
عیاد با بیان اینکه یارانه دولت در حوزه ارز باعث ایجاد رانت و فساد شده است، افزود: سالهاست که بخش خصوصی در حال تکرار این نکته است که تثبیت نرخ ارز موجب بی ثباتی اقتصاد و کاهش ارزش پول ملی می‌شود اما دولتمردان هنوز نتوانسته‌اند راهکاری ارائه دهند تا نرخ ارز تک‌نرخی باشد.
وی در مورد راهکار جلوگیری از تکانه‌های ارزی می گوید: دو راهکار اصلی برای کاهش بی ثباتی حوزه ارز وجود دارد؛ راهکار نخست مربوط به اصلاح بودجه نویسی دولت می‌شود زیرا شیوه فعلی بودجه نویسی نتیجه‌ای جز ایجاد تورم و افزایش نرخ ارز نداشته است. در این نوع بودجه نویسی، دولت با کمبود درآمد مواجه شده و برای جبران کمبودها ناچار به چاپ پول و تأمین منابع خارج از چارچوب بودجه می‌شود که همین مساله به تورم و کاهش ارزش پول ملی دامن می‌زند.
این عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران اضافه می کند: اصلاح سیاست‌های ارزی و اصلی ترین آن تک نرخی کردن ارز و راهکار دوم ثبات بخشی به بازار ارز است. در حال حاضر ما نمی‌دانیم نرخ ارز چه عددی است زیرا ده‌ها نرخ ارز در اقتصاد ایران وجود دارد؛ به عنوان مثال اگر دو بازرگان در یک شرایط ثابت بخواهند کالا وارد کنند، در نهایت دو نرخ متفاوت برای یک ارز می‌گیرند و بازرگانی که رانت و رابطه بیشتری داشته باشد و سود بیشتری می‌برد.
وی تصریح کرد: نکته مهم آنکه بی ثباتی نرخ ارز موجب شده نتوان آینده را پیش بینی کرد و به همین دلیل فعالان اقتصادی دچار ضرر و زیان‌های بسیار زیادی شده‌اند. مثلاً سود بازرگانان و تولیدکنندگان ما در سال بین ۵تا ۳۰درصد است اما نرخ ارز روزانه با نوسانات روبروست و ارزش پول ملی یک دفعه ۱۰درصد کاهش می‌یابد.
عیاد می گوید: دولت‌ها طی سال‌های مختلف در مورد تک نرخی کردن ارز صحبت‌های زیادی کردند اما فکر می‌کنم برای اجرای این سیاست ترس وجود دارد که یکی از این ترس‌ها مربوط به واقعی کردن نرخ حامل‌های انرژی می‌شود؛ در واقع دولت‌ها از تبعات این گونه تصمیمات می‌ترسند و این در حالیست که شرایط ارز به قدری بد است که بدتر از این نمی‌شود.
وی با اشاره به اینکه نکته این است که چند نرخی بودن ارز به قدری رانت، فساد و بی ثباتی در اقتصاد کشور ایجاد کرده است که دولت باید برای اصلاح سیاست‌های ارزی تصمیم قاطعی بگیرد، می افزاید: اگر از تک نرخی کردن ارز واهمه وجود دارد، حداقل باید سازوکار سامانه نیما اصلاح و نسبت به عادلانه کردن تخصیص ارز در این سامانه اقدام شود؛ نرخ ارز حاصل از صادرات پتروشیمی‌ها در نیما ۲۸,۵۰۰تومان است اما نرخ معمولی صرافی‌ها که ۹۰درصد بخش خصوصی با آن کار می‌کند، نزدیک به بازار آزاد و بالای ۴۶هزار تومان است. این سیستم باید اصلاح شده و سازوکارها عادلانه و واقعی شود.
این عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران توضیح می دهد: در واقع نرخ‌های نیمایی ارزان که مربوط به شرکت‌های پتروشیمی است، تنها به درخواست‌های میلیون دلاری شرکت‌های دارای رابطه در بانک‌ها تعلق می‌گیرد و بیشتر این ارزهای نیمایی ارزان از طریق صرافی‌های بانک‌ها، تنها به مشتریان VIP آنها اختصاص پیدا می‌کند. اما اکثر شرکت‌های کوچک و متوسط که از سامانه نیما خرید می‌کنند، مجبورند از نرخ‌های صرافی‌های کوچک‌تر که نرخی بسیار بالا و نزدیک به قیمت بازار آزاد ارائه می‌دهند، استفاده کنند.
وی همچنین با بیان اینکه دولت نرخ ارز بازار آزاد را قبول ندارد، اضافه می کند: هم اکنون وضعیت به این صورت است که نرخ ارز آزاد بالا می‌رود و دولت در برابر آن مقاومت می‌کند و نرخ در سامانه نیما مثلاً برای یک ماه ثابت می‌ماند و کسانی که در این یک ماه از نیما بتوانند ارز بگیرند برد می‌کنند. بعد دوباره کم کم این نرخ به نرخ بازار آزاد نزدیک می‌شود.
عیاد ادامه می دهد: تا چند وقت پیش می‌گفتند که نرخ ارز در بازار آزاد واقعی نیست اما وقتی فروش ارز را تا ۵هزار یورو کردند، نرخی که در تابلوهای صرافی‌ها می‌زدند تنها هزار تومان و دو هزار تومان با بازار آزاد فاصله داشت.
وی در مورد سوداگری در بازار ارز می گوید: متأسفانه روش سرمایه گذاری به صورت سوداگری و نگه داشتن دلار در ایران تبدیل به یک فرهنگ شده است. حتی مردم عادی هم این کار را می‌کنند و در حال حاضر مقدار زیادی ارز در خانه‌های مردم وجود دارد. به غیر از آن هم نزدیک هر صرافی ده‌ها نفر ایستاده‌اند و با کارت ملی خرید و فروش ارز می‌کنند.
این عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران تصریح می کند: هر زمان که نرخ ارز بالا می‌رود، بحث بگیر و ببندها را مطرح و چند نفر را هم دستگیر می‌کنند اما با بگیر و ببندها فرایند اصلاح نمی‌شود؛ باید به صورت بنیادی‌تر اقدام کنیم و با کنترل نرخ تورم، نسبت به اصلاح بازار ارز اقدام کنیم.
نقدینگی و تورم علل افزایش تقاضا برای ارز
بهاءالدین حسینی هاشمی کارشناس بانکی و اقتصادی با اشاره اینکه چند عامل باعث افزایش نرخ دلار شده است، در این زمینه توضیح می دهد: یکی از دلایلی که منجر به بالا رفتن قیمت دلار شده، چاپ پول است. در این شرایط چاپ پول منجر به افزایش حجم نقدینگی شده و تورم ۵۰درصدی را به وجود آورده است.
وی ادامه می دهد: افزایش حجم نقدینگی و کم بودن نرخ سود بانکی منجر به وجود آمدن تورم شده است. یکی کسری بودجه و دیگری کسری تراز بانک‌ها از مهمترین عوامل تأثیر گذار بر نرخ تورم هستند زیرا زمانی که نرخ سود بانکی پایین باشد، مردم در بانک‌ها نقدینگی که در دست دارند را سپرده نمی‌کنند.
هاشمی با اشاره به اینکه در صورتی که این دو عامل مدیریت شود، می‌توان به بهبود وضعیت امیدداشت، می گوید: زمانی که سود بانکی به اندازه کافی نباشد، ماندگاری سپرده‌ها کاهش پیدا می‌کندو به همین دلیل مدیریت حجم نقدینگی و افزایش نرخ بانکی از عوامل کنترل کننده بازار ارز است.
وی خاطر نشان می کند: زمانی که نقدینگی افزایش پیدا می‌کند، تقاضا برای ارز در خصوص جبران ارزش پول افزایش پیدا می‌کند و با توجه به تورم ۵۰درصدی موجود، دلار، یورو، پوند و درهم جایگزین‌های مناسبی برای ریال هستند، زیرا تورم ندارند.
