در اوایل ژانویه ۲۰۲۳، سردار بردی محمداف، رئیس جمهوری ترکمنستان، به چین سفر کرد و در دیدار با شی جین پینگ به مناسبت سی و یکمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک دو کشور، دو طرف دیدگاه مشترک خود در خصوص امور بین‌المللی از جمله در حوزه امنیت را اعلام کردند.

در این سفر چند توافقنامه اولیه به امضا رسید که مهمترین آنها قصد دو کشور برای تقویت مقدمات ساخت خط لوله چهارم (به اصطلاح خط D) یا همان خط لوله گاز آسیای مرکزی – چین است که گاز ترکمنستان را از طریق ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان به چین منتقل می کند. این توافق به طور ویژه مورد تاکید طرف چینی قرار گرفت.

به گزارش وب سایت شورای راهبردی روابط خارجی، وب‌سایت مرکز مطالعات شرقی لهستان (OSW) در یادداشتی نوشت: برای ترکمنستان، به عنوان کشوری ضعیف که سیاست انزواطلبی را دنبال می‌کند، چین شریک اصلی اقتصادی و سیاسی این کشور است. این شراکت بر پایه همکاری گسترده گازی بین آنها بنا شده است که از سال ۲۰۰۷ ادامه دارد.

اکنون، مقصد حدود ۷۵ درصد از صادرات ترکمنستان، کشور چین است که بیش از ۷۵ درصد آن، صادرات گاز طبیعی است (حدود ۳۱ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۲۱ و حدود ۲۷٫۴ میلیارد متر مکعب در یازده ماه اول سال ۲۰۲۲). روسیه دومین دریافت کننده بزرگ گاز از ترکمنستان است (در سال‌های ۲۱-۲۰۱۹ حجم صادرات گاز از ترکمنستان به روسیه به حدود ۱۰ میلیارد مترمکعب افزایش یافت). در حال حاضر گاز ترکمنستان از طریق خط لوله گاز آسیای مرکزی – چین (ترکمنستان – ازبکستان – قزاقستان – چین) با ظرفیت کل سالانه ۵۵ میلیارد متر مکعب به چین منتقل می‌شود.

عشق آباد درنظر داشت ازطریق همکاری با پکن، اقتصاد ترکمنستان را از زیرساخت‌ها و بازار روسیه مستقل کند که امروز توانسته است به این هدف دست یابد. با این حال، ترکمنستان به طور فزاینده ای به روابط اقتصادی نابرابر خود با چین وابسته شده است.

چین کشور ترکمنستان را به عنوان منبع مهم و پایدار گاز (ترکمنستان بیش از نیمی از واردات گاز چین را به خود اختصاص داده است) و زمینه ساز نفوذ پکن در آسیای مرکزی می‌داند. در عین حال، ترکمنستان، فرصت هایی برای پکن فراهم می‌کند تا نفوذ اقتصادی خود را در این کشور و همچنین آسیای مرکزی افزایش دهد.

بردی محمداف دومین رهبری است که در سال ۲۰۲۳ به پکن سفر کرد. سفر محمداف برای چین این فرصت را فراهم کرده است که خروج خود از استراتژی «کووید صفر» و بازگشت به فعالیت دیپلماتیک عادی را نشان دهد. در عین حال، سفر رئیس جمهوری ترکمنستان به پکن، که اولین سفر وی از زمان سوگند ریاست جمهوری ترکمنستان در سال ۲۰۲۲ بود (در حالی که پدرش قربانقلی بردی محمداف به عنوان رهبر واقعی این کشور باقی مانده است) به عنوان پذیرش ریاست جمهوری وی توسط چین تفسیر شده است.

این سفر همچنین به مشروعیت بخشی به اقتدار و جاه‌طلبی‌های چین در منطقه کمک کرد.اما مهمترین نتیجه این سفر گسترش همکاری‌های گازی و ساخت خط چهارم خط لوله گازی براساس توافقنامه‌های امضا شده در سال ۲۰۰۷ است که دو کشور را به هم متصل می‌کند.

منابع گازی میدان گالکنیش ترکمنستان (یکی از بزرگترین میدآنهای گازی جهان) از طریق ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان به چین می‌رسد. انتظار می‌رود این خط لوله ظرفیت کل خطوط گازرسانی را به ۸۵ میلیارد متر مکعب در سال افزایش دهد. با این حال، علیرغم اعلامیه‌های قاطعانه در مورد قصد دو کشور برای انجام این پروژه، هیچ توافق نامه الزام آوری در این سفر امضا نشد.ترکمنستان احتمالاً مانع از انعقاد این توافق می‌شود، زیرا همکاری این کشور با چین تا به امروز بسیار پرهزینه بوده است. در سال ۲۰۱۸، هزینه خدمات وام هایی که چین برای این پروژه اعطا کرده بود، همراه با فرمول نامطلوب قیمت گذاری، این کشور را در آستانه فروپاشی اقتصادی قرار داد و از این رو عشق آباد قصد دارد مجدداً در مورد شرایط این همکاری مذاکره کند. علاوه بر این، میزان وابستگی کنونی ترکمنستان به پکن، هر گونه امید به تنوع بخشی در روابط با سایر کشورها را تضعیف می‌کند.

درعین حال، هنوز هیچ جزئیاتی در مورد متن پیشنهادی چین برای قرارداد فاش نشده است. موارد دیگری که نیاز به شفاف سازی دارند که عبارتند از: نحوه همکاری با کشورهای واقع در مسیر خط لوله گاز، امنیت خط لوله و از همه مهمتر برآورد میزان تقاضای گاز پکن و استراتژی سیاسی چین.علیرغم همه تردیدها در مورد ساخت خط D، تبلیغاتی که درباره این پروژه انجام شده ، هشداری جدی از سوی پکن به روسیه و غرب است.

تغییر در روابط راهبردی روسیه با چین (به ضرر مسکو) یکی از پیامدهای اصلی تهاجم روسیه به اوکراین بوده است. این روابط عمدتا مربوط به همکاری‌های گازی است، مانند ساخت خط لوله گاز “Power of Siberia 2” که از مغولستان عبور می‌کند، و به شدت مورد تایید مسکو است. ظرفیت هدف گذاری شده این خط لوله ۵۰ میلیارد متر مکعب در سال خواهد بود. از دیدگاه چین، مذاکرات با ترکمنستان ابزار مهمی برای تحت فشار قرار دادن روسیه در این پروژه (حجم گاز، قیمت، روند ساخت و ساز) است.

به این ترتیب، پکن فضای مانور خود را در این مذاکرات در مورد مسائل گازی و سیاسی گسترش می‌دهد، هرچند به نظر می‌رسد فشاری که بر مسکو وارد می‌کند به شرایط خاص همکاری آنها مربوط می‌شود نه ماهیت آن.