آنچه در پی آمده است نگاهی دارد به جایگاه دلار و روند رو به سقوط آن در میان ذخایرارزی جهان که بخش اول آن را روز پنجشنبه ملاحظه کردید و اینک بخش دوم و پایانی را می خوانید:

***

کاهش ذخایر دلاری جهان

بر اساس این گزارش، صندوق بین‌المللی پول، کل ذخایر ارزی جهان در پایان سال ۲۰۲۱را ۱۲۹۲۰میلیارد دلار اعلام کرده است. ذخایر ارزی جهان در پایان سال ۲۰۲۱نسبت به سه ماه قبل از آن ۹۲میلیارد دلار کاهش داشته است. در پایان سه‌ماهه سوم سال ۲۰۲۱کل ذخایر ارزی جهان ۱۲۸۲۸میلیارد دلار اعلام شده بود.

بر اساس این گزارش سهم دلار آمریکا از کل ذخایر ارزی جهان در پایان سال ۲۰۲۱بالغ بر ۸ر۵۸ درصد بوده است. همچنین یورو با سهم ۵ر۲۰درصدی و ین ژاپن با سهم ۵ر۵درصدی به ترتیب دومین و سومین ارز در ذخایر ارزی جهان بوده‌اند. سهم یوان چین در ذخایر ارزی جهان هم ۸ر۲درصد، پوند انگلیس ۸ر۴درصد، دلار استرالیا ۸ر۱درصد و دلار کانادا ۳ر۲درصد بوده است.

شبکه خبری سی ان ان هم در یک تحلیل اقتصادی گزارش داد که دلار آمریکا به عنوان بزرگترین سلاح این کشور پس از ۸۰سال سلطه در بازار ارز جهانی، ممکن است وضعیت ارز ذخیره جهانی خود را از دست بدهد.

سی ان ان در گزارشی از وضعیت تسلط دلار در بازار جهانی ارز نوشت: ایالات متحده ممکن است قدرتمندترین ارتش جهان را داشته باشد، اما دلار بزرگترین سلاح آن است؛این در حالی است که اکنون پس از نزدیک به ۸۰سال تسلط دلار در بازار ارز، واشنگتن ممکن است در خطر از دست دادن وضعیت ارز ذخیره جهانی خود باشد.

به نوشته تارنمای این شبکه آمریکایی، حدود ۶۰درصد از ۸ر۱۲تریلیون دلار ذخایر ارزی جهانی در حال حاضر به دلار نگهداری می شود. از آنجایی که بدهی دولت آمریکا با پشتیبانی واحد پولی این کشور همراه است، نرخ بهره برای آنها پایین تر حساب می شود. ایالات متحده می‌تواند از کشورهای دیگر به واحد پول خود وام بگیرد و همچنین کسب‌وکارهای آمریکایی می‌توانند بدون نیاز به پرداخت هزینه تبدیل ارز، معاملات بین‌المللی را به دلار انجام دهند.

مهم‌تر از همه اینکه در شرایط پیچیده واشنگتن می‌تواند دسترسی دلار به بانک‌های مرکزی در سراسر جهان را قطع کند و اقتصاد آن‌ها را منزوی کند. “راغورام راجان” رئیس سابق بانک مرکزی هند این قدرت را یک نوع “سلاح اقتصادی کشتار جمعی” می نامد. آمریکا در ماه فوریه پس از حمله روسیه به اوکراین با مسدود کردن ۶۳۰میلیارد دلار ذخایر ارزی مسکو که متعاقبا کاهش ارزش روبل را در پی داشت، از این سلاح علیه مسکو استفاده کرد.

سی ان ان در نتیجه گیری از استفاده دلار به عنوان یک سلاح نوشت: وقتی از سلاح کشتار جمعی،حتی از نوع اقتصادی آن استفاده می‌شود، مردم دچار وحشت می‌شوند. سایر کشورها برای جلوگیری از ابتلا به سرنوشتی همانند روسیه، سرمایه گذاری های خود را از دلار آمریکا به ارزهای دیگر تنوع می بخشند و در اینجاست که وضعیت ذخیره ارزی آمریکا ممکن است با مشکل مواجه شود.

“مایکل هارتنت” استراتژیست بانکی آمریکا می گوید: تبدیل کردن دلار به یک سلاح می تواند منجر به تنزل جایگاه آن شود و “بالکانیزه شدن سیستم های مالی جهانی” نقش آمریکا به عنوان ارز ذخیره را از بین می برد.

یک مقاله تحقیقاتی جدید صندوق بین‌المللی پول نشان می دهد که تقریباً همزمان با آغاز مبارزه ایالات متحده با تروریسم و تحریم‌های ضد تروریسم، سهم دلار از ذخایر بین‌المللی در دو دهه گذشته کاهش یافته است و از آن زمان یک چهارم ذخایر از دلار به یوان چین تغییر کرده و سه چهارم دیگر به ارزهای کشورهای کوچکتر انتقال یافته است.