این کارشناس بانکی در خاتمه اضافه می کند: متأسفانه حرکت دولت به سمت کنترل نیست و درک اقتصادی هم وجود ندارد. با نگاهی به جای جای دنیا می‌توان به این مهم پی برد که ارزش پول ملی در هیچ کجای جهان به این شکل نیست زیرا دولت‌ها برای اداره کشور استقراض نمی‌کنند و بانک‌ها هم بیش از حد از سپرده‌ها مصرف نمی‌کنند.
توجه به بازار سرمایه راهکاری برای کاهش نرخ ارز
علی فراقی کارشناس اقتصادی با اشاره به نوسانات روزهای اخیر قیمت دلار می گوید: در برهه زمانی قرار داریم که نرخ ارز به صورت افسار گسیخته‌ای در حال بالا رفتن است؛ موردی که ناگزیر به تجربه آن هستیم و ماشین چاپ پولی که به جای کاهش سرعت ،انگار دیگر ترمز آن مدت هاست از کنترل خارج شده و یکی پس از دیگری بازارهای مختلف را دستخوش تغییرات می‌کند.
وی می افزاید: حال اگر به نحوه رشد قیمت‌ها نگاهی بیندازیم، زمانی که نرخ بازاری بیش از حد دچار رشد می‌شود و امکان فعالیت در آن سخت می‌شود، به همین دلیل است که ما در بازاری مانند ملک شاهد افت حجم معاملات می شویم و پول‌هایی که کوچک‌تر هستند روانه بازارهایی مانند طلا، ارز و از این دست موارد می‌شوند تا بتوانند در مقابل شکنندگی ارزش ریال ارزش خود را حفظ کند.
این کارشناس اقتصادی توضیح می دهد: هرچند قبل تر نسبت به رشد ناگزیر بازار سرمایه صحبت شده بود ولی زمانی که این حجم از پول را مشاهده می‌کنیم که در دیگر بازارها قله‌ها را یکی پس از دیگری فتح می‌کند و عملاً هم برای فرار از تورم افسارگسیخته موجود است، بهترین راه ممکن می‌تواند بازار سرمایه باشد. البته به شیوه درست، موردی که در اوایل مسیر رشد قابل توجه گذشته به خوبی شروع به کار کرد ولی با سرانجام مناسبی مواجه نشد؛ به شکلی که خیلی از افرادی که در حال حاضر در بازارهای موازی به خوبی فعال هستند، زمانی چشم اعتماد به بازار بهتری همچون بازار سرمایه داشتند.
وی اضافه می کند: برای راهکار حال حاضر بازار که دلار ۴۹هزارتومانی و سکه ۲۹میلیون تومانی را لمس کردیم ،با توجه به عدم اعتماد موجود به بازار سرمایه، بهترین راهکار فرستادن پالس های مثبتی از این بازار است زیرا به ناچار نقدینگی موجود به دنبال تحمیل خود است و چه بسا بهتر وارد صنایع، شرکت‌ها و تولید کنندگان شود تا عملاً در بازارهایی که صرفاً در انتها نتیجه معقولی نخواهند داشت و امیدواری بر این است در پله اول شاهد برنامه‌های سرکوبگرانه برای عدم جذابیت در بازار نباشیم و کم کم به سمت خلاف آن حرکت کنیم.
فراقی در پایان اضافه می کند: ورود این حجم از نقدینگی به بازار سرمایه به خوبی می‌تواند توسط شرکت‌های مناسب جذب شود و تولید به عنوان یک جایگزین نهایی به خوبی می‌تواند یک سد مهار کننده خوب در مقابل این مقدار از پول باشد و البته موردی که بارها و بارها توسط بسیاری از فعالان بیان شده و می‌شود، درخواست افراد عادی برای دریافت دلار و همچنین تقاضای فزاینده تولیدکنندگان و وارد کنندگان در آخرین ماه سال می تواند سبب افزایش احتمالی قیمت‌های بالاتر ارز شود که البته پس از فروکش کردن تقاضای تاجران در پایان سال انتظار یک اصلاح قیمتی پس از یک وقفه زمانی وجود خواهد داشت.
اجتناب دولت از سیاست دستوری قیمت‌های ارز
نوید رجایی کارشناس و فعال اقتصادی درباره آخرین وضعیت ارز با بیان اینکه در حال حاضر چشم اندازهای تیره و تار باعث شده تا انتظارات تورمی وجود داشته باشد؛ پس در نتیجه هر عرضه‌ای با تقاضای شدید مواجه خواهد شد، می گوید:در حال حاضر که افسار دلار پاره شده و مشاهده می‌کنیم که قیمت‌ها به صورت لحظه‌ای بالا می‌رود، در مرحله اول دولت باید از سیاست‌های شکست خورده ای چون دستور دادن به قیمت‌ها اجتناب کند؛ چرا که وقتی شرکتی مکلف می‌شود ارز حاصل از صادرات را به قیمت نیمایی به فروش برساند، در چنین حالتی شرکت‌ها میل به صادرات را از دست می‌دهند و در نتیجه هم عرضه دلار در سامانه مختل می‌شود و هم رانت بسیار بزرگی به وجود خواهد آمد که در دو حالت بازنده مردم خواهند بود؛
وی می افزاید از سوی دیگر مردم دیگر به اخباری مانند آزادسازی منابع از کره جنوبی یا عراق بی اعتمادند و به این چنین اخباری تأثیر منفی نشان خواهند داد؛ پس اگر قرار است اتفاقی در برجام رخ دهد باید به صورتی باشد که متفاوت‌تر از دفعات قبلی بوده و در نتیجه مردم این اتفاق را به صورت مطلوب حس کنند.
این کارشناس اقتصادی در پایان می گوید: گزینه بعدی هم هدایت پول‌ها به سمت بازار سرمایه است و در نتیجه دولت باید از انجام مواردی مانند قیمت گذاری بر روی گاز صنایع بورسی یا دخالت در عرضه خودرو دست بردارد تا وضعیت بهبود پیدا کند و متأسفانه در حال حاضر چشم انداز مطلوبی پیش رو نداریم و دولت کار سختی در پیش دارد.
تبلیغات سوء باعث گرایش مردم به خرید ارز
فریدون مجلسی دیپلمات سابق در خصوص افزایش نرخ دلار می گوید: در واقع آنچه اتفاق افتاده است کاهش ارزش ریال است و نه افزایش نرخ دلار که این موضوع موجب می‌شود فشارهای اقتصادی بر روی مردم روزانه بیشتر شود.
وی در ادامه بیان می کند: در حال حاضر اروپا و آمریکا علیه ایران شروع به تبلیغات سوء کرده‌اند که این تبلیغات اثرات روانی بر روی مردم گذاشته و باعث شده تا مردم به سمت خرید ارز بروند تا ارزش سرمایه خود را حفظ کنند و به نظر می‌آید که این برنامه ریزی ها برای ایجاد جو روانی باعث شده تا حباب در دلار ایجاد شود.
این دیپلمات سابق در ادامه در خصوص اینکه اگر تحریم‌ها برداشته شود یا اینکه اف ای تی اف به تصویب برسد می‌تواند قیمت ارز را کنترل کند، اظهار می دارد: در کوتاه مدت تأثیر دارد اما اف ای تی اف به تنهایی تأثیری ندارد، چرا که اگر اف ای تی اف را هم تصویب کنیم تا وقتی تحریم‌ها باشد، روی نرخ ارز تأثیری نخواهد داشت.
وی در خصوص عملکرد بانک مرکزی بر روی نرخ ارز می افزاید: بانک مرکزی به تنهایی تصمیم گیرنده نیست و تا وقتی که اروپا و آمریکا تحریم‌ها را ادامه دهند، این روند افزایشی نرخ ارز ادامه دار خواهد بود.
مجلسی در پایان در خصوص اینکه کشورهای همسایه با توجه به تحریم‌ها توانستند ارزش پول خود را حفظ کنند، تصریح می کند: روسیه با سیاست‌های داخلی که دارد توانسته تحریم‌ها را خنثی کند اما ایران از سیاست‌های روسیه استفاده نکرده تا حداقل کمی وضع اقتصادی را کنترل کند.
خبرگزاری مهر
اکبر عزیزی «اخلاق» بازیچه ورزش نیست