“سرکان ارسلانالپ” و “چیما سیمپسون-بل” هر دو از صندوق بین‌المللی پول و “بری آیچنگرین” از دانشگاه کالیفرنیا برکلی هشدار دادند که این مشاهدات نشانه‌هایی از چگونگی تکامل نظام بین‌الملل در آینده ارائه می‌دهند. روسیه و چین هم امیدوارند که مدیریت تکامل نظام بین المللی را در دست بگیرند.

ولادیمیر پوتین رییس‌جمهوری روسیه هم تهدید کرده است که صادرات گاز به کشورهایی که در بانک‌های روسی حساب باز نمی‌کنند یا هزینه را به روبل پرداخت نمی‌کنند، پایان خواهد داد. اتحادیه اروپا حدود ۴۰درصد گاز و ۳۰درصد نفت خود را بدون داشتن جایگزین از روسیه تامین می کند. در همین حال، عربستان سعودی در حال مذاکره با پکن برای پذیرش یوان به جای دلار برای فروش نفت به چین است.

شبکه خبری سی ان ان با طرح این سوال که آیا دلار در شرف سقوط است؟ نوشت: اگر دو سال گذشته چیزی به ما آموخته باشد، این است که هیچ چیزی غیرممکن نیست. با اینحال احتمال از دست دادن این امتیاز گزاف از چنگ ایالات متحده بعید به نظر می رسد. چین سال‌هاست یوان را مورد استفاده قرار داده اما تنها حدود ۳درصد از معاملات جهانی با این ارز انجام می‌شود که در مقایسه با ۴۰درصد برای دلار اندک است.

با اینحال یک کارشناس اقتصادی آمریکایی به شبکه سی ان ان گفت که ایالات متحده در حال حاضر با مشکل تورمی دست و پنجه نرم می کند که مانند آن در ۴۰سال گذشته بی سابقه بوده، بنابراین زمان آن رسیده است که به دارایی های واقعی به عنوان پوششی بر روی تورم نگاه کنیم. این به معنای سرمایه گذاری در کالاها، املاک، زمین، تجهیزات و منابع طبیعی است.

در سه ماهه اول سال ۲۰۲۲شاخص های اصلی سهام بدترین عملکرد خود را در دو سال اخیر نشان دادند. تورم فزاینده، حمله روسیه به اوکراین و سرعت بخشیدن به طرح افزایش نرخ ذخیره فدرال، یک سری چالش های منحصر به فرد را برای سرمایه گذاران ایجاد کرده است.همچنین تهاجم روسیه به اوکراین بازارهای سراسر جهان را شوکه کرده است و از طرفی ناآرامی های ژئوپلیتیکی در بازارهای انرژی و حتی مسائل مربوط به امنیت غذایی موج می زند.

البته، همه این مسائل به معنی ایجاد تغییر یک‌شبه در وضعیت دلار نیست. با وجود کاهش بهره‌برداری از دلار به عنوان ارز ذخیره، کاهش درصد استفاده از آن در طول این سال‌ها ناچیز بوده است. آن هم به این دلیل که کنار گذاشتن دلار هزینه‌های اقتصاد زیادی دارد و با توجه به جایگاه هژمونیک آمریکا، متضمن هزینه‌های سیاسی قابل توجه هم هست.

رقیب اروپایی دلار

در اینجا باید اشاره داشت: یورو با در اختیار داشتن ۲۰درصد ذخایر ارزی، در مقام دوم ذخایر ارزی جهان قرار دارد. با این حال یورو به معنای دقیق، یک ارز فراگیر نیست. بررسی‌ها نشان می‌دهد بیشتر یوروهای ذخیره‌ای در بانک‌ها، مربوط به کشورهایی است که همجوار اروپا بوده یا بیشتر تجارت آن‌ها به اروپا وابسته است.

هر چند کمیسیون اروپا در سال ۲۰۱۹رسما تلاش برای گسترش یورو را آغاز کرد اما یورو برای جایگزینی با دلار با چالش‌های مهمی روبروست، از جمله نبود یک بانک مرکزی مستقل که بتواند از یورو حمایت کند. مساله دیگر که باز هم به عدم استقلال سیاسی اروپا باز می‌گردد، ناتوانی این اتحادیه در نقش‌آفرینی به‌عنوان تضمین‌کننده امنیت است.

بررسی ذخایر ارزی دلار در کشورهایی با وابستگی امنیتی بالا به آمریکا نسبت به دیگر کشورها، ارتباط مستقیم جایگاه امنیتی ایالات متحده و هژمونی دلار را تائید می‌کند. در واقع، ایالات متحده با گسترانیدن چتر حمایت امنیتی خود، اعتبار دلار را به کشورهای وابسته در ازای تضمین امنیت آن‌ها فروخته است اما اتحادیه اروپا نه تنها نمی‌تواند به عنوان بازیگر امنیتی مستقل حمایت امنیتی بفروشد، بلکه برای تامین امنیت خود هم به ایالات متحده وابسته است.

بنابراین، یورو از ظرفیت لازم برای جایگزینی با دلار برخوردار نیست. در عمل هم از سال ۲۰۰۰تا ۲۰۱۹جایگاه یورو به عنوان ارز ذخیره تغییر مشهوری نداشته که نشان می‌دهد، این ارز دست‌کم در حال حاضر قادر به ایفای نقش به عنوان ارز غالب نیست.

یوآن چین می‌تواند جایگزین دلار شود

از سوی دیگر، یوآن به عنوان پنجمین ارز ذخیره‌ای جهان فاصله زیادی با ارز غالب بین‌المللی دارد. این ارز فقط ۴درصد تسویه حساب ارزی جهان را به خود اختصاص داده است. از این گذشته ۴۵درصد از مبادلات ارزی یوآن با منطقه هنگ‌کنگ بوده است.

جدا از ضعف‌های اقتصادی در برابر دلار، چین هنوز قادر به تنظیم قواعد جدید در سیستم پولی بین‌المللی که متضمن تسلط یوآن باشد، نیست. عمق بازار سرمایه‌ای چین فقط ۵درصد در برابر ۵۰درصد آمریکاست. برخی هم ویژگی‌های نظام سیاسی داخلی چین و تبلیغات منفی گسترده علیه آن‌ را مانعی برای اعتماد بانک‌های بین‌المللی به ارز این کشور می‌دانند.

با این حال چین برای افزایش نفوذ یوآن تلاش می‌کند. اقداماتی مانند قراردادن یوآن در سبد حق برداشت ویژه صندوق بین‌المللی پول، ایجاد پیمان‌های دوجانبه پولی و مشارکت در کمک‌های خارجی به ویژه در آفریقا و آسیا که اعتبار بین‌المللی یوان را افزایش داده، از جمله فعالیت‌های چین برای اعتبار ارز ملی است.

با این حال، اگرچه چین تلاش می‌کند تسلط دلار بر بازارهای جهانی را کاهش دهد اما این بدان معنا نیست که این کشور می‌تواند هژمونی یوآن بر تجارت بین‌المللی را فراهم کند. به عبارتی، چنانچه فایننشال تایمز نوشته بود: یوآن رقیب دلار است اما جایگزین آن نمی‌شود.

به نظر می‌رسد، دولت چین بیش از آن‌که به دنبال تسلط یوآن بر بازارهای مالی باشد، از تقویت یوآن به عنوان ابزاری برای چالش هژمونی سیاسی آمریکا بهره می‌برد. در واقع، پیوستگی دلار با تسلط سیاسی آمریکا، رقبای این کشور را وادار به تضعیف دلار کرده؛ به گونه‌ای که این دولت‌ها تلاش می‌کنند با تضعیف دلار، جایگاه ابرقدرتی آمریکا را تغییر دهند.

هرچه دلار ضعیف‌تر شود، جایگاه سیاسی آمریکا با تضعیف بیشتری مواجه شده و آزادی عمل دیگر کشورها در نظام بین‌المللی افزایش می‌یابد؛ بنابراین، با توجه به فاصله قابل توجه جایگاه دیگر ارزها از جمله یوآن در مقابل دلار، موقعیت مطلوب، نه جایگزینی ارزی دیگر به جای دلار که رشد دیگر ارزها برای کنترل غلبه این ارز آمریکایی است.

به نوشته‌ی فایننشال تایمز، این شرایط احتمالا به وضعیت بی‌نظمی ارزی منتهی خواهد شد. در این حالت، به دلیل فقدان جایگزین مناسب برای دلار، چند ارز غیر از دلار رشد قابل توجهی به موازات دلار خواهند داشت.

جمع‌بندی

درطول دو دهه اخیر، گرچه سهم دلار در ذخایر ارزی از ۷۰به ۶۰درصد کاهش یافته اما تسلط این ارز در عرصه پرداخت‌ها تغییر قابل توجهی نکرده و همچنان در بیش از ۸۰درصد تسویه‌ها استفاده می‌شود. با این حال، هرچند دلار همچنان ارز غالب بین‌المللی است اما کارشناسان معتقدند فروپاشی کامل مدتی طول می کشد و در این میان اگر در آینده آمریکا همچنان در مسیر اشتباه و ویرانگر بماند به نظر اجتناب ناپذیر می رسد؛چنانکه یک پژوهشگر اقتصادی در پاکستان، آینده سختی را برای اقتصاد آمریکا پیش بینی و تاکید می کند دلار سلطه خود را در جهان از دست داده و بزودی ارزهای محلی جایگزین آن در معاملات بین المللی خواهد شد. در همین حال، بن استیل مدیر اقتصاد بین‌الملل در شورای روابط خارجی هم با اشاره به اینکه جایگزین‌های دلار در حال افزایش و بهبود هستند، می گوید: چین و روسیه و حتی شرکای غربی مانند ترکیه و هند می‌خواهند با ارزهای ملی خود در زمانی که منافعشان مناسب باشد، تجارت کنند. در این خصوص حتی چین یک پروژه رمزارز بلندپروازانه برای کمک به کشورها برای دور زدن سیستم بانکی جهانی تحت تسلط آمریکا دارد